Þjóðviljinn - 01.08.1971, Side 7

Samnudíagur 1. ágúst 1971 — í*JÖÐVILJINN — SÍÐA ’J
• Engin sambúðarvandamál rithöfundar og blaðamanns • Atóm-
kafbátsforingi gegn Víetnamstríði • Bandarísk frelsishefð • Menn-
ingarbyltingin kínverska var reist á rökhyggju • Þeir fjölmiðlar
eru gagnslausir sem aðeins endursegja útbreiddustu viðhorfin •
Rithöfundar taki á sig ábyrgð af samfélaginu, hver með sínum
hætti • Að gista risaveldi og ísland
Olof Lagercrantz kom hingað
til Islands árið 1966 til að veita
viðtöku bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs, mikilsvirtur
og þekktur rithöfundur, ljóð-
skáld, gagnrýnandi og ritstjóri
stórblaðsins Dagens Nyheter í
meira en áratug. Hann hefur
eignazt vini og kunningja hér-
lendis, og dvelur hér í nokkra
daga — til að skrifa um nýaf-
staðna Ameríkuför, og hann
mun einnig hafa fullan áhuga
á síðustu atburðum í íslcnzk-
um stjórnmálum.
Áþriðjudag átti blaðamaður
Þjóðviljans viðtal við Olof
Lagercrantz, sem hér fcr á eft-
ir.
— Leið bín hefur legið frá
fagurbókimeinn.tum, bólkmennta-
legum viðfangsefnuim til póli-
tíslkra ritgerða, ekki satt?
— Jú, það er rétt; ég hefi
nú orðið mesitan óhuga á póli-
tfk. En því er þá við að baeta,
að ég tel að beztu bótomieinnt-
irnar hafi allltaif fjallað um
pólitík. Og hvað mig sjólfan
varðar, þá eru engin sambúð-
anvandamál milli rithöfundar-
ins og blaöamamnsins.
— Hefur þú éktoi fenigið að
heyra það í Svíþjóð, að þér hefði
verið betra að haílda þig að
stoáldskapnum?
— Vissulega. En það á sér
lfka pólitískar orsatoir.
Olof Lagercrantz hefur ber-
sýnilega etoki rnikinn áhuga á
að tala um sjálfan sig, en vík-
ur strax að Bandaríkjunum —
þaðan er harnn nýkominn. Hann
sýnir myndir, sem teiknar voru
þegar hann heimsótti Berrigan-
bræðurna í fangelsi. Bræður
þessir eru kalþólsikir prestar,
annar reyndar Jesúíti eins og
Jóin var Sveinssón. Þeir eru
friðarsinnar og voru dæmdiir í
6 og 3% árs fangelsi fyrir að
ráðast inn á skráningarskrif-
stofur bandaríska hersáns og
brenna henkvaðningarkort. All-
löngu síðar bar Hoover yfir-
maður alríkislögregtlunnar, fram
átoæru þeim á hendur um að
þeir hefðu ætlað að ræna Henry
Kissinger og vinna fleiri stór-
virki, og áttu þeir að hafa
skipulaigt saimsærí þetta í fang-
elsinu.
Þetta er í móttökustofu flang-
elsisins, segir Olof Lager-
crantz, og þama á veggnumeru
myndir af því sem fangarnir
eru látnir starfa. Þeir eru m.a.
látnár flétta leiðslur sem .síðan
eru notaðar í eldflaugar. Dan-
iel Berrigan sagði við mig, að
þetta væri hið fuillkomnakerfi:
maður er settur í fangielsi fyr-
ir mótmæli ,gegn styrjöldinni og
síðan látinn vinna fyrir nokk-
ur sent á tímann í þágu þessa
sama stríðs!
Það er mjög merkilegt að
kynnast því, að í Bandaríkjun-
um skuli vera sterk andstaða
gegn innanríkis- og utanríkis-
stefnu stjómvalda, sem einnig
kemur frá fólki sem maður
hefur vanizt að telja hluta af
hinni bandarísku „stofnun“. Ég
gat þess, að Daniel Berrigan
er Jesúítaprestur. Og einnhelzii
verjandi hans á þingi er Biil
Anderson, einnig harður and-
stæðingur Nixonstjómarinnar.
Það miuna kannski fáir eftir
því, en Bill þessi Anderson var
einmátt yf.irmaður kjarnorku-
kafbátsins Nautilius, som sigldi
fyrstur undir Norðurpólinn hér
um árið.
En þessá dæmi, ctg mörgönn-
ur, eáns og t.d. birting leyni-
skýrslu Pentegons, mánma á
það, að í Bandaríkjunum lifir
frelsishefð, sem er mjög verð
Virðingar.
Mér fannst einnig merkilegt,
að núna — eftir Calleymálið og
leyniskýrslunar, heyrði ég alls-
staðar orðið Niimberg. Þú
mainst, að það var ckki lítið
hamazt gegn Rusiselldómstólnum
um stríðsglæpi í Víetnam, þeg-
ar hann var aö störfum. Nú
tala Bandaríkjamenn um það
sem sjálfisagðan hlut, að ríki
þeirra Xiafi flramáð afbrot, sem
hliðstæð eru þeim sem Þjóð-
verjar frömdu. Allir eigum við
sjálfsagt einhverja aðild að sið-
farðilegu stríði, þar sem takast
á lög samvizkunnar og lög
þjóðfélagsins — og í Banda-
ríkjunum hafa þau átök risið í
miklu d.rama. Og niðurstaðan
er méiri bjartsýni, ýmsir ágæt-
ir fiulltrúar bandarísku þjóðar-
innar hafa sýnt að með hennj
er lifandi lýðræði að verki. Ég
var þar vestra fyrir ári,
og þá voru menn næsta von-
daufir, þrátt fyrir öll mótmæli
var sti-íðinu haldið ófram afi
fullum krafti. En nú er sýnu
bjartara yfir.
Þú heíur á skömmum tíma
heimsótt þessa tvo risa.
Kína og Bandaríkin. Hvað
finnst þér um fréttir umvænt-
anlleiga Petoingferð Nixons?
— Þetta er notokuð sniðug
tili-aun hjá Nixon, og sjáXlfteagt
meðal annars ætluð til að taka
vind úr seglum andstöðunnar.
Að því er Kínverja varðar þá
eru þcir praktískir menn og
raunsæir, og þeir munu gefa
lítið fyrir slíka heimsókn ef
hún ar fyrst cg fti-emst sfcraut-
sýning, þeir munu stefna að
ákveðnum hlutum: afnámi
verzlunarhafba, sem Nixon er
reyndar byrjaður á, aðild að
S.Þ., að því að bandaríski flot-
inn verði á brott Ifirá Formósu-
sundi.
— Nú hafia einmátt heyrzt
margar raddár um að Kínverj-
ar væru ekk.i ýkja raunsæir, og
þá vísað til menningarbylting-
arinnar.
— Nei, mér hefur fundizt að
Kínveirjar væru raumhyggju-
menn í stjómmálum. Þeirn er
full alvara í að þeir vilji byggjn
upp nýtt þjóðfélag, skapa nýj-
an mann, og þessum viXja
fylgja þeir eftir. Þeir vilja
komast hjá mistökum Hússa, cg
þessvegna hafa þeir afnumið
ýms fon’éttindi sem til voru
orðin í þjóðfélaginu og reynt
að ráða niðurlögum skrif-
fininskunnar.
Ég held að menningarbylt-
ingin hafi því verið röfcrétt,
byggð á skynsamlegum grund-
velli. Auk þess verður aðmínu
viti að setja hana í samihengi
við loftárásir Bandaríkjamanna
á Norður-Víetnam 1965, vax-
andi hættur á hemaðarátökum
við Bandaríkin. Þeir hugsuðu
sem svo, að ef á okkur verður
ráðizt, þá veiöum við að hafa
droift valdi í þjóðfélaginu, get-
um ekki treyst á miðsækna
stjórn og sérfræðinga. Við
vorðurn að gcra hvert hérað
som mest sjálfbjarga, fært um
að fnamleiða fýrir sig, verja
sig sjálft, koma upp með hraði
þeirn fyrirtækjum sem það
þarf. Ég held að rómantísk
hugsiun Maós um að sá fátækí
sé um leið hinn skynugasti hafi
okki ráðið mestu um þessaþró-
un, holdur að þeir hafi talið
nauðsynXegt að geta nýtt alla
krafta. Dýrkunin á Maó Tse-
tung hefur vissulega óþægileg-
ar hliðair, en hún lrefiur einnig
áhrif til sameiningar. Ég tel
það rangt að kcnna kínverskan
komimúnisma váð rómantískan
óróa; þetta eru raunsæir menn
sem gera það sem þeir telja
gott fyrir sig.
ISvíþjóð má heyra raddir um
það, að sú róttækni, sem
lætur mikið á sér bera í blöð-
um og öðrum fjölmiðlum byggi
ektoi á eins breiðum grundvelli
og hún er fyrirferðarmikil; að
sasnskir fjölmiðXar séu af þess-
um sökum ekki rétt endur-
speglun á viðhorfum almenn-
ings.
— Mér sýnist að hér séspurt
um það, hvaða hlutdeild menn,
sem eru sæmilega vel að sér
eigi að gegna í fjölmáðlum. Það
liggur í hlutarins eðli, að sá
sem hugsar er róttækari en sá
sem lætur það eiga sig; rót-
tækni er iað mínu mati annað
orð yfir það að hugsa. Ef að
fjölmiðlar ættu að vora eins
og þegnar landsins hugsa yíir-
leitt, þá yrði ástandið óbjörgu-
legt, einmitt vegna þess hve
márgir eru fulXkomlega óvirk-
ir.
Þegar við tölum um fram-
göngu menntamanna, þá er
rétt að minna á, að lengi hafa
verið við lýði hugmyndir um
menningiuna sem eitthvað það
er væri aðigncint frá samfélag-
inu, eitthvað fínt, sýslan með
tónlist, trúarbrögð, mólverk,
ást. En það hefur alltaf verið
tiX annað menningarhugtak sem
er miklu rýrnra — þegar við
til dæmis hugsum til grískrar
menningar, þá fýlgja með veg-
imir, húsin, borgimar, félags-
leg innnétting samifélagsins. Rit-
höfundar á Vesturlöndum hafa
að mínum dómi haildið sig um
of að hinu þrengra menning-
arhugtaká, og ékki virt sem
skyldi það hlutverk sem rit-
höfundum er ætlað: að taka á
sig ábyrgð af samfélaginu. Sá
sem ekíki veit af því hlutverki
er að mínu viti heldur slakur
rithöfundur. Bn — vel á minnzt
— þetta kemojr að sjáilfsögðu
ekki í veg fyrir að mennvelji
sér mismunandi verkefini.
En höldium áfram með rót-
tækni og fjölmiðla. Ég þykist
vita að aðstæður séu hér að
mörgu Xeyti aðrar en í Svíþjóð,
að hægriöfl hafi miklu sterkari
tök á fjöXmdðlum hér en við
eigum að venjast. Ég hefi
sjálfiur uhnið leingi við blöð, og
þau eru, hvað sem öðru líður,
eins og hvert annað fyrirtælci.
Eigendumir reyna þvi að lcoma
að sínum sjónarmiðum á leið-
arasíðum, en það er um leið
Ijóist, að ef þeir vilja haldauppi
frjáXsri menningigrumræðu, þá
verða þeir að hafa sæmilegt
samband • við sér róttækari
menn. Innan eins og samastór-
blaðs getur því að líta asrið
fjölbreytta mynd, þar sem í-
haldssöm sjónarmið um sænsk
efnahagsmá] eiga samþýli við
mjög róttæka umrasðu um
mienningarmál og alþjóðamál.
Og því fer fjarrí að þetta sam-
býli sé allltaf friðsaimlegt.
Róttæknin þykir of máXdll, og
því er af hálfu íhaldsafJa reynt
að gera fjölmiðla grunsamlega
með kröfugerð um að fjölmiðX-
ar eigi að vera „fulltrúar meiri-
hlutans". En því miður er á-
standið þannig, að minnsta
kosti hjá okfcur, að ef þessi
krafa væri tekin í alvöru, bá
þýddi hún í reynd að allarum-
ræður féllu niður — því að
meirihlutinn er, eins og ég
minntist á áðan, ansi „þöguXX'*.
— Og síðan höfum við einn-
ig dæmi um það frá Svíþjóð,
að þeir sem einna lengst standa
til vinstri kvarta mikið yfir
því að þeir fiái ékiki aillt birt f
fjöXmiðlum sem X>eir vilja. T-ír»«-
ritið Ord och Bild var einmitt
að birta úryal úr slfkum grein-
um, »< •>
— Veit ég vel, og ég mun
einmitt sjálfur sakaður um að
hafia hafnað einhverjum af
þessum greánum. Um þetta er
það að segja, að greinum er
hafnað á mismunandi forsend-
um, en þessir mienn telja það
alltaf sjálfsagðan Mut að þeim
sé alltaf hafinað vegna póli-
tískrar þröngsýni. Hitt er svo
annað mál, að þeir hafa stund-
um rétt fýrir sér.
Finnst þér ekki Kína-Banc!
ríkin-Island merkilega fágæt
röð af heimsóknum?
— Þaðerreyndar ekki einfalt
mál að haida áhrifum frá svo
ólíkum heimsóknum innan dyra.
Maður hugsar fyrst tilsterkra
andstæðna: fámennið á íslandi
og mergðin í Kíma, þar sem
fólk hverfur olls ekki einsmik-
ið inn { sig og hér; hin hreina
náttúra hér og efnafræðileg og
fjárhagsleg mengun hennar í
Bandaríkjunum. Sá jöfimiðurog
skyldleiki sem setur svip sinn
á allt, ekki aðeáns hér á Is-
landi, heldur á Norðurlöndum
yfiirleitt — og hinar litrfku og
flófcnu andstæður í Bandaríkj-
unum. Við vitum til að mynda
nokkumveginn meðvissu hvað
er fátækt hjá öktoúr o® hvað
ekki — f Bandaríkjunum er
hinsvegar til miargskonar fá-
tækt, eins og Halldór Laxness
hefur fcent á. Það er þessi and-
stæðufulla fjölbneytni, sem
gerir það jafn erfitt að fjalla
um amerísk vandamál og það
virðist auðvelt eð fjaXla um ís-
lenzk mál eða sænsk. Og svo
Kína, þetta fimaiand með f!(Vi
miXjónum íbúa, sem þó virð-
ist auðveldara að fiá yfirsýn
yfir en Bandaríkin, vegnaþess-
ara fornu og sterku tengssla
sem hríslast um aXla þá álfu,
vegna þese sögulega útsýnis sem
þar opnast sjónum.
Arni Bergmann.