Þjóðviljinn - 24.02.1971, Qupperneq 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVILJTNN — Miðvilfcudiagar 24. áebfrúar 1071.
FYRRI HLUTI
— síðari hluti greinarinnar
birtist í Þjóðviljanum
á morgun, fimmtudag

POPPSKOLAFRUMVARPIÐ
Tvíhöfðað skrímsli í
musteri óttans
Nú nýlega hefur verið laigt
fram á Alþingi iflrurrwarp um
nýskipan fræðslumála. Reynd-
ar er það að förmi tvö frum-
vörp, en er þó aðeins einn ó-
skapnaður, tvíhöfðaður. Áróð-
urssfcrumið um þetta frumrvairp,
sam nú gengur undir nafninu
poppskólafrumvarpið, minnir
óneitanlega á auglýsingaáróð-
urinn krir -m breytingu á til-
högun landsprófs miösfcóla
haustið 1968. Og vissiulega hef-
ur aðstandendum fruimivarpsins
tefciz-t vél, hvað áróðurinn
snertir; á ytra borðdnu er það
þafcið skrautfjöðrum, en þegar
að ér gáð loðið og lubbalegt.
Méhhtámálaráðherra og ,,fræð-
ingar“ hans héldu að vísu lok-
aðan „kynningaitfiund“ um
frumvarpið áður en það var
lagt fram á Alþingi. Til fund-
arins var boðið fulltrúum. ým-
issa stéttarsamtaka. Það þarf
engan speking til þess að sjá
tilgang fundarins. Þessa aðila
átti að blekkja til fylgis við
frumvarpið á einni kvöldstund.
Frumvarpið er þó svo filókið —
eða réttara sagt loðið —, eng-
in von var til þess, að neinir
nema þeir, sem þaulfcunnugir
eru fræðslulögum og skólastarfi
hefðu minnstu möguleifca á að
kynna sér það og tafca afstöðu
til þess á einu kvöldi. En nú
átti að nota fbrvígismenn fjöl-
mennustu hagsmunasaimtafca
landsins til þess að knýja þing-
merm tál að afgredða það ó-
breytt a.m.k. í meginatriðum,
á þinginu, sem nú er rétt að
ljúka. Á fundinn var boðið
nokkrurh reyndum skólamönn-
um, sem sáu fyrir, hvers konar
skemmdarverk hér var á ferð-
inni., En áfcveðnum mótmælum
þeirra og rökum gegn frum-
varpinu var engu skejhit. Ein-
ræðishneigðdn sýndi sitt rétta
andlit.
Það sýnir ennfremur lævísi,
að poppskólafrumvarpinu skuli
fleygt inn á alþingi rétt fyrir
kosningar, — einmitt þegar
húsið, sem blasir við Jóni Sig-
urðssyni, við Austuirvöll hefur
umhverfzt í musteri óttans.
Margir þingmenn, sem þekkja
að vonum lítt til fræðslumála
og skólastarfls, hafa annaðhvort
orðið að taka afstöðu til frum-
varpsins að lítt athu'guðu máli
eða teljast eUa álhuigalausari
um fræðslumál en pólitískir
andstæðingar, sem hafa látið
kylfu ráða kasti. En á Alþdngi
virðist sú siðaregla gilda, a.m.k.
i þessu tilviki. a’ð ekki megi lofa
eitt, svt> að annað sé ei lastað.
Jafnframt þvd að poppskóla-
frjmvarpið veldiur þingmönnum
slfkuim ofskynjunum, að þeir
greina enga haettu þvi samfara,
keppast Iþeir «n að hella úr
Skálum reiði sinnar yfir ,fcerf-
ið“ illræmda, þ.e.a.s: fræðslu-
lögin frá 1946. Hiniu set-tu þeir
og aðrir samt að gera sér
gredn fyrir, að hið sama gildir
um skólamál og margt annað,
að þeim verður ekki stjórnað
eftir neinu einstrengingslegu
kerfi, svo að vel fari. Reynsla
og brjósvit þeirra, sem með
málin fara, er það sem úrslit-
ium ræður. Kreddur hafa jafn-
an verið framþróun fjötur um
fót. En vikjum næst að þessu
ógnvekjandi „kerfi“.
Kerfið — og lög til að
framkvæma lög
1 Okitóber 1968 Skritfaði ég
grein, er ég nefndi Skólamál
og sfcinhel'gi. Birtist hún í
þrernur reykvísku dagblaðanna.
Tilefni gireinarinnar voru breyt-
ingair á tilhögun landsprófs
miðskótta, er ég sýndi fram á,
að væru ýmist til bölvunar eða
gerðar í blekkingarskyni. Þar
benti ég á, að einskis verðar
formbreytingar á fræðslulög-
um yrðu aðeins til þess að
draga á langinn, að raunhæfar
umbætur í skólamálum væru
gerðar. Ég drap á skipulags-
leysi sjálfs skólastarfsins, aga-
leysi og óstjóm. Síðan segir
orðrétt:
„Öfiremdarástandið í skóla-
máium hefur að sjálifisögðu
haft áihrif á árangur nem-
enda Og valdið Oánægju
meðal almennings. Aldrei er
samit ráðizt gegn sjálfri
meinsemdinni. Hins vegar
hefur það verið gert að
nokfcurs konar þjóðlygi, að
skólakerfið og fræðslulögin
standi í vegi fyrir því, að
nýjungar séu gerðar á
kennslulháttum. Landspróíið á
að vera eitthvert ógnvekjanida.
pyntingartæki. Þjóðlygi þessi
hefur fallið í góðan jarðveg
hjá foreldrum, sem halfla
slæma reynslu af starfsemi
skólanna, en gera sér ekki
grein fyrir orsökinni. Áróð-
urinn gegn fræðslulögunum oð
landsprófinu hefiu.r orðið svo
vinsæll, að jafnvel þjóðmála-
skúmar, sem elkkert þekikja
til kennslumála, oft undir-
málsmenn líka svo, hafa tekið
undir þjóðlygina og kryddað
hana með sínu Iagi“.
Allir, sem tala af hreinskilni,
viðurkenna, að einmitt hið
innra sitarf skólanna þarf end-
urbóta við. Blaðamenn og rit-
stjórar, sem áttu tal við mig
um greinina sögðu eitthivað á
þessa leið:
,Þetta er aiveg satt, sem þú '
segir, þetta vita allir, — en
þetta má ekki segja“. Með því
áttu þeir að sjálfsögðu við, að
blöðin mætibu ekki gera svo
viðkvæm mál að uimræðuefini;
engan má meiða.
Poppslkölaifinuniivairpið er að-
eins til þess gert að súíá ryki
í augu almennings. Það umrót
og ringulreið, sem yrði við
framkvæmd þess, tefðd hins
vegar fyrir nauðsynlegum um-
bótum, sem þola ekfci bið.
En mér er spurn:
Eru lög eins og fræðslulögin
frá 1946 þannig gerð, að á þeim.
sé engar minnstu breytingar
hægt að gera að fenginm
reynslu, þau verði aö feflla úr
giidi í heild, ef alvarlegur
annmarld finnst á þeim.
Á hvem hátt ihafa þessi sí-
rægðu lög fcomið í veg fýrir
nauðsynlegar breytingar á
Skúli Benediktsson
Eftir
Skúla
Benediktsson
kennslulháttum og kennsluað-
ferðum? Standa þau í vegi fyr-
ir, að gefnar sóu út kennslu-
bækur, t.a.m. fleiri en ein í
sömu grein með tiflliti til mis-
miunandi námsheefni nemenda?
Er það í anda fræðslulag-
anna, að tiekið skuli ao kenna
ólæsum og flámæltum 10 ára
bömum ensku í sumiurn bama-
skólum Reykjavíkur?
Þannig mættti lengi spyrja.
En að síðustu langar mig að
vita, hvort menntamálaráð-
herra og ráðgjafar hans séu
þess fúRvissir, að hin ill-
ræmdu fræðslulög hafi verið
framkvæmd, svo sem gert var
ráð fyrir á sínum tíma. Ég
er a.mfc. á þeirri skoðun, að
aittt bröltið og auglýsingaskrum-
ið, sem biptist með poppsikóla-
frumivarpinu, sé sprottið af því,
að látið 'hefur verið unddr Ihöf-
uð leggjast í aldarfjórðung að
framlkvæma þau fræðslulög,
sem enn eru í gildi. En árinni
kennir illur ræðari. Þegar allt
er sivo í óefni lcomið, láta axar-
sköftin ekfci bíða eftir sér.
Ýmis ákvæði núgildandi
fræðsttulaga, sem yfirstjórn
menntamála, hefur látið undir
höfuð leggjast að framkvæmia,
eru tekin í poppskólafruimivarp-
ið. Formælendur þess segja, að
tiltefcin áttcvæði þess séu að
vísu í lögum, en nú EIGI að
framlkvæma þau. Þeir eru éfldd
spéttrræddir menntamálaráð-
herra og sveinar hans. Nú
þyfcjast þeir þurfa að setja lög,
sem geri þeim óíkfleift að svíkj-
ast lengur um að koma í fram-
kvæmd lagaákvæðum, sem
verið hafa lög árum saman.
Hve fullkominn þarf sýnd-
arieikurinn að vera, til þess að
fóttfc sjái í gegnum hann? Nýtt
tokuorð úr dönsiku, grunnskóli,
VirðSst jafnvel eiga að satja heill-
andi töfirablæ á frumvarp, sem
ylli menntun og menningu
þjóðarinnar óbætanlegu tjóni,
ef að lögum yrði. (Þess ber að
geta, að í frumvairpinu meridr
orðið grunnskóli, hið sama og
poppskóli. Ég nota hins vegar
orðið poppskólli, enda er mikttu
líklegra, að það orð festi rætur
í málinu, þar sem mangir
áhrifamenn vinna nú ötuflttega
að amerikönun íslenzkuikennslu
í skólum).
Námstjórar þurftu
að víkja
1 grein minni, sem áður er
nefnd, gerði ég að umræðuefni
tengsl ytirstjómar fræðslumála
við starfsfóttfc skóttastDfnana.
Þar segir svo orðrétt:
„3>að er mdlkill siður þeirra,
sem iiivergi looma nærri
kennslu og sttcólastarfi, að
beflgja sig út og þykjast vita
betur en þeir, sem við sikól-
ana vinna. Fræðsluyfirvöldin
em í engum tengslum við
skóttana og hafa ekkért eftirlit
með kennslu í skólum lands-
ins. Hvar eru námisBtjáramir?
Aðeins enn námstjóri í bók-
legri grein hefur komið fhing-
að til Aflcraness, frá því er ég
hóf kennslu hér. Sfðan fliann
kom, eru bráðum tvö ár.
Þetta var námstjóri í ís-
lenziku. Dvaldist hann hér
einn morgun og hlýd'di m.a.
á mig kenna eina kennslu-
stund. Námstjórinn hélt fund
með ókkur kennurunum rétt
fyrir ítádegið. Þótt stuttur
tími væri til viðræðna, mátti
margt af honum laara, enda
er hann góður og gegn skóla-
maður. En hann var tíma-
bundinn, starf bans var að-
eins „hálft“. í lók fundarins
sagði hann þær fréttir, að
starf sitt sem námstjóri yrði
lagt ndður að fiullu þá inmam
skamms. Engmn námstjóri
hefur birzt hér síðan."
Þetta er ritað fyrir rúmlega
tveimur árum, en er jafnsatt
nú og það var þá. Ég átti tal
við námstjóra þann, sem í til-
vitmminni er getið, nókkru
eftir að greinin birtist. Sagði
hann mér þá, að starf sitt sem
námstjóri, hefði verið lagt nið-
ur, er hann var í þann veginn
að öðlast þettdkingu og reynslu
í starfinu. En hvers vegná voru
námstjóramir látnir víkja?
Þurftu þeir kannski að víkja,
til þess að áflcveðnir menn í
menntamáttaráðuneytinu gæitu
farið sínu firam án tillits til
þess, sem atbuganir námstjór-
anna leiddu í ljós? Hvers
vegna var nauðsynlegt að rjúfa
einu tengslin, sem verið höfðu
milli yfirstjómar fræðsttumál-
anna annars vegar og starfandi
skólamanna hins vegar? Voru
einflwerjar þær breytinigar á
„kerfinu“ í yændum, er gerðu
það nauðsynlegt?
í poppskólafrumvarpinu í
uppíhafi 59. greinar segir svo:
„Til að leiðbeina um Ikennslu
í grunnskóla og fylgjast með
áranigri hennar sfculu vera
námsstjónar í einsitöttcum grein-
uim, eftir því sem þörf er á og
fé er veitt til í fjáriöguim. Þó
sikal eigi varið til námsstjómar
lægri fjárhæð en sem nemur
sex námsstjáraiiaunum, þátt
stanfinu sé ef til vill skipt milli
fleiri manna“. (IyeturiDr. er
mín.)
Saðar í sömu máttsigriein segir
svo:
„Heimilt er ráðuneytinu að
greiða þeim (þ.e. námstjórum)
laun og gera þeim á axman Ihátt
ídeitft að verja allt að sex
mánuðum í undirbúning, áður
en starf þeirra heíst, enda sé
þeim tíma edngöngu varið í
því sflcyni í samráði við skóla-
rannsóknadeild(!)“. (Það sem
er innam sviga er frá mér).
í fyrri Muta greinarinnar
(59. gr.) er ífyililega gefið í
skyn, ef ég skil orðalag hennar
rétt, að til greina komi að
skipta námstjórn í samu náms-
grein milli fleiri manna, þá
sennilega tveggja.
í síðari hluita greinarinnar er
gert róð fyrir, að námstjóri
þurfii allt að sex mánaða undir-
búningstima, áður en hann get-
ur tekið til starfa.
Ef námstjóri þairf þennan
unddrbúning, er þá æsldlegt, að
starfi sé skipt mdflli ffleiri
manna á sama áxinu? Hins
vegar álít ég, að námstjóri, sé
hann á annað borð ihæfur titt
þessa áþyrgðarmMa starfs,
læri mest af starfinu sjálfu.
Óskar Hailldórsson_ nám-
stjórinn. sem ég vitnaði titt
fraimar í þessum greinarkafla,
hafðj næga menntun og
kennslureynslu til þess að
gegn starfi námstjóra. Ég
veit því miður ekki, bve lengd
liann haiflði unnið að nám-
stjómastairfinu, er sbarf hans
var lagt niður fyrir fimm ár-
'jm. En að hans eigin sögn. svo
sem að framan greinir, taldi
hann sig þá loks hafa verið
or'ðinn sæmilega kunnugan
þeim viðfangsefnum, sem nám-
stjóri þyrfti að leysa.—Égman
ekki ummæli hans orðrétt, en
efnislega er hór rétt með farið.
Mér væri það óblandið gleði-
efni, ag loksins skuli ráðn-
ir námstjórar, sem virðist
heimilt samttcvæmt gildandi
lögum, ef ég treysti þeim, sem
með völdin fara, til þess að
sjá um framkvæmdina. Ætli
skólarannsóknamenn geri sér
grein fyrir, að það er sárbt hvað
að kunna eða kenna?
Stjómað við
skrifborð
Á imdanfömum árum og
einnig í tið fyrirrennara núver-
andi menntamálaráðherxia hef-
ur fræðslumálaskrifstofan ver-
ið gerð valdalaus. í þeirri
stofnun eru þó öll meiri liátt-
ar embætti skipuð mönnuim,
sem eru reyndir skólamenn oig
hafla hagnýta starfsreynslu, eft-
ir að hafa unnið við skólastofn-
anir um áraibil. Sumir þeirra
hafa jiafnvel unnið á flræðslu-
málaakrifsitofunni hedlan starfs-
aldur. Þeir eiga meiri og minni
skipti við skólamenn víðs veg-
ar um landið.
I stað þess að effla flræðslu-
málasikrifstofuna að nýjum
starfsttoröftum, hefur menntia-
málaráðuneytið sölsað undir
sig völd, sem eðlilegf væiri, a'ð
heyrðu undir eina sjálfstæða
stofnun, fræðslumálaskrifs'tiof-
una. Ef vel er Xeitað, mun einn
raann að flnna í menntamiála-
ráðuneytinu, sem heflur edn-
hiverja reynslu í skólastarfi og
var á sínum tímja í tengslum
við starfandi skólamenn. — en
þá sem stairfsmaðúr á flræðslu-
málaskrifsitofunni.
Margir kennarar sem ég
þekki, eru sífettlt að gera til-
raunir með kennsiuiaðfeirðir
og titthögun kennslu, náims- eða
kennslubagræðingu. Ég veit um
marg,a kennara, sem hiafa sam-
ið og fjölritað bæði leiðbein-
ingar banda nemendum svo og
hagnýtaxi æfingar en í
kennsluhókum er að finnia,
Þegar við viljum ræða um til-
raunir okikar vift reynda skólia-
menn í áhrifastöðum og hlýða
á ábendingar þeiirra, er þá
hvergi að finna.
Námstjóramir hafa orðið að
vikja fyrir mönnum, sem ekk-
ert þekkja til skóiasfarfs, en
gína yfir öllu, studidiir ktíku
niðurrifsmanna.
Hinn raiunverulegi vtandi
skólamál'anna verður ettdri
leystur af rhönnum, sem sperra
stélin beigdir menntadremlbni
og embæftagleði í edniangirun-
arldefum menntamiálaráðuneyt.
isins, jafnvel þótt þedr sitji í
mjúttcum stólum við nýtíziku
sflcrifbiorð.
Við, sem loennsiLu stundum,
erum svo venjulegir menn. að
við þurfum aðhald og eftiriit.
Ég held lika, að flesitir okkar
óski eftir því.
Við sikrifborðin í menmba-
máiaráðuneytinu sitjia þröng-
sýnir, kreddubundnir þver-
hausar. sem tala éklki
við fóflk. Þeir eiga að leysa
vandann, og þeir eru svo hæf-'
ir í starfi. að þeim er vedtt
einræðisvald í sfloólamiálum.
Eru ekki attlir ánægðir með
þessa þróun málanna? Þetta
hefúr sjálfsa'gt verið dlásamað
á kynningarfrmdi prófnefndiar-
innar með flulitrúum stéttaæ-
samitakanna og þingmönntrm.
Áttfætla i
skriffinnskunnar
f sjónvarpsþætti nú fyrir
skömmu lýsti ráðuneytissfjór-
inn í menntamálaráðúneytinu
yfir' því. að með álcvæðum
poppsikólafrumvarpsins um
fræðslustjóriana væri ráðuneyti
sitt að afsala sér talsverðum
völdum- Þessi ákvæði ættu því
að hans sögn að miða að dredf-
ingu valdisins.
í 14. grein frumvarpsins seg-
Framhaid á 9. síðu.