Þjóðviljinn - 19.08.1970, Page 7

Miðvikudagur 19. ágúst 1970 — 'ÞJÓÐVTLJINN — SlÐA J
Jónas Magnússon
í Stardal
Fáein minningarorð
Stórbrotinn sveitarhöfðingi er
látinn, Jónas Magnússon bóndi
og vegaivinnuverikstjóri í Star-
dal á Kjailaimesi. Söfkum náinna
kyrona og vinóttu föðurflóllks
míns við hann heyrði ég snemma
í æsku minnzt á Jónas í Star-
dall og Stardalsiheimiilið. Og
sumarið 1942 varð ég þeirrar
gæfu aðnjótandii að komast
þangað í sumardvöl og flá eigin
kynni af Jónasi, Kristrúnu og
bömum þeirra. Kynni við siíkt
rausnarheimili urðu mér umg-
um Reykjavíkurdreng lærdórms-
rík og þrosikandi, enda skiptist
þar á hollt starf og glaðurleik-
ur í skjóli góðra húsnáðenda,
sem kunnu framar öðru aö
blamda geði við umigt fóik og
Mynna að því. Ég mdnnist þess
einatt hvílíkan persónuleika
húsbóndinn hafði til að hem,
sem valkti umsvifaflaust aðdóun
og virðingu. Kunningsskapur
þessa sumars við Stardalstfoilkið
staðfesti þau gióðu orð, sem ég
hafði áður heyrt um þetta
heimili.
Nokkirum árum síðar átti ég
þess kost að endumýja þéssi
góðu kynni, er ég á árunum
•1948-57 eða 9 sumur alls, starf-
aði hjá Jónasi í Stardal í vega-
vinnu undir stjóm hans. Auk
umfangsmikils búreksiturs hafði
hann á hendi vegajvenkstjóm
frá árinu 1919, er hann tólk vdð
því stairfi að atfa minium látn-
um, G-uðjóni Helgasyni í Laxnesi.
Hér var um víðáttumikið um-
dæmi.að rœða, sem Jónas haifði
verkstjóm í, en það náði ailt
frá Hvalfja rðarbotni um Kjós,
Kjalames, Mostfeaissvedt, Þing-
valúasvedt, Grafning, norður að
Uxahryggja- og Kaldadailsleið.
'í>að mó því renna gruri í, að
ekfci var verfcsviöið lítið, en ég
veit, að þetta verkstjómarstarf
leysti Jónas af höndum sivosem
bezt varð á kosið, enda gjör-
þekkti hann allar aðstæður,
starfandi við vegaigerð frá ung-
lingsárum og haíði gengið í
góðan reynsluskóia hjá fyrir-
rennara sínum, sem hann þreytt-
ist aldrei á að vegsa/ma í töluð-
um orðum og rituðum,
Unguim skótfaipilti þótti gott
að komast í vegaviraiu hjá Jón-
asi í Stardal tiíl að dorýgja aura-
ráð sín. En þótt það vasri gott
úr og skartgripir
KORNEUUS
JÚNSSON
jskólavördustig 8
SIGURÐUR
BALDURSSON
— hæstaréttarlögmaður —-
LAUGAVEGI 18, 4. hæð
Símar 21520 og 21620
og naiuðsynlegt, var þó lífcaliitt
þungt á metunum að það var
einstæð unuin í sjálfu sér að
komast í vegavinnu á vorin hjá
sJífcum afbraigðsmanni sem Jón-
as var, njóta þar hcMrar úti-
veru undir leiðsögn þess hús-
bómda, sem kunni sitt verk og
átti létt meö að taka veiga-
vinnustrákana þedm réttu tök-
um, sem unga menn ber að
taka. Aliir bórum við starfs-
menn hans óblandna virðingu
fyrir þessuim höfðinglega manni
sem að sópaði hvar sem hann
fór. Þótt okkur sýndist svipur-
inn og fasið stundum hrjúft á
yfirborðdnu, þó fundum við
fljótt það hlýja hjarta semund-
ir slló og öMum yljaði, er hann
fór að spjalla við okkur um
ýmsa hluti eða segja sjálfur
frá, oftsinnis skoplegum sögum
um menn og málefni, því að
hann hafði til að bera auk
góðrar frásagnargáfu ósvikna
kímnigáfu, sem naut sfn vei í
frásögn hans. En Jónas var
miikill fræðasjór, kunni flestum
öðrum betur skil á sögu þess
mannlífs, er lifað hafði verið á
heimaslóðum hans um Jangan
aldur. Þann fróðleik hefur hann
skráð prýðilega í fjöilmörgum
greinum og stærri ritgerðum, er
birzt hafa í blöðum og tímari t - <•>
um á uimlliðiium árum. Fer bó
vafaO aust því miður, margt í
gröfina með honum af slíku
taigi, sem óneitanlegur fróðleik-
ur hefði verið í fyrir alla þá,
sem söguilegum efnum unna.
Ég og mitt fólk má vera hon-
um innillega þakfclátt fyrir að
halda til haiga og varðveita á
prenti Mýleg cg sitórfróðleg sfcrif
um heimilið í Laxnesi edns og
Jónas kynntist þvl á mann-
dómsárum sínum á íyrri Muta
þessarar aldar.
Af þivl er nefnt hefúr verið
má sjá, að Jónas í Stardal
hafði ríka tilfinningu fyrir söigu
þjóðarinnar og vildi varðveita
mieðal efttfrkomenda vitneskj-
una um hið frumstæða og
þidkkafuilla þjóðiíf fyrri tírna,
þiví að fair hafa betur átt þess
kost að skynja raunverulega
þær stórsitígu breytinigar á lifn-
aðarháttum og verkmanningu,
er áttu sér stað á landi hiér á
undanfömum áratugum en
hann, sem bemlínis stóð í nán-
um tenigslum við þessd um-
skipti í lífi sína og starfi Og
líka vil ég geita þess, að fáir
hafa betjur skynjað dýrð
landsdns, náttúrunnar, í alveldi
sínu að sumarlagi en hann. Mér
er minnistætt, er hann lýsti
því í útvarpsiviðtali fýrir tveim-
ur árum, hvemig landið hefði
orkað á siig, er hamn snemmaá
föigrum siumainmorgni var á leið
til vegavinniuflokfcs inni á Blá-
skógaheiði við KaJdadalsiveg,
þar sem hann sitiedg út úr bíl
stfnum til þess að horfa á land-
ið speglast í Sandfcluftavatn i
en kyrrð náttúrunnar í almætti
sínu, rofin af og til með fugJa-
kvaki. Margar slíkar sæiu-
stundir heflur Jónas í Stardail
átt með íslenzkiri náttúru, ekki
sízt á þeiim árum, er allt var
flarið á hestbaki. Mér er sér-
L eikhúskjallarinn
óskar eftir aðstoðarstúlkum framreiðslumanna frá
og með 1. september á aldrinum 20 - 25 ára.
Upplýsingar gefnar þann 20. þ.m. milli kl. 17 og
19 á staðnum (ekki í síma).
lega minnistæð þessd lýsing
hans, því að hún veitttf mér
fyllri skilning á honum ogstað-
festi enn betur hvíJiík lífstfyll-
ing þetta kærfcomna starfssvið
hans hefur hlottfð að verahon-
um.
Lífssögu hins svipmikla sveit-
•arhötfðingja, Jónasar í Stardal,
verða aðrir og nátounnugri till
að rita, svo sem vert er. Mér
faraist aðeins ég mega til meö
aó fcveðja hann með þessum
fátasikJegu og persónulegu minn-
ingarorðuim á útfarardegi hans.
Mér er á þessari situndu etflsit í
huga einlægt þakkJasti mitt til
Jónasar í Stardal fyrfr hlýhug
hans og góðviJd í minn garð.
Ég þykist þess fullviss, að ég
mæli fyrir rnunn okkar alJra
vegavinnustrákanna hans, þeg-
ar ég tjái Jónasi í Stardal virð-
ingu og þökk fyrir lærdóms-
rfka forsrjá á æskuárum, svo
og öll hin göðu kynni, en þau
munu ekki fymast í huga mín-
um. Um leið sendi ég Krist-
rúnu og bömum þeirra mínar
innilegusitu samúðarkveðjur.
Einar Laxness.
A-sveit Golfklúbbs
Reykjavíkur vann
Aðmírálskeppnina
Aðmírálskeppnin svonefn<ia
fór fram á Grafarholtsvelli
sunnudaginn 16. ágúst s.l.. og
sá Golfkiúbbur Reykjavíkur
um keppnifta. Verðlaunin eru
gefin af Hadden aðmírál á
Keflavíkurflugvelli, en það er
veglegur farandibikar fyrir
það félag sem sigrar hverju
sinni, svo og eignarverðlaun
fyrir hvem hinna 8 keppenda
í si'gursveitinni.
Sex sveitir tóku þátt í mót-
inu, frá Keili, Golfklúbbi Suð-
urnesja, NeskJúbbnum, Kefla-
víkurfluigvelli og tvær frá Golf-
klúbbj Reykjavíkur. Sigurveg-
ari varð A-sveit Golfklúbbs
Reykjavíkur, með 5M högg.
Nesklúbburinn varð í öðru sæti
með 502 högg og í þriðja sæti
varð srveitin frá Keflaivíkur-
fluigvelli með 503 högg. Sveit
Golfklúbbs S jðumesja var með
509 bögg. í sigursiveitmni voru
þessir kylfingar: Jóhann Syj-
ólfsson, srveitarforingi, Gunn-
laugur Ragnarsson, Hans Ise-
bam, Haufcur V. Guðmunds-
son, Hafsteinn Þorgeirsson Ól-
aftur Bjarki Ragnarsson, Tóm'as
Amason og Viðar Þorstein&-
son.
Pétur Bjömsson frá Nes-
klúbbnum lék völlinn á fæst-
um höggum, eða 72 (35 — 37)
en það er jafnt vaHarmetinu
sem LotftUr Ólafsson setti í
s Jrrvar.
Páll Eiríksson
Framhald af 2. síðu.
í allt sumar og þá aðallega
ýmsar þrakæfingar, byggðar
upp í lyftinigaformi. Hefur Páll,
sem er læknir, stjómað þrek-
æfingunum ásamt Reyni Ólafs-
syni, þjálfara félagsins. læssar
æfingar l>áru þann árangur, að
Valur varð íslandsmeistari í
utanhúss handknattleik í sumar
og stöðvaði þá 14 ára sigur-
göngu FH í útihandknattlcik.
Emginn váfi er á því að Páll
Eiríksson verður Vals-liðinu
styrkur, og búast Valsmenn við
miklu af liðinu í komandi
handknattleiksmótum. — S.dór.
Sigurför
Framhald af 2. síðu.
leikurinn var daginn eftir gegn
2. floJdd Birkeröd og þar sigr-
aði Víkingur með ytfirburðum
7-1.
Fjórði og síðasti leikurinn
var 1. ágúst og mættu Víking-
ar þá í fyrsta skipti jafnöldrum
sínum, 3. flokfci Herlev, og sigr-
uðu með 2-0. Þeir skoruðu því
alls 15 mörk gegn 5 í leikjun-
um. Móttökur allar í Danmörku
voru hinar beztu — drengimir
ferðuðust meðal annars til Sví-
þjóðar — og í lokahófi, sem
var hafidið Víkrngum til heið-
urs, sagði einn af forustu-
mönnum AB, að þetta væri
bezti fflokkur, sem heitmsótt
hefði félagið í sínum aldurs-
flofcki. I förinni voru 20 Ieik-
menn, en fararstjórar Eggert
Jóhannesson og Kristján Páls-
son.
Að Tokum má geta þess, að
3. flokkur Víkings hefur ekki
tapað leik hér heima í sumar.
Flokkurinn sigraði í Reykja-
víkurmótinu og skoraði þar 29
mörk gegn þremur í sex leikj-
um, og í fjórum leikjum, sem
hann hefur leikið í Islandsmót-
inu, hefur hann sigrað í öilum,
skorað samtals 31 mark gegn
tveimur. í 10 leikjum flokksins
hér heima í sumar hefur hann
skorað 60 mörk gegn fimm og
piltamir hafa ávallt verið mjög
sigursælir, ekki aðeins nú í 3.
flokki, heldur einnig á undan-
förnum árum í 4. og 5. fflokki.
Óhappakeðja
Framhald af 2. síðu.
l>etur til en svo, að hann skor-
aði sjállfsmark. Maður gietvr
rétt ímyndað sér hvílík von
brigði það hafa verið fyrir
Vfkingana að fá þetta á sig
mínútu fyrfr leiikWIé.
En sagan var ekki þar með
öll. Á 3. mínútu síðari hálf-
leiks var boltinn gefinn inn í
vítateig Víkings og Páll Björg-
vinsson hugðist skalla frá
marki, en rétt snerti hann með
kollinum og breytti stefnu hans
efst í markhornið og annað
sjáKsmark var staðreynd.
Þar með brotnaöi VíkánigsHið-
ið aJgjörfega niður og láir það
þeim enginn;þáð hetfðu efflaust
leiikreyndari lið ednnig gert. Það
var þvi engin sipuming um
hvort liðið sigraði, leikur Vík-
ings vair eftir þetta í molum
og eftirleikurinn varð Frömur-
um léttur.
Þriðja marfc þeirra skoraði
Hreinn Elliðason, á 20. miín-
útu, fjórða markið Kristinn Jör-
undsson, á 24. mínútu og
fianmta mairkið Einar Árnason,
43. mínútu.
Fram-liðið var lakairi aðiJ-
inn í þessum leik þar tii eiftir
síðara sjáJfsmark Vlkinigs, en
þá náði það öllum tökum á
leiknum og bezti maður þess
var Sigurlbengur SSigsteinsson,
en eiraiig áttu þeir Marteinn
Geirsson og Baldur Scheving
góðan leik. Jóhannés Afflason er
alltaf nciklkuð tnaustur. en af
honurn ætlast maður ætfð til
miikfB og finnst mér hann oft
hafa leikið betur en að þessu
sinni.
Vfkinigs-líðið er nú lcomið í
alvarfega faillhættu. Ef svo fer
að það fleJIur, þá er það með
betrf liðum, sem flallið haifa í
2. deild og það er of gott til
þess. Tveir rnenn bera atf í lið-
inu, en X>að eru Guðgeir Leitfs-
son og Eirífcur Þorsteinsson, þó
hann hatfi á stundum Xeifcið bet-
ur en í þessum leifc. Gunnar
Gunnarsson er rnjög drjúgur
leifc.maður og hanm er óuimdeil-
anlega kjöJtfestan í liðinu, það
hefur maður margotft féngið að
sjá.
Dóhnari var Valur Benedifcts-
son og dæmdi þoJdkalega. Þó
var ekki nóg samræmi í döm-
um hans og var eins og sumir
leikmenn færu í taiuigamar á
honum. SXífct má dómiari að
sjálfsögðu eJdd láta liendai sig.
S.dór.
• Landsbókasafn tslands
Safnhúsið við Hverfisgötu
Lestrarsalur er opin aXIa virfra
daga bl 9-19 og úöánasalur
íd 13-15.
,Til þess eru vítin að varast þau'
Framhald af 5. síðu.
vera þörf árið 1970 með þær
upplýsingaleiðir opnar sem
þjóðin hefur aðgang að.
Stjómmiálamenn og fjármála-
menn sem ekki búa yfir víð-
tækri efnafræðilegrj þekkingu.
þeir eru ekki færir um að
ráða staðsetningu á stóriðju
sem hefur í för með sér eitr-
uð úrgangsefni sem erfitt er
að ráða niðurfögum á svo vel
fari. Um staðsetningu slíkra
verksmiðja. sé nauðsynlegt
þjóðhagslega séð.að reisa þær.
þurfa að fjalla eingöngj efna-
fræðingar og efnaverkfræðing-
ar og þeirra forsjón verður
að Míta í þessum efnum.
Við íslendingar eigum enn-
þá hreint og fagurt land og
þesisvegna megum við ekki
vera þeir fávitar að grafa
okkur samskonar gröf og ýms-
ar iðnaðarþjóðir gerðu á þeim
tímum. þegar efnafræðileg
þekking var á miklu lægra
stigi heldur en hún er nú.
En siporin í Straumsvík í
þessu efni, þau liræða. Þar er
farið að eins og í bernsfc'J ál-
bræðsJutmar þogar mönnum
var að mestu hulin sú hætta
sem stafað getur frá flúorefn-
um sem losna úr læðingi við
bræðsluna. Ég hef ekki getað
fen.gið upplýst, að nokfcur önn-
ur álbræðsla í Evrópu sé án
hreinsunartækja nema sú í
Straumsvifc. Ég held að sú
skoðun sé nú víðast ríkjandi,
að ekki sé heppilegt að stað-
setja efnaverksmiðjur sem
gefa frá sér eitruð úrganigs-
efni, svo að segja við Miðina
á mikilli matvælaframleiðslu,
þó sú batfj orðið raunin á hér.
í þessu sambandi þýðir ekki
að vitna í framkvæmdir í
þessum efnum sem gerðar
voru á meðan menn gerðu sér
þessa hættu ekkj Ijósa. Það
er okkar mikli kostur, að land
okkar hefur fram að þessum
tíma verið laust við þá meng-
unarhættu sem hefur verið
fylgifisfcnr stóriðju margskon-
ar í öðrum löndium og þess-
vegna megum við ekfci haga
ofckur edns og flón, ef við telj-
um það nauðsynlegt að koma
upp stónðju hér, heldur stað-
setja hana þar, sem hún veld-
nr minnstum skaða í umhverf-
inu.
Við íslendingar erum lítil
þjóð í harðbýla, fögru landi,
sem Uggur að beztu fiskimið-
um heims. Við eigum mikla ó-
beizlaða vatnsorku sem við
þurfum að virkja eftir þvi sem
þörfin kallar á. A seinasta ára-
tug hefur vitneskjan um þessa
óbeizluðu orku orðið til þess.
að hún heíur verið boðin föl
hverjum sem hafa vildi. ef
sá hinn sam; vildi stotfna hér
til stóriðju. Það er engu líkara
en þeir sem fyrir þessu hafa
staðið haldi að stóriðja geti
leyst þann eínahagslega vanda
sem að okfcur hefur steðjað
öðru hvoru, og það eins fyrir
því, þó sú stóriðja sé í eigu
annarra þjóða manna, sem svo
flytja hagnaðinn af sitarfsem-
innj úr landi Jafnóðum og
hann verður til.
í fyrsta lagi, þá er margt
annað hægt að gera við ódýra
raforku heldur en nota hana
til stóriðju. 1 þessu sambandi
má benda á, að við fslending-
ar gætum sparað okkur
brennsluolíu fyrir stórar fjár-
hæðir. ef breytt væri um í
þessu efni og raforka væiri
notuð almennt til upphitunar
húsa þar sem ekkj er til heitt
vatn í jörðu. ReynsJan sem
fengin er í Noregi á þessu
svið;. sýnir að þetta eir hag-
kvæmt.
í öðru lagi stendur of hátt
rafmagnsverð á innanlands-
markaði beinlínis í vegi fyrir
því, að hér sé hægt að stofna
til útflutnings í stórum stíl á
afurðum íslenzkra gróðurhúsa
og þetta hamlar beinlínis
gegn því að þessi atvinnu-
rekstur geti þróazt á þann
hátt sem önnur skilyrði bjóða
upp á frá náttúrunnar hendi.
í þriðja lagi, er hægt að
létta mikið undir með fisk-
iðnaði okfcar og gera hann
arðbætrari, ef hægt er að
bjóða honum ódýrairi raforku
heldur en hann nýtur nú. Hér
væri hægt að margfalda ratf-
orkuþörfina á skömmum tíma
ef fullvinnsla mikils hluta
sjávarafla okfcar yrði gerð að
veruleika. Að sjálfsögðu get-
ur ódýr raforka stuðlað að
slíkri þróun og þarf að gera
það.
Sömu sögu er að segja um
margar tegundir af léttum
iðnaði; hann getur staðið eða
faUið eftir þv; hvort haegt er
að selja honum ódýra raforku
eða ekki. ÖU þessi verketfni
sem ég hef hér bent á að
framan, eiga það sameigin-
legt, að þau geta veitt mikla
atvinnu og framleitt mikinn
erlendan gjaldeyri. eða spaar-
að hann eins Og minnfcandi
olíukaup mundu gera. Af
beinni hagkvæmnisástæðu eiga
því þessi verkefnj að vera for-
gangsverkefni í nánustu fram-
tíð, annað er ekki forsvaran-
legt.
Að sjáltfsögðu á iðnaður sem
á einhvern hátt er tengdur að-
alatvinnuvegum okfcar, sjávar-
útvegi ojr landbúnaði, að sdtja
í fyrirrúmi hverju sinni, þegar
efla sfcaj iðnað f landinu sem
verðux að vera verkefni næstu
ára. Til lausnar þessum verk-
efnum ber okfcur að nota fá-
anlegt innlent fjármagn og þá
lánsmöguleika sem við kunn-
um að eiga á erlendium lána-
mörkuðum. Við skulum frá-
biðja okkur ævintýri tröllsins
að sinni, en snúa okkur að inn-
lendum verkefnum sem þarf
að leysa, um það eigum við
að sameinast. íslenzka þjóðin
verður að fá að velja á milli
þess að verða í framtíðinni
mikil matvælaiðnaðarþjóð með
margbreytilegan sjávarafla sem
aðalhráefni. Eða hvort hún
óskar heldur eftir því, að syn-
ir hennar vinnj að erlendri
stóriðju.
SÓLUN
Látið okkur sóla h|ól-
barða yðar, áður en þeir
eru orðnir of slitnir.
Aúkið með því endingu
hjólbarða yðar um
helming.
Notum aðeins úrvals
sólningarefni.
BARÐINN h\t
Ármúla 7 — Sími 30501 — Reykjavík