Þjóðviljinn - 15.12.1970, Page 7

Þriðtjudlaguir 15. deseaMlber 1970 — ÞJÓÐVIUINN — SlÐA ’J
bokmennfir
Töframaðurinn< THOMAS MANN
Thomas Mann: Maríó og
töframaðurinn og fleiri
sögur. Ingólfur Pálma-
son íslenzkaði. Mál og
menning. 180 bls.
Mi'kill meistari er Thomas
Mann. Það liggur beint við
að taka dæmi af Maríó t>g töfra-
manninum, þeirri sogu sem
síðasta félagsbók MM tekur
nafn sitt af, alllangri sögu sem
fyllir helming bókarinnar. Þar
segir frá sumarferðalagi á Italíu
um 1930, en mestan part sitjum
við á skemmtfkvöldi hjá úr-
ræðagóðum dávaldi, sem nær
furðulegustu tökum á fólki og
notar vald sitt yfir bví til að
auðmýkja það á ýmsa vegu og
þar með bæta sér uipp það sem
á vantar í úthlutun náttúrunn-
ar honum til handa Og vissu-
lega er þetta í raun og veru
dáleiðslukvöld i litlu ítölsku
plássi og dávaldurinn Cipolla
er svo sannarlega mættur í
holdi og blóði með líkamslýti
sín, furðulegt útlit, koníak,
fljúgandi mælsku og lýðskrum.
-O
Lítið til fugla himinsins
V
Sigbjöm Hölmebakk:
Anderscn-fjölskyldan.
Þýðandi: Álfheiður
Kjartansðóttir. Vikurút-
gáfan, R. 1970.
„Húsedgn Andiersens var eins
og krákuhiredður inni í miðju
nýju og tízkulegu bæjarfiverfi".
„AHs staðar var rusl og skran“.
„Þau voru ekki einu sinni lög-
lega gift, þótt þau hefðu átt
saman fjögur' böm“. „Eitt af
þvi, sem nábúunum gramdist
mest, var virðingarleysi Ander-
sens fyrir föstum vinnutíma.
Hann mætti ekki Í vinnunni
dögum saman, ef það var edtt-
hvað annað, sem hann hafði
áihuga á“.
SMk var Andersen-fjölskyld-
an. AUt lét hún reka á reiðan-
um, kröfur til lilfsþæginda voru
svo sem engar; að minnsta kosti
voru engin þessa heims gæði
þess virði, að Andersen fseri að
leggja á sig líkamlegt strit til
að öðJast þau. Ekki svo að
skilja, að hann hefði neitt á
móti peningum og þvi, sem
fyrir þá fékkst; hann tók medra
að segja þátt í getraununum,
þótt hann hefði aldrei fyrir því
að kynna sér stigatöfluna, en
fyllti út getraunaseðilinn eftir
brotnum rúðum í hurðarræfli.
* Og ekiki var konan hans að
finna að við hann eða reka
hann til að mæta reglulega í
vinnuna; þvert á móti, hún
lokkaði hann jafnvel heim um
hábjartan daginn á hinn
ósmekklegasta hátt, ef henni
fannst návist hans mundu verða
sér til meirj gleði en peningam-
ir, sem hann kunni að vinna
sér inn. Hver, sem nú ætti
sh'ka konu!
Og ekki voru þau hjónaleys-
in að amast við bömum, hvorki
sínum eigin né ánnarra; þau
máttu vera hvar sem þau vildu
og gera hvað sem þau vildu,
enda tolldu þau hvergi annars
staðar en í garðinum hans
Andersens, og litu jafnvel ekki
við nýjum og fallegum leik-
velli með nýtízku leiktækjum,
Sölt er sæ var drífa
SÖLT ER SÆVAR DRlFA.
Svo nefnist bók, sem út kom
hjá Ægisútgáfunni fyrir
skömmu. Eru það frásagnir af
hetjudáðum sjómanna á hafinu.
Hefiur Jónas St. Lúðvíksson tek-
ið þær saman, þýtt og endur-
sagt.
Hin fyrsta þessara frásagna
— Þrettán daga vonlaius bar-
átta — fjallar um bandarískt
flutningaskip, Flytng Enterprise,
er fórst á Atlanzhafi í upphafi
ársins 1952. Skipið lagði úr höfn
frá Rotterdam, fókk afsaveður,
bidaði brátt og varð að senda
út neyðarkall. Farþegar og áhöfn .
björguðust yfir í annað skip.
Skipstjórinn verður einn eftir
um borð og þraukar þangað til
skipið sekikur, en bjargast þá.
Það er einbum athyglisvert
við atburð þennan, að útgerðin
leggur furðulega milda áherzlu
á að koma í veg fyrir að skip-
ið sökkvi. Hún gefur sldpstjóra
fyrirskipun um að yfirgefa ekki
skipið meðan nokkur von sé um
björgun. Ekkert er tii sparað til
að ná í land skipskrokknum,
stórskemmdum, með farmi sem
sumpart var eyðilagður. Björg-
unartilraunimar einar kostuðu
19000 miljónir króna.
Árið eftir — 1953 — fór
björgunarskip á vettvang með
sveit vel þjálfaðra kafara. Tókst
þeim að finna 1 sldpinu miklar
fjárhæðir í seðlum — dollurum
og sterlingspundum — Enda
þótt skipshöirn björgunarskips-
ins vaari eiðsvarin_ til þagnar
komst upp um peningafundinn
en þó var ókunnugt um f járhæð-
ina. Forstjóri útgerðarinnar
staðhæfði, að sér hefði verið ó-
kunnugt um svo mikla peninga.
Þarmeð var viðurkennt, að um
stórkostlegt smygl hefði verið .
að ræða, enda gaf auga leið
að ekfci hefði verið lagt í svo
mikinn kostnað, nema mikið
vaeri í húfi. Skipstjóri neitaði
Jónas St. Lúðviksson.
að sér hefði verið kunnugt um
peningana. Engin rannsókn fór
fram í málinu, engin vitneskja
er fengin um það, hvaða aðilar
hafa verið við þetta athæfi
riðnir
Næst kemur þáttur um flutn-
ingaskipið Trevessa, er fórst á
Indlandshafl sumarið 1923. Saga
þessi er ósköp venjuleg sjó-
hrakningasaga, en inn í hana
er fléttuð frásögn um einn skip-
verja er ræðst á skipið til þess
að stinga af stúllku. Stúlkan
kemst að fyrirætlun hans,
kemst um borð í skipið sem
laumufarþegi. Síðan segir frá
hralcförum hennar. En að lok-
um fellur allt í ljúfa löð.
Þriðji þátturinn „1 vítiseldi“,
er frásögn af olíuskipinu Esso
Bolivar, sem þýzkur kafbátur
réðist á í marz 1943. Það var
þá statt á Karabíahafi. Mikill
eldur kom upp í skipinu. Skip-
stjóri cg nokkur hluti áhafnar
fórst, en kafbátnum tókst ekki
að sökkva skipinu.
Síðasta frásögnin „Hafið
Framhald á 9. síðu.
‘ því að garðurinn hans Ander-
sens var alltaf fullur af svo
skemmtiiegu skrani. .
Hvemig gat því öðruvísi far-
ið en að nýju nágrannamir
felldu sig illa við Andersen-
fjölskylduna með allt hennar
rusl og húsdýr, þegar þeir,
reglusamt og snyrtilegt banka-
fólk, fóru að koma sér fyrir i
nýja einbýlishúsahverflnu? Þeir
sömdu sér reglur og gerðu sam-
þykktir og reyndu að fá þessa
æðrulausu og lífsglöðu fjöl-
skyldu til að gerast aðilar að
þeim eða flytjost brott að öðr-
um kosti, en hvorugt kom
Andersen-fólkinu til hugar að
gera; þau höfðu flutzt þangað
löngu á undan öðrum og áttu
húsið og garðinn, og þeim hafði
alltaf liðið þar vel.
Og sagan vindur sig áfram;
það verða sffelldir agnúar á
sambúðinni, en það fær ekfcert
á Andersen-fjölskylduna, en þvi
meira á fúlltrúa hins hrútleið-
inlega, ofskipulagða lífs smá-
borgaranna, sem standa, að
minnsta kosti í fyrstu, fast sam-
an, til að verjast ósómanum.
Og svo vinnur Andersen í
getraununum. Sagan af því
minnir mig á söguna af fátæka
fiskimanninum fyrir vestan,
sem fékk einn góðan veðurdag
stóreflis lúðu á önguiinn, og
fyrir andvirði svo ágætrar
skepnu hefði hann getað keypt
marga gagnlega hluti. En hann
vissi, að ekkert þótti bömunum
hans eins gott og vínarbrauð,
sem . hann hafði svo sjaldan
efni á að gefa þeim, og því
keypti hann edntóm vínarbrauð
fyrir andvirði lúðunnar, fullan
sekk. Og minningin um daginn,
sem pabbi kom heim með vín-
arhrauðin, lifði í endurminningu
bamanna sem óviðjafnanleg
háta'ð alla ævi þeirra; fyrir fátt
voru þau honum þakfclátari en
þann skilning á munaði lifsins,
sem sló hinum nytsamlegu inn-
kaupum á frest. — .JVIarta,
Marta, þú ert áhyggjufull og
mæðist í mörgu, en eitt er
nauðsvnlegt —“
Það er sálubót að lesa jafn
skemmtilega bók og bókina um
Andersen-fjölskylduna; hún er
full af kátínu og óskammfeil-
inni fyndni; það er eins og að
koma út í glaða sólskin, og
höfuðverkur og leiði eru á svip-
stundu harfin. Hvað erum við
lí'ka að strita fyrir vindi einum
og hégóma, meðan sjálft lifið
brosir fyrir framan nefið á ofclc-
ur, og til hvers erum við að
burðast með þessar fánýtu á-
hyggjur? Lítið til fugianna í
loftinu.
Þetta er fyrsta bókin eftir
hinn norska rithöfund, Sigbjöm
Hölmebakk, sem út kemur á
íslenzku, og hefur Álflieiður
Kjartansdóttir unnið þarft verk
að snúa henni á íslenzkt mál,
Þýðing hennar er þjál og lipur
og fyndnin nýtur sín ágæta vef.
Piófarkalestur er vel af hendi
leystur og frágangur allur til
sóma. Ólafur Torfason hefur
teiknað í hana bráðskemmtileg-
ar myndir, og snjafla kápu-
teikningu hefur Auglýsingastof-
an hf gesrt.
Torfi Ólafsson.
En um leið vitum við afurvel,
að það er annað og meira á
ferðinni en dramatísk uppákoma
á Italíureisu þýzkrar mennta-
mannafjölskyldu.
Með sjaldgæfum gáfum sín-
um og hugviti kemur Thomas
Mann fyrir innan ramma þessa
kvölds, þessarar stuttu sögu,
furðulega mifclu af þvi, sem var
|að gerast um þær mundir í
Evrópu, af hinni pólitísku dá-
leiðslu, sjónhverfingum, lodd-
araleik 1 bland við grímulausan
ruddaskap, sem fasistar af öll-
um gráðum notuðu um mikinn
hluta Evrópu með góðum ár-
angri. Hér skipta liflu máli
ytri vísbendingar edns og að
Cipolla heilsar með fasista-
kveðju og heifur á hraðbergi op-‘f>'
inbera „rómverska“ bjóðrembu
þess tíma. Nei, öll athöfn hans
og óstöðvandi orðaflaumur um
að vilji og skipun og undirgefni
séu órjúfanleg heild, samhverf
hugtök, eins og þjóð og leiðtogi,
en frumkvæðið sé hjá viljanum,
foringjanum; viðbrögð hins al-
menna áhtrfanda, sem lætur
skynsemi sfna lönd og leið
andspænis sefjunirmi, vonleysi
þedrrar andstöðu, sem ekki
þyggir á öðru en þrjózkri neit-
un (pilturinn sem þrjózkaðist
við að fylgja með f hópdans-
inum hjá Cipolla) — allt staakk-
ar þetta söguna, Ijær henni
nýjar víddir og staðfestu. Og
þar eð múgsefjun með kald-
rifjaða spekúlasjón er ekkert
einkamál Hitlers, Mússolínis og
þeirra karla, þá er þessí saga
ný og fersk sem fyrr.
Maður er ekki alveg edns sátt-
ur við val þýðarans, Ing-
ólfs Pálmasonar, sem stendur
annars menningarlega að sínu
verki, á þeim sögum, sem fylla
síðari hluta bókarinnar, jafnvel
þótt það sé ekki nema rétt, að
flest var gott sem gerði Thomaas
Mann. Þarna eru smámunir,
haglega gerðir, sem eins og
loka sig niöur í eínni setn-
ingu: „hvað er hugsjón sem
maður væri dús við“ (Sögukom
— um fagurt og heillandi kven-
skass) eða „jöfnuður gagnvart
drottinvaldí slyssins" (Jám-
Thomas Mann
brautarslys). Veigamest þessara
sagna er Tristan. Hún er frá
þeim dögum, þegar það var
útbreitt riðhorf að ékki fynd-
ust nákomnari ættingjar en
sjúkleiki, dauði og fegurð —
og gott ef sönn vizka var ekki
með 1 því kompaníi. En þar er
listamaðurinn sem rís gegn hinu
„sljóa, grimma og skilningsvana
lífi“, sem hinn sjálfumglaði og
hressi kaiupmaður Klöterjahn, er
helztur fulltrúi fyrir. sýndur í
heldur en ekki skoplegu ljósi,
sviptur geislabaugi. Þetta er hin
fróðlegasta saga, sögð skyld
Tóníó Kióger, þó með nokkuð
öðrum formerkjum sé, en sú
saga mun víst það eina sem
komið hefur út á bók eflir
Thomas Mann á íslenzku og var
Mál og menning reyndar einn-
ig að verki bar.
Þótt l>að hefði verið skyn-
samlegt að velja í seinnj hluta
þessarar bófcar einhverja sögu,
sem færi vel út úr samanburði
við Maríó og töframanninn, skal
samt sem áður skilað þakklæti
fyrir, að nú er aftur minnt á
Thomas Mann. Það er sjaldan
gert hér, því miður. Þvi Thomas
Mann er reyndar einn þeirra
höfunda sem gera lesendur (um
tíma a. m. k.) heidur gredndar-
legri innan um sig en þeir eiga
að sér Hann tekur mið af mjög
sterkri skynsemi í ýmiskonar
dularfullum völundarhúsum —
án þess þó að blóðhiti hans
dofni fyrir bragðið, svo sem
verða vfll hjá öðrum miklum
gálfúmanni, Anatole France.
Ami Bergmann.
Fyrsta ljóðabók
ungs höfundar
Ólafur Gunnarsson.
Kamin er í bófcabúðir ljóða-
bófc etftir ungan höÆund, Ólaf
Gunnarsson. Þetta er fyirsta bók
höfundar, on hann hefiur áður
birt fáetn Ijóð í blöðum og
tímarituím. 1 bóikinni eru tíú
ljóð og sldptist Iuin í tvæir helít-
ir, samtals 24 bls. að stærð.
Bók um sjálfsblekkingu og
sjálfsstjórn í einkamálum
Bófcaútgáfan Lindir hefix sent
á markað bókina SJÁLFS-
STJÓRN í STORMVIÐRUM
LÍFSINS eftir Norman Vincent
Peale, hötfund bókanna „Vörðuð
leið til lífshamingju" og „Ltfðu
lífinu lifandi“, en áflar eru
þessar bæfcur þýddar af Bald-
vin Þ. Kristjánssyni.
1 bófcinni er gerð tilraiun iál
að lýsa því, hvemig öðlast má
sjálfsþekldngu og sjálfsstjóm,
og lifa glöðu, öguðu og auðugu
lífi,til að gefa svör við áleitnum
spumingum fcvíðafuiUrar kyn-
slóðar, sem vfil umbreyta lífs-
háttum sínum.
Efni bókarinnar skiptist í
niu kafla, sem nefnast: Siðferð-
ískreppa líðandi stundar, Grá-
mygla heiðarleikans, Hristu
rykið af gunnfána þímrm,
Stormviðri kynlífsins, Kynlíf og
sjáifsstjóm, Hjónabandið; StjÓm
eða öngþvciti, Fjölsfcyldan;
Hellubjarg eða kviksyndi, Út-
boð okkar innra manns, Leitin
að sjállfsvaldi.
Þýðandi bóbarinnar segir í
formálsorðum, að etfni hennar
spanni yflr víðara mannlífssvið
en nafn bókarinnar á frummál-
inu gefi fll kynna. Hins vegar
sé það svo, - ð kynláfs-, hjú-
skapar- og fjölskyldumál skapi
hinn rauða þráð bókarinnar.
Varðandi boðskap höfundar,
sogir þýðandi, að það eiffl sjálf-
sagt bezt við að ,Jiver og einn
gái að sjnni sekt“. Mtmi þá vart
hjá því fara, að athugulum les-
anda opnist að einhverju leyti
ný og fersk innsýn í eigið líf
og annarra, og að sú skynjun
leiði til endurmats á fyrra lífs-
viðhorfí.
PETER HAILBERG
Hið mikla rit Peters Hallberg um skáld-
feril Halldórs Laxness frá því um 1930 til
1952 kemur nú út á íslenzku, — fyrri hluf-
inn á þessu ári, síðari hluti í byrjun næsta
árs. Ekki aðeins er sköpunarsaga hinna
miklu skáldverka þessaona ára rakin með
stuðningi fjölda heimilda sem hvergi ann-
arssitaðar eru til á prenti, heldur er sam-
skiptum skáldsins við þjóð sína og sam-
tíma lýst af mikilli nserfæmi og þekk-
ingu á íslenzkum högum. f>essi bók er
ómisisandi öllum þeim sem vilja njóta
verka Halldórs Laxness af skilningi, en
jafnframt er hún undirstöðurit um al-
menna íslenzka menningarsögu þessarar
aldar.
FYRRA BINDI 295 bls.
Verð ób. kr. 480,00 — ib. kr. 630,00
+ söluskattur.
Mál
og mennmg
4