Þjóðviljinn - 05.12.1970, Blaðsíða 7

Laugaröagur 5. dieseiiníbieir 1970 — ÞJÓÐVILiJINN — SlÐA ^
bokmenntir
SVIPAZT UM EFTIR KRISTI
Þorvarður Helgason. Eftir-
leit. Skáldsaga. Prcntsmiðja
Jóns Helgasonar. 282 bls.
Þessi fyrsta stoáldsaga Þor-
vardar Helgiasionar gerister-
lendis. Það er ekki tetoið af
skarið um staðarákvörðun, en
íllest bendir til þess, að lesand-
inn sé leididur á fumd aðalsögiu-
hetjunnar, Þóris Þorsteinssonar,
í Vínarborg og fylgi honum til
Júgóslavíu. Þórir er að ljúka
prófi, er hreyttur á þe;m hók-
lega fróðleik sem hann hefrur
troðið í sig í hrossaskömmitum,
en þó enn leiðari yfir því. að
það er sem ekkert viiji tetngijast
við hann. Hann er leiður á
löndum sínum, leiður á skemmt-
anahaldi borgarlífisins, sérstak-
lega víni og kvemfólki, giutlair
saimit áfram við fyrra líifemi
með þeim eina árangri, að fyr-
irlitmng hiains á sjálfum sór vex.
Hann legigur á flótta frá öiUlu
saman yfir landamærin, til
baðstaðar, sem nú er að mestu
gleymdur en áður var vinsæl
bækistöð hins ljúfa lífs margra
þjóða kedsaradœmis. Hann leit-
ar að friði, þögn, ednveru. Hann
ætlar að hiuigsa málin.
Einsemd, einangrun, firring-
una btessaða, höfum viðáð-
ur rekizt á í íslenzkum skóld-
vedkum síðairi ára, miikil ósköp.
En hdtt er nýrra. að sá firrti sé
látinn ganga í gegnum siðferði-
lega skírs(lu» ednteum að persón-
an takí stefnu á teristileg við-
horf edns og gerist í þessari bók.
Þessd þróun aðalpensónumnar,
Þóris, teernur bezt fram ísam-
skiptum hans við tvær persón-
ur sem hann kynnist á bað-
staönum. önnur er Emai, fs-
lenzk kona, sem býr á sama
hóteli og bíður með óþreyju
eftir því að gamalH, ríkur og
lifrarveiteur elginmaður hennar
hrökkvi upp af. Hin er Sam-
úel, Gyðingur, sem hefur úr
þjánin-gum þjóðar sinnarsmíðað
sér lífsiviðhorf, sem einna helzt
verður kennt við brdstni án
kirkju.
1 samibandi Þóris við Emu
kerniur skýrt fram sú hálifivelgja
í mannlegum samskiptum, sem
getur af sér þamn tómleiira, sem
hann er að reyna að losna und-
an. Það er til að mynda lag-
lega sagt frá ástríðulausu daðri
þeirra á fyrstu kvöldgöngu og
smáfylliríi þeirra yf:ir eigin-
manninum deyjandi (,.afhverju
eltoki að láta sér líða vel á þess-
ari banavöku“). Á þessumvelt-
vangi eru engar kröfur gerðar,
nema um sem afdrifaminnsta
dægradvöl. samiyigd á teiðin-
Þorvarður Helgason
le'gum biðtíma. Samúel gerir
aftur á móti aðrar kröfur. Við
getum að vísiu orðið xnjöghissa
á Gyðingi, sem í miðri Oífeiókn-
arhríðinn-i gegn þjóð hanssnýst
til einstoonar frumlægs kristin-
dórns, en hvað um þaðtþað er
ektoi fróleitt að ednmitt reynsiia
hians, sem hefiur séð ofan í hel-
vítd, geti haö áhrif á mann
eins og Þóri, siem er, að frá-
teknum lífsleiðianumi, edns og ó-
skrifað bllað. Það er Samúel sem
fier með svofell d oirð, semiÞórir®-
tekur beánt til stfn: „Maður-
inn er bæði góður og vondur.
en rælkti hann hið góða með
sér minnkar hið illa, en hálf-
velgja er verst, því að' hún er
í stöðuigu vonlausu sitríðd við
freistinguna, við hið illai, en
um leið er hún þægitegt ogvíð-
feðmt tilverusvið, sem fæstir
sjá út fyrir. Það er þetta breiða
tilverusivið, sam er vettvangur
vaidsins, hatursins og hritfning-
arinnar yfir forgengitegum og
einsk'isverðum hlutum“. (1 þess-
ari klausu kemur vel á mdnnzt,
einnig fram sá galli Eftirteitar,
að persónum er mjög hætt við
bóklegu taili). Það er Samúel,
sem fer með Þóri út á lysti-
snelkfcju Sid'is nckkuirs, sem
virðist vera af ætt Gnassdsa.
Er sá þáttur harla klisjúborinn:
veizlur stórar, austurlenzk þjón-
usta. æðdslegt kvennafar í eft-
irrétt. Verður þessi reyfaraleigi
kafli efcfci sfcilinn öðruvísd en
sem hliðstæða við Krist og Sat-
an á fjalllinu: Þóri er boðið
upp á synd hins fullkomna
fyrirhafnarleys is. Og það er
Samúel sem skilur Þóri eftir
með svofelida niðurstöðu og
spumingu: ,,Hann hafðd farið
til B... til þess að reyna að
átta sdg á hlutunum... Hann
hafði farið þangað til að hugsa
um sjóiltfan sig, og nú átti hann
lítea að fara að hogsa um aðra,
finna tdl með öðrum. Var hann
maður til þess, yfirleátt imdir
það búinn?“
/^neitanlega er það forvitni-
U legt að fá í skóldsögu, mrynd
ungs manns, sem gerir ekki
pólitíska uppreisn gegn eyöi-
merkurtilveru sinni og annarra
eins og margir af hans kynslóö.
hddur leitar sér aitihvarfs ítrú-
arviðleitni. Auðvitað er þessi
kosfur til. En það er ýmdslegt
sem getur 'dreigið úr áhuga les-
anda á þessari eftirledt ungs Is-
lendinga að dýpri þekkingu en
hann fékk í skóla. Áhrifin frá
Samúel, sem skipta Þóri svo
mikliu, þau eru fyrst og fremst
fölgin í ræðuhöldum, þaukoma
fram í bóklegri formúlu tilllbú-
innar, fullmótaðrar reynslu, sem
leggst með fulll-vélrænum hætti
á Vínardóktorinn nýbakaða. Þá
er einfcum átt við það. að boð-
skapur Gyðingsins mætir ekiki
neinni fýrirsdöðu hjá viðtak-
andanum, hans fyrri reynsla
er í þofcu. Auk þesis er tal Sam-
úels og kunningja hans ansd ó-
hlutkennt, það er einaitt sem
það srvfEi í lausu lofti, ánnaun-
sterkra tengsla við ákveðnar
aðsitaeöur. Og í þriðja lagdvant-
ar þá dýpt í Þóri, þá ásitríðu í
eftirleitinni, þá örvæntingu sem
gerir siðferðilegt endurmat hans
Ifktegra, að meird innri nauð-
syn — og alllavega dnamatísk-
ari.
Það er reyndar ástæða til að
nema beitur staðar við það at-
riði sem nú var nefint. Ósjaldan
tetest höfundi mijög þokikalega
að fikra sig áfiram efitir dutti-
ungum óráðinnar hugsunar, sem
renna í frásöigninni samian við
ytri atvik — nefnum t.d. und-
irbúninginn að flundi þeirra
Þóris og Emu. En bœði er að
höfundd teksit ekki nærri því
alltaf að gera hugsanafieril per-
sónu sinnar áleitinn og þvl flor-
vitniiegan, og auk þess íþyngir
hann textanum með sáendur-
telknum upptalntaigum á smó-
fraimkvaamiduim við mat, drykk
og tóbak. Og það má liíka minna
á bóikílegar langlolkur í samtöl-
um, ekkí risimdklar. Þessd fiyrsta
stoáldsaiga Þorvarðar Helgason-
ar hefur ýmsa kcsti, en hún
hefði orðið foirvitnilegri efi meir
hefði verrið sitefint að útstrik-
unum, spamaði. samiþjöppun.
stoarpari línum.
Ámi Bcrgmann.
Tímarit Máls og menningar
Reyk/avíkurfróðleikur og ein■
þáttungur Geirs Kristjánss.
1 nýlagiu hefiti afi Ttknariti
Máls og menningar er aðfiinna
skemimtilegt framlag efitirPetru
Pétursdóttur sem heitir I gömlu
Reykjavík. Þetba er hressiléga
storifuð og einkar fróðleg sam-
antelkt. Þama eru svipmyndir
og sögulbrot, sem ætiað er að
draga fraim í samþjöppuðu
formd orðaforða tírnans, mól-
venjiur, heiti, já og mdnna á
áitoveðna hluti sem nú eru fyrir
hí. Bn þó er fyri rferðaimestur
götufiódklor kralakanna. skamma-
fonmúlur, leikþulur, rímklessur
allskonar, og fylgir mieð þröng
umigjörð táll að sýna nottounar-
máta alls þessa. Höfiundurinn
snýr sór nálægt u.pphafí fyrst
og fremst tl orðabókanmianna
með stefnuskrá sína — en hér
er alls eins vorið að mánna
þjóðfnæðinga á atour, sem Ikann-
ski heifur eklki vedtzt ttfmi enn
til að hirða,
Geir Kristjánsson á ernþátt-
ung í heftinu um tvo kúgaða
menn í snjómdkstri: annair er
með lífsþægindasóknina álherð-
unum, hinn lýtur ofui-vailidi Iheil-
ags anda. Þessir harðstjórar
hafia báðir svipt þá, Ballda og
Lflkafrón, ástarunaði og í því
sameiginlega sflápbroti geta
Gcir Kristjánsson
tvær andstaaðar pensóniurmiaatzL
Heldur hölfundur mörgu veitil
haga af umtoomuteyisd snjlókari-
anna.
Ýmistegit airmað efini er í rit-
inu — féflagsfirseðdlegar hugteið-
'ingar eftdr Gunnar Benedilkits-
sion og greiinairigerð um Pasoflini
efitir Þorgeir Þorgeirsson og
Lemnræða eifltir Pidiel Gastro.
Allt er þetta góðra gjaldavert
— en mákið ar Tímariíáð seánt
á ferðinni.
4b.
Fré kommum til pýramíða
Kannske veröur þú . . .
Hilmair Jónsson bókavörð-
ur ræðir við frænda sinn
Runólf Pétnrsson lífs og
liðinn. Grágás. 147 bls.
Hilmar Jónsson er maður
fremur ungur að áruim og
líklega með þeim jmgstu sem
ráðast í að skrifia minningar-
þætti á þessari vertíð. I bók
hans er frásögn afi ledt ungs
manns að sjálfium sér og til-
gangi í lífiinu. Það hefurmargt
álitlegt sprottið af slíku túefni.
Hilmar fer ekki illa af stað:
mœnn eru allltaf sterkastir í
bernskulýsingum. En hann fer
mjö'g hratt yfir, stikflar á stóru.
Ferill hans er i stuttu máli sá,
að hann kemur til Reykjaiví'k-
ur í skóla, verður að hætta
vegna heifl&ubresits, hress'st á
skógarhöggi á Hallormsstað oig'
umgengni við nokkra komma
hér og þar, fer til Parísar nokkru
eftir 1950 að tileinka sér bók-
menntir (að því er bezt verður
séð) — og snýr þaðan frálwerf-
ur Frökkum og þó komrnún-
isima sérstakflega. Takast nú ný
vináttu- og hiugmyndafræðileg
tengsl: Hagalín, Jónas pýra-
míði, spíritistar — og svo Run-
ódiflur Pétursson, frændi höf-
undar, og stærsita persóna ísög-
unni.
Það er að sjálfisöigðu fotrvdtni-
legt hvemig unigur maður þró-
ast frá kaldastríðstrúnni á Stafl-
ín til trúar á Hafstein miðil. En
gallinn er bara sá að þessá
saga er ekfc; sögð. Lesandinn
fær enga umtalsverða hugmynd
um það, hiverskonar sóstfalismi
það var sem Hilmar Jónsson
batt um skeið trúss við. Það
er minnzt á mælskan og rauð-
an skólabróður (Þorvarð Helga-
son), þess getið að piltur hafii
verið í læri hjá Einari Olgeirs-
syni og Kristni E. — en við
erum alveg jafnnær um það.
hvað þeir eða aðrir höfðu að
segja forvitnum ungling. Jafn-
lítið skiliur maður eiginlega í
fráhvarfínu flrá kommatrú. Það
er minnzt mjög lauslegaáþrjá
púnkta eða fjótra: uippreisn i
Ausbur-Beriín 1953, að Runólf-
ur frændi og torati sáir „fræi
efans“, að ísflenztoir sósíalisitar f
París dnektea, að Þjóðvilj'inn
hafii ekki villjað birta grein efit-
ir Hilmiar um Gunnar Ben. Það
sem síðast var nefint virðist
reyndar þyngst é metunum,
skipar miest rúm að minnsta
kostá. Og því skal nú é þetta
minnzt, að fyrir þessu eru hiið-
stæður. Vitanlega finnst ungium
mönnum það hábölvað efi þedr fiá
það eteki birt, sem þeir hafia
sjálfir skrifiað og finnst því
merkdlegt — en mér hefúrallt-
af þótt einikenniteigt ef afeitaða
þeirra tii sóstfalisma mótast af
duttlungum persónulegra viður-
eigna við ritstjóra. Og annað
er enn óskáljanlegrai: hvers
vegna sinnaskiptm mikfliu áittu
sér stað í París. H/vað kom fyr-
ir? Á bds. 58 segir frá jólum í
París: „Engin jólastemning. Eng-
ir vinir. Bara vín og bisness.
Svo er verið að tala umflranska
menningu". Þetta er svipaður
hugsunarferill og áður, en því
etoki að spyrja sem sivo: hivem
fjandann getur ..frönsk menn-
ing“ gert að því þótt stráto frá
íslandi leiðist í Parfs? Spyr sá
sem ekki veit.
Hófleysi í tilfinningamálum
-<s>
Guðmundur L. Friðfinns-
son. drlagaglíma. Skáld-
saga. Helgafell MC’VILXX
216 bls.
Örlagagl'ima er níunda bók
Guðmundar L. Priðfinnssionar.
Vettvangur hennar er norðlenzk
sveit á eymidartímia á síðustu
öld. Glíman, sem nefihd er f
bókanhedti. fler fyrst og fremst
fram milli Þrándar, hreppstjóra
og harðdrægs ríkisbónda, og
Óla Hanssonar, hreppsómaga,
sem elst upp hjá honum við
mjög þröngan kost, og reynist
stfðar heldur betur tenigdur hús-
bónda sínum — en það er
leyndarmáfl sem elkki verður
rætt hér, því að örlagagflíma
gerir fyrst og fremst tilkall til
að vera „spennandi“ saiga.
Hötfundur toann beirsiýnilega
sitthvað td vertoa. Hann kernst
fremur lagtega frá því að'lýsa
uppvaxtarárum þriiggja þýðing-
airmikilfla persióna, Öla, sem er
fullur af heift í garð guðs og
manna, hertur af 'illri meðférð
og ákveðinn í því að brjótast
til auðs og koma Þrándiákné,
Rúnu, uppeldissystur bans um
skeið, sem er aligjör andsitaða
hans. blíðlynd og séttfús. og í
þriðja laigi Oddnýju, dóttur
Þrándar, sem hefur jafnan á
lofti stöðu sína og ríkidæmi tifl
að reyna að snúa hug pilltsins
að sér. En auðvi' að er þaðRúna
sem hann kýs heldur, l>æði á
barnsaldiri og síðar — oig er
hér í uppsiglimgu þrilhymingur
eins og að líkum lætur. Þá
kernur nízka og harðdraagni
Þrárxlar, einföld ltffisspeki hans:
auður 4- ótti = vaifld, skilmerki-
lega fram í orði hans og æði.
Höfundur tetfllir þessu efni
fram skynsamfleiga, sagan rekur
sig áfram í dramatískum at-
vikum, beinum árekstrum per-
sónanna, en ekfci í endursögn
þeirra. U{>plýsingumumpersón-
ur er ekki dembt yfir lesendur
öllum í einu, þær tínast til efft-
ir því sem titefni geffst. Hitt er
svo verna, að raunsœ eða hóf-
söm viðhorf hopa á hæli eftir
því siem lengra dregiur í siög-
unni. Ég á þá etoki beinlínis
við óvæntar og stárffurðutegar
upplýsingar um ættemi manna,
né heldur vofieifllegt andflét og
húsbruna. Nei, heldur það. að
eftir því sem persónumar toom-
ast til vits og ára, þeim mun
verr gengur þeim að toomast
náttúriega að orði um tilfinn-
ingar sínair og ástriður. Virðast
þæir þá allar hatfá flarið áorða-
flrenderí í þeim yfirtak róman-
ttfsku neðanmiálssögpjm, sem
varfa vom einu sinni komnar
út, þegar saigan á að gerast.
Netfnum daami. Ólafur Hansson
vagur að I»rándi sikepnunni með
svofieflldum arðum: „Fyrir ein-
hverja ósteiljanlega rás örfag-
anna eða bötvaða tilviljun hef-
ur mig borið á þínar fjörur.
Viðkvæma bamssáíl mína hefur
þú sært á óteljandi hátt ogbor-
;ð eitur í sérin“. Og Oddnýfler
með þassar særingar yfir Ólafi:
„Þar sem stálfloddar mætast er
neistinn heitastur. Þú ert stálið
og eldurinn, sem brenna upp
og eyða öllu þvi veika og fá-
nýta. Eftir standa aðeins fjöll
sem ekteert fær biflað. Þau
geytmia bæð: eld og ís og fllos-
mjúkt rölktour. 1 rökfcri siKkra
fjalfla er hatað og þreyð og
eflslteað. Og ég elstea þig. óli,
eins og þú ert í röktori haturs
þíns. ástríðu og o&a . . .“
Sjálfeagt em til lesendursem
finnst braigðbœtir að sflitoum
formúlum, en flleiri munu þó
sameinast um að vilja ekki
toingja þoim; þersi tiilfirinninga-
Framhald á 9. síðu.
Hilmar Jónsson
Eflár heimitoomuna fer hagur
Hiflmains mjög að skána. Nú
tatoa við honum þeir RunóQfiur
frændi, Hagalín, Gunnar Dal,
Kristmann, Jónas pýramiídi,
spíritistar — og vonandi er allt
þetta fóflk flullt a£ mannviti og
þroska, þótt erfitt reynist að
finna þau gæði dnnan bótoar
(nema hvað það örlar á þvtfað
Runólfur Pétursson hafii verið
skemrmtinn miaður). Verrra er
þó sú flanga. endursöign á eins-
konar hugmyndafiræði, sem
Hilmar simiíðar upp úr Dougflasi
Reed og firænda stfnurn (og
toemur fiyrir ltftið þótt reynt sé
að fasna til „gtettni" í lokin).
Kjami hennar virðdst sá að
samtÆmasaigan, allt firá rússn-
esltou byltingunni til sex daga
stríðsins í Austuriöndum nær,
ráðist af ógnarlegu samsæri
kommúnista og saonista — en
hinir sönnu IsraeUsmienn séu
eiginlega íslendingar. Umþetta
verðisr þvf mdður ektoi annað
sagt. en að það er fullkomið
blygðunarefni að vita af svona
bulli En þegar Hilmar Jóns-
son ber saman Háviaimál og
Sírafcsbók til að sýna fram á
skytldleika Islendinga og fsra-
elsmanna hinna ítamu, þá féll-
ur hann í mijöig þjóðlega villu.
Hliðstæður í fomum textum
ýmissa þjóða, sem fjalla um
vináttu, orðstfr, tortryggni, speki
o.þ.h. em reyndar oft svipaðir
án þess að nokfcuð sé sannað
um áhrifatengsl. Það er flátt
sjálfeaigðara en menn komiist af
eigin ramimlleik að svipuðum
niðurstöðum um þá hliuiti á
mdsmiunandd bredddargráðum.
Þjóölega villan er hdnsivegiar
féiligin í því, að reikna allar
hliðstæðu-r til skyldleifca — og
mieð þeintf aðtferð má sanna
svotil hvað sem vera skal.
A. B.
t
1
l