Þjóðviljinn - 16.07.1971, Qupperneq 5

Föstudagur 16. júlí 1071 — ÞJÓÐVIiLJINN — SlÐA J
Marteinn frá VogatungiK
Leiðin til baka.
Prentrún. Rvík. 1970.
Martein £rá Vogaitungu þarf
eikki að kynna lesendum Þjóð-
viljans. Fyrir allmöirguim áirum
fluitti Waðið fjölmargar ógætar
greinar frá hans hendi. sem
vöktu strax milkia athygli, eink-
um vegna ritleikni höifundar og
glöggrair kímnigáfu. Mun
greinafiokkur þessi hafa verið
— eftir því, sem ég bezt veit —
það fyrsta, sem Marteinn sendi
frá sér tii birtiinigar, en einnig
það síðasta um langt skeið. Er
þó sennilegt, að hann hafi jafin-
an átt og eigi einn í fórum
sinum margt gott og athyglis-
vert af því tagi, þar eð ritstörf
munu ætíð haf a verið honum
hugþekk tómstundaiðja, þó því
væri lítt á loft haldið. •
★
En siðla árs 1969 er Martieinn
loks í sviðsijósinu með fyrstu
skáldsögu síma, Og maður
skapast, og strax á næsta ári
méð aðra, Leiðin til baka. En
um þá bók átti þessi greinar-
stúfur að fjalla.
Saga þessd gerisit að mestu í
Reykjavík á tímabilinu frá
1930—40, þeirn áratug aldarinn-
ar, sem til þeissa hefur verst
leikið ísleinzka ailþýðu til sjáv-
ar og sveita.
— Aðalsöiguihetjurnar eru
tvær, Diddi og Systa. sem ung
að aldri lemda utangarðs í
borgaralegu samtfélaigi, verða
heimilislausir flækiinigar — úti-
gangsifólk. Eina athvarf þeirra
og vistarvora er yfingefinn
skúrrætfill í útjaðri bæjarins,
sem þau deiila með ýmsum öðr-
um — úr sömuu stétt. I>au eru
ákærð fyrir innlbrot og þjóflnað.
Diddi neitar þátttölku Systu en
játar sig einan sekan og er
bækur
Kreppuskáldsaga
Marteins
frá Vogatungu
dæmdur til áirs divailar á hegn-
inigarhæli austur í sveit. Þeg-
ar refsingin er atflplánuð, hrað-
ar hann sér tiil bæjarins á fund
vinkonu sinmar. En þá hafa ó-
vænt tíöindi gerzt. Systa er
etoki söm og áður. Hún er
„frelsuð", hefur snúið baki við
fyrra líffiermi og bafnað í náð-
arfaðrmi heimatrúboðsins. Diddi
sér strax hve gjörbreytt Systa
er og skilur von bráðar ástæð-
una, enda leynir hún í engu
hug sínom. Verður hanm í
fyrstu sár og vonsvikinn og
lætur það óspairt í ljós. Bn að
lokum sœttast þau heilum sátt-
um og allt fellur í ljúfa löð.
Systa segir nú Didda fré því,
að „þeir“ (sem „frelsuðu11 hana)
hefðu lofað að sjá honum tfyrir
vinnu, þegar hælisvistinni lyki,
með þvi skilyrði þó, að hann
sneri sér tíl ,,Hans“. Hún segir
honum einnig, að sér hatfi verið
útvegað til ibúðar herbergi,
þar sem þau nú gætu bæði bú-
ið. Lætur Diddd sér það vel líka
og þar með hefst búskapur
þeirra.
Þegair til kemur reynist Diddi
sérlega fljó'tur að áitta slg á
oig siamhisefast nýjum, óvæntum
aðstæðum, fer t.d. strax að
taka þétt í bæna- og sóllma-
kvaki Systu af miklum áhuga
og innilegri trúarsannfæringu
— að því er virðist.
En nú fara í hönd erffiiðir
dagar. Diddi fær enga aitvinnu
og brótt tekuir sulturinn að
sverfa að þeim fyrir alvöru.
Þrátt fyrir það er Systa stöðugt
vongóð, treystir því og trúir
Marteinm frá Vogatungu.
án noktours efa, að „þedr“, sem
gefið höfðu Didda fyrirheit um
vinnu, mundu senn efna lof-
orð sín og aillt breytast til
batnaðar.
Átti hún þar eimkum við tvo
menn, sem báðir koma hér
mjög mikið við sögu. Er annar
þeirra umsvifámikil'l kaupsýslu-
maður en hinn fátækrafuilltníi
bæjarins. En þeir eru einnig
forystumenn og aðalmáttar-
stóllpar Líknarfélagsins og
heimatrúboðsins, sem undir
handleiðslu þeirra sýnist þó í
einu og öllu vera sami félags-
skapurinn. Má og af ýmsu
marka, að þeir hafi þar hvern
þráð í sínum höndum, eins og
þeir væru félagið og félagið
þeir.
Afráða þau nú loks að knýja
á dyr þessara manna í vou
um eimhverja aðstoö. Leitar
Diddi fyrst á fund kauipmanns-
ins, sem þegar gefur honum
það afdiráttarlausa svár, að
vinna sé hvergi fáanieg á þess-
um „erfiðu“ tímum.
En þegar hann sér í skjölum
sínum nafin þessa unga manns
meðal nokkurra útvaldra, kom
dáiítið annað hlljóð í sbrokikinn,
og saigði þá, að fyrir hainin yrði
allt gert, sem í mannlegu valdi
stæði „— ef þú iðrasit af hjairta
og vilt bæta ráð þdtt.“
Eins og sakir stóðu, var
Didda það lífisnauðsym að tá
eiinlwerja úttekt, og spurði því
hvort ekki væri hægt að fá
hana út á vasntanlega vinnu.
Nei, alls ekki, var svairið, nema
gegn skriflegri ábyrgð fátækra-
fulltrúa bæjarins. „Talaðu við
hann og komdu svo.“
Þangað fiór Diddi og tófc flull-
trúinn honum vel og vinsam-
lega, ræddi við hann af eld-
móði um trú og afturhivarf,
kryddáð kirdsitilegum áminning-
um en vék sér með öllu undan
að sinna erindi hans
„Þið komdð svo heim til mín.
Við skulurn eiga saman eina
heilaga bænarstund í kvöld,“
sagði fiuilltrúinn að skilnaði. og
lotfaði Dididd því.
Þegar þangað kemur er sá
góði maður ekki viðmælandi.
Guðsorðið fossar án afiláts af
yörum hans og er ýmist að
tala um fyrir þeim eða láta
þau krjúpa og þylja bænir. Og
þannig leið kvöldið. Að skiln-
aði réttir hann Didda atvinnu-
bótakort, og er þeiim það óvaént
fagnaðareflni. Loks er atvinnu-
leysið á enda í bili.
Diddi er settur vestur é Mela
og vinnur þar ásamt mörgum
öðrum við að girafa skurð og
síðan við að moka ofan í hann
aftur. Það átti semi sé aldrei að
grafa neinn skurð þama heldur
á allt öðrum stað. Þegar bæj-
arvinnan er úti tekur enn við
langur atvinnuleysistími
En allt í einu fá þau óvænt
gleðitíðindi. Fyrir atbeina fé-
tækraffiulltrúains, býðst nú
Didda loks föst vinna á timb-
urverkstæði. Þar byrjar hann,
en kemst þá fljótleiga að því,
að sín vegna hefði annar verið
rekinn úr þessari vinnu. Var
sá örbjarga og atvinnulaus með
mikla ómegð. Diddi verður
ofsareiður út í guðsmanninn,
sem þannig hafði farið að ráðd
sínu og segir samstundis upp
þessari illa fengnu vinnu. Etftir
langan atvinnuleysiskafla, fær
hann lofes lcforð um vinnu og
þá austur í „Siberíu.“
Fró dvöl hans þar í bópi
vinnufélaga af ýimsu sauðahúsi
er sagt í ailllöngum kafla bók-
arinnar.
Þegar hinn skammtaði viniiu-
tómi er á enda, tekur Diddi
siaman föiggur sínar og heldur
til bæjarins. Lendir hann þá
ffljóöega í ells konar vandræð-
um og klandri oig samband
þeirra Systíi fer út um þúffiur.
Að síðustu flýr Diddi undan
réttvísinnii upp í sveit á náðir
ömrnu sinnar, en Systa leitar
skjóls, sem iðrandi syndari,
undir vemdarvasnig heimatrú-
boðsins — og „frelsast" að
nýju.
★
Hér hefur aðéins verið stikl-
að á fáeinum atburðum, sem
einkum snerta aðalpersónur
söigunnar. Yfirlit þetta er að
sjálfisögðu stutt og bláþráðótt
og segir því lítið, en vilji ein-
hver „fiá meira eð heyra,“
verður bókin sjálf að bæta úr
því.
Eins og áður er að vikið, gér-
Framhald á 7. sáðu.
Erlendar fréttir
Norðmcnn eru famir að flytja út hákarl.
Góður afli hjá norskum
verksmiðjutogurum
Það sam af er þe'ssu ári. hiaffia
norskir verksmiöjutogarar veitt
vel á hinum ýmsu miðum.
Þannig var Nordstar, sem er
þeirra stærstur, nýlega á heim-
leið frá Labradormiðum með
90o tonn af frosnum fiskblokk-
um eftir fimm og hálfls mán-
aðar útivist. En fyrri hluta
veiðitímabilsins var skipið við
veiðar í Barentshiatfi.
Aðrir norskir verksmiðjutog-
arar eru nú ýmist á hafinu
norður og vestur af Finn-
mörku, á Barentshafi eða á
miðunum við Grænland, og
háffia allir fengið góðan affla að
undanfömu. Þannig símaði
Longva frá Álasundi heim
seint í júní að þeir hefðu
fengið 20 tonn af fiskflökum
á tveimur dögum á Barents-
hafi. Á sama tímia var vikuafl-
inn hjá Longiva II. 70 tonn
af fflökum. Gadus II. var á
þessum tíma í Norðuríshaffiinu
með vikuiafla 40 tonn af fflök-
um og Ole Sætremyr með 45
ton-na viku'affla. Gadus I. var
hinsvegar með 60 tonn af filök-
um eftir vikuna á Grænlands-
miðum. Þannig var affli ann-
arra norskra verksmiðjutogana
sfðari hluta júnímánaðar á
hvaða miðum sem þeir voru,
fi-á 40 til 70 tonn af unnum
flökum eftir vikuna.
Það er alveg nýtt í útgerð-
arsögu norsku verksmiðjutog-
aranna að tveir þeirra eru nú
gerðir út á veiðar í salt, sök-
um vöntunar á saltfiski og
hækkandi verðlags á verkuð-
um saltfiski á hinum ýmsu
mörkuðum.
Hákarlinn fékk mjög
góðar viðtökur á
mörkuðum
Á síðuistu árum haf'a Norð-
menn gert út nokkra báta á
hákarlalínu með ríkisstyrk, til
að útrýma hákarli á fiskimið-
um þar sem hann hefur gert
skaða. Nú í vor voru bátar
sendir með bákarlalínu í Norð-
ursjóinn þar sem hákiarl var
þar orðinn áberandi á fiski-
slóðum. Fram að þea&um tíma
hiafia norSku þák ariiabátarn i r
kiastað sjálfium hákariinum, en
aðeins hirt Mfirina úr honum,
þar sem Norðmenn hafia aldrei
verkað hákarl eins og við ís-
lendingar. Nú í vor ákváðu
Norðmenn hinsvegar að hirða
hákariinn og gera tilraun með
söhi á honum á eriendum
mörkuðum. Þeissi tiiraiun Norð-
mianna tókst sérstaklega vel,
hákariinn fékk gó'ðar viðtökur
og seldist vel Þeir sem stóðu
-fyrir þessum tilraunum bafia
ekki getið þess í viðtölum við
blöð, til hvaða landa hátoari-
inn var seldur eða hvort hiann
var sendur þangað frosinn eða
nýr (ófrystur), eða verkaður
á einbvem annan hátt.
Merk hugmynd um
nýtingu úrgangsefna
Norski Stórþingsmaðurinn
Anton Skulberg sem er efna-
verkfræðingur að menntun og
prófessor við næringarefna-
rannsóknarstofnun í Noregi,
hetfur nýlega skrifað merka
grein í Tímaritið „Norges Vel“
og hefur biaðið Fiskaren end-
ursagt kafla úr þeirri grein.
Professor Skulberg setur þar
fram þá huigmynd að mönnum
beri að bagnýta allt frárennsl-
isskolp og úrgangsefni frá
heimilum og verksmiðjum. Tel-
ur hann, að þegar búið sé að
eyðileggja eða fjarlægja eitur-
efni og sýkla úr skoipinu sé
hægt að breyta úrgtangsefnun-
um í lífraenan áburð sem jörð-
in beinlínis þarfnist, og l'íka í
eldisfóður fyrir svifþörunga
sem svo aftur verði fæða
krabbadýra. en krabbadýrin
aítur fæða fiskia í eldisstöðv-
um. Þannig vi'll prófessorinn að
vísindialegri þekkingu manna
verði beitt til þess að komia
af stað stöðugri lífrænni hring-
rás sem miargfiaidi alla mögu-
leika til fæðuöfkinar, í stað
þess að nú séu úrgangsefni
og eitrað skolp að eyðileggja
jarðveg, vatn og sjó hjá mörg-
um iðnaðarþjóðum. Hann segir
að ýimsum verksmiðjuúrgangi,
sivo sem frá trjávöruvinnslu,
olíuvinnslu og seliulósaverk-
smiðjum, sem nú geri geysileg-
an skaða, sé hægt að breyta í
næringarefni með aÖfcrðum
sem vísindialeg þekking ráði
yfir. Prófessor Sknilberg seg-
ist muni leggja þetta mál fyr-
ir Evrópuráðið, þar sem það
varði alliar iðnaðarþjóðir og
góður árangur fiáist ekki í
þessu máili, nona með sam-
vinnu margra þjóða.
Ný dönsk aðferð
til hreinsunar á
frárennslisskólpi
Danskur verkfræQingur, Ing-
vard Nielsen Krarup, hetfur
fundið upp nýja aðfierð til þess
að hreinsa frárennsiisskólp og
hiefiur þessi aðferð verið tekin
í gagnifl í bænum Gudberg á
Fjóni og að sögn reynzt mjög
vel Það sem þykir einna fró-
sagnarverðast. við þessa hreins-
unanaðíerð er, að hún er talin
ca. 50% ódýrari í fnamkvæmd
en allar aðrar hneinsunarað-
ferðir sem áður haffia verið not-
aðar á þessum vettvangi. Þetta
er meðal annars fólgið í því,
að í stað stórra geymia úr
steinsteypu undir skolpið sem
venjulega haffia verið notaðir
samkvœmt eldri aðferðum, er
skolpjnu nú dælt í gryfjur
sem aðeins eru gnafnar í jörð.
Þarnj í gryf junum er svo sér-
stök tegund geretfnis sett í
skolpið sem breytir því á mjög
skömmum tíma. Eftir þessa
hreinsun er sagt að ffiiskur geti
liffiað í hinu hreinsaða skolp-
vatni. Ingvard Nielsen ásamt
öðrum dönskum verkfræðingi
Áge Tbade Petersen hiaffia sótt
um einkaleytfi á þessari nýju
skolphreinsiaðíerð.
Skreiðarmarkaður
Norðmanna
Eftir borgarastyrjöldina í
Nigéríu hetfur skreiðarmarkað-
ur þar í landi ffiallið saman,
svo hann hetfur saana og enginn
orðið fraim til þessia dags.
Norðmenn haffia þó ekki lagt
skreiðarverkun á hilliuna, held-
ur hatfið ötflugri markaðssókn
fyrir þessa vöru en nokkru
sinni áður. Þannig hafia þeir
opnað einn nýjan miaricað fyrir
skreið sem sérstakletga spáir
góðu, en það er Mexíkó í Suð-
ur-Ameráfcu. Inn á þennan
nýja markiað var fflutt skreið
frá Noregi ytfir elletfu mánuði,
eða jan.-nóv. 1971, 2501 tonn.
Yfir sama tímiabil s.l. árs seldu
Norðmenn til ítaliu 5.235 tonn
of skreið og inn á garnla mark-
aðinn í Nígeríu seldu þeir þrátt
fyrir alla erfiðleik'a á þeim
markaði 386o tonn. Aðrir um-
talsverðir skneiðanmarkaðir yí-
ir þetta elletfu mánaða tímabil
var Svíþjóð með 952 tonn, allt
ráskorinn fisk, svo og Afriku-
rikið Kamerún með 745 tonn
en það var hinsvegiar heil-
þurrkaður fiskur. Sjö önnur
lönd kornust á skná hjá Norð-
mönnum yfir útfflutta skrérð, á
þeésu ttoiiajbilí og var Suður-
Amerítouriikið Chile hæst aí
þédm með 216 tonn. En heild-
arútfflutningur Norðmanna á
skreið árið 1970 nam 17.440
tonnum. Til samanburðar má
geta þess að íslenzkur skreið-
arútflutningur árið 1970 var
3.814,1 tonn.
Grænlendingar fá
fleiri togara
Fyrir fiáum árum lét dansfaa
Grænliandsverzkmin smíðia í
Noregi einn lítinn steuttogara
eftir norskri teikningu, sem
uppbatflega var unnin fyrir
Finduisfyrirtækið í Hammerfest
atf skipaverfcfræðingum hjá
Bergens Mekaniske Verksteder.
Nú eru Danir að smíða handa
Grænlendingum ffleiri slíka
skuttogaria aí stærðinni 400 t£l
500 tonn og átti sá fyrsti þeirra
að leggja af stað til Graen-
lands niú í þessum mánuði.
Grænlandsverzlunin verður eig-
andi togaranna í það minnsta
tíl að byrja með.