Þjóðviljinn - 14.03.1972, Blaðsíða 6

g SÍÐA — ÍÞJÓÐVILJINíN — ÞiíðjiUidaigur 14. marz 1972
Um framburð og rithátt
íslenzkrar tungu
í desember síðastliðnum rit-
aði OG grein í Þjóðviljann um
sfcopskyn íslendinga, og var sú
h/ugvekja sem töluð út úr mínu
hjarta. En í upphafi máls sáns
raeddj höfundur af liUu um-
burðarlyndj og mikium ókunn-
ugleika um hinn lina fraroburð
á stöfunuro k, p og t inni í
orði. Mér rann blóðið til skyld-
unnar því að eg er aJinn upp
víð J»ann framburð. Og þar sem
enginn hefir orðið til að bera
hönd fyrir höfuð þeirra, sem
viðhafa þessi „mólspjöU“, get
eg ekki sfiUt mig lengur um að
leggja þar nokkur orð í belg.
Það er engin ný bóla, að
hneykslazt sé á þessum fram-
buxðd og farið um hann ómild-
um orðum. Og mér er fyrir
löngu orðið það ljóst, að hann
lætur illa í eyrum þeirra. sem
vanir eru harða framburðinum,
líkt og flestum finnst fláma&l-
ið herfileg misþyrming á tung-
umni, þ.e.a.s. öllum nema hin-
um hljóðviUtu sjálfum. sem
heyra ekki muninn. Við sem
vanir erum lina framburðin-
■Jin á k, p og t frá bemsku,
greinum varla muninn, neirrua
við leggjum hlustimar sérstak-
lega við.
Misskilningur
Það er miikili misskilningur
hjá OG, að lini framburðurinn
sé til kominn á síðari árum.
Eíkki veárt eg, hvar hann er
upprunninn eða hvenær, en
hann mun hafa verið að breið-
ast úf á undanfömum öldum,
er niú landlægur á ölln Suður-
og Vesfcurlandi og aUt ausbur
í H ún avatnssý slur og liklega
norður um miðja Austfirði a’ð
austan. H-ann nær þannig til
meiri hluta landsins og til mik-
ils meirihluta þjóðarinnar. Hér
er sem sagt um mállýzku p.ð
ræða, sem á ekkert skylt við
málfiarsbreytingar eins og
„þágufaUssýkirua“, sem eg veit
ekki betur en stingi sér niður
í flestum eða öllum landshlut-
um og er því rangt að kalla
máUýzku, enda ekki í sam-
ræmi vffl skýringiu á því orði
í orðabókum. Réttara teldi eg
ag kaUa befcta dreifða mál-
venju.
Þá vil eg leiðrétta annað at-
riði í grein OG. Hann tekur
sem dærni orðin „sykur“ og
„baukiur" og segir okkur bera
þau fram eins og „sigur“ og
„ba/ugur“ Þetta er fullkomin
fjarstæða. G-in í gigur og baug-
ur eru lin g-hljóð. eins og i
saga“. En linu k-hljóðin í „syk-
ur“ og baukur“ eru hin sömu
og í upphafi orða eins og „gat“.
Og þetta var slæmt gat hjá OG.
Munur á rithætti
oer framburði
Þeir sem setja út á linan
framburð staifianna k, p og t,
teija það óhaefu að bena orðin
fnam öðrú vísi en þau eru rit-
uð. Man eg t.d. ekki betur, en
Ævar Kvaran leikairi hafi þar
öðrum fremur tekið djúpt í ár-
inni. Þessu ágæta fólki vil eg
þá benda á, að bæði þeir og
aðrir íslendingar segja varla
nokkra setningu þar sem ekki
koma fyrir orð, sem þeir bera
fram á annan veg en þau eru
rituð.
Nokkur dæmi: Hafa er lesið
hava, Ámi er lesið árdni, kalla
er lesið kadla, steinn er lesið
steidn, mega er lesdð meiga,
ungur er lesið úngur, siegja er
lesið seija o.s.frv„ o.s.frv. Þessi
dæmi nægja til að sýna hvíHk
fjarstæða það er að fordæma
einhvern framburð fyrir það
eitt, að hann er 'efcki í sam-
ræmi vi'ð ritháttinn. Með sama
rétti ættu þá Vestfirðingar, sem
enn segja „langur“ með a-
hljóði, lýst sök á hendur meg-
inþorra landsmianna fyrir að
segj a „lánigur“ og Skaftfell-
ingar, ef nokkrir eru eftir sem
segja „Ámi“ án d-hljóðs —
þ.e.a.s. eins og ,,Ámý“ — gætu
á sama hátt dæmt framburðinn
„árdni“ rangan.
Varla miun nokkurt tungu-
mál í heimi vera talað eins og
það er ritað. Sennilega kemst
finnskan næst þvá allra Evr-
ópumála, og latínan hinna fomu
mála. ag ógleymdum tilbúnum
málum eins og esperanto. Þetta
stafar sumpart af því. bve
erfitt hefir verið að finna hljóð-
tákn, bókstafi. í samræmi við
framburð, þegar byrjað var að
rita málin í annan stað hefir
svo framburður orða tekið
breytingum í tímanna rás, án
þess að ritháttur hafi verið
samræmdur þeim. Enginn veit
með vissu, hvemig forfeður
okkar á landnáms- og söguöld
töluðu. Og sumir trúa því í
gramdaleysi, að íslenzk tunga
sé töluð eins og hún er rituð.
Dæmin hér á undan sýna, að
þvá fer víðs fjarri. Þar að auki
er framburður og orðaival
breytilegt eftir landshlutum.
Hér á landi finnast sem sagt
mállýzkuir, þótt breytileikinn
sé miklum mun minni en í
flestum öðrum löndum.
Um framburð gilda
engar reglur
í Þýzkalandi hefir svonefnd
„háþýzka" verið löggilt sem rit-
mál og talmál. sem allir verða
að læra, án þess reynt sé að
útrýma mállýzkunum. Hér á
landi er löggilt stafsetning,
sem kennd er í skólum, en um
framburð gilda engar slikar
reglur og þar syngur hver
með sínu nefi. óáreittur að
mes'tu, nema ef einhverjar am-
bögur skjóta upp kollinum.
Þannig hefir flámælið verið
kveði’ð niður að fullu, nema
hvað enn bólar á þvií hjá eldra
fólki. og er þetta vafaiaust
skólunum ag þakka. Á hinn
bóginn reynist draugur þágu-
fallsisýkinn'ar erfiðari viður-
eignar, ag er það mikið ó-
þurftarverk að fita þann púka
með undanlátssemi og vanga-
veltum. En svo má illu venj-
ast að gott þyki, og verði ekki
tekið aivarlega í taumana, ryð-
ur þessi málbreyting sér senni-
Iega til rúms í blóra við mál-
fræðinga o? málvöndunarmenn
og öðlast hefð í töluðu og síð-
ar rituðu máli og kemst svo
inn í orðabækur og þá talin
rétt mál af öðrum en ein-
stafca íhaldssömum rétttrúnað-
armönnum
Breytíngar á
stafsetningu
Núgildandi löggilt stafsetn-
ing miðast mjög við uppruna
orða. Sumir rithöfundar breyta
út frá henni Halldór Kiljan
Laxness samræmir stafsetn-
ingu framburði að vissiu maŒiki.
Má vera, að sumir kunni a®
líta á það sem fordild til þess
að vera ekki eins og anniað
fólk, þótt sá roaður þurfi ekki
á slíkum brögðum að halda til
að sérkenna sig frá öðrum.
Hann ritar t.d. einginn, lángur,
mart (fyrir miargt). syskin (f.
systkin), morni (f. morgni) Á
þessum dæmum verður ekki
greint, hvort hann fer hér eft-
ir einhverju kerfi. En a.m.k.
nær samræming hans ekki
nema til sumra þeirra orða,
sem allir íslendingar bera fram
á annan veg en þau eru rituð.
Ef stafsetning ætti að laga
sig eftir framburði. þyrfti að
byrja á því að löggilda ákveð-
inn framburð, og síðain yrði
bókmálið hljóðritaið líkt og
tíðkasf í orðabókum, þar sem
á eftir orðum er sýndur fram-
burSur með bókstöfum eða
öðrum vdðurkenndum hljóð-
táknum. Þá yjrði t.d. ritað abl
fyrir afil.edla fyrir ella = ann-
ars (en stuttnefnið Elia held-
ur sinni stafsetningu). svo að
tekin séu dæmi til viðbótar
BREF
TIL
BLAÐSINS
þeim, sem að framian eru
greind. Fólk þyrfti að setjast
á skólabekk á ný til að læra
að skrifa og lesa. Og með slíkri
stafsetningu mundu mörg orð
ag sjálfsögðu glata sambandi
sínu og tengsium við upprurua
sinn og önnur skyld orð, eins
Ojr t.d. orðin systkin, margt og
morgni, sem Kilj'an ritar syskin,
mart. momi.
Viafalaust er ástæða til að
gera breytingar á núverandi
löggiltri stafsetningu. En við
Frambald á 9. síðu.

Gísli Guðmundsson skrifar
Fréttabréf frá Suðureyri
Súgandafirði, 1. rnarz 1972.
Héðan er nú alit gobt að
fréfcta. Tíðarfar hefur verið
miit og gott til landsins yfir-
leit það sem af er áriixu. Róðr-
ar bafa verið stundaðir af
kappi, þó stundum hafi verið
erfiðir róðrar. Atvinna í landi
hefur verið mikil og tekjur
mianna góðar. Þær hafa komizt
upp í kr. 40.00» á hálíum mán-
uði hjá þeim sem vinna að
slægingu aflans meg meiru.
Krónan er bara svo lítils virði.
Og lækkar stöðugt. Varan
haekkar í verði. Bílfært er nú
aila daiga til ísafjarðar og
Fagranes kemur tvisvar í viku.
Unnið er sex daga vikunnar —
sjöundi dagurinn er hátíðleg-
ur haldlnn — með meiru
Afli í febrúar
Ég hef þetta ekki lengra að
sinni, og skýri þá frá aflan-
um í febrúarmánuði 1972.
Róðr-
Bátur Tonn ar
Ólafur Friðbertss. 201.7 21
— í fyrra 156,9 18
Trausti 192,9 21
Sigurvon 189,3 21
Stefnir 68,4 15
— í fyrra 80,9 13
Kristj. Guðmundss. 9,8 1
— í fyrra 80,9 13
Sjöfn 0,7 ' 1
Samtals 662,8
*— í fyrra 651,3
Samanlagður afli
í jan. — febr.
Róðr-
Bátur Tonn ar.
Ólafur Friðbertss. 367,3 42
Sigurvon 361,4 42
Trausti 328,2 37
Kristján Guðmundes. 9,8 1
Sjöfn 0,7 1
Samanlagður afili var n-ú
1225,7 tonn á mófi 1189,9 í
jafn.-febr. í fyrra
Bolungarvík
Þeir talast oft við viktarmað-
urinn í Bolungarvik og viktar-
maðurinn í Súgandafirði. Þeir
skiptast oft á aflafréttum. Þess
vegna hef ég afla Bolvíkinga
í febrúar:
Róðr-
Ólafur Friðbertsson j höfninni á Suðureyri,
Bátur Tonn ar.
Sólrún 213.6 22
Guðm. Pétursson 203,9 22
Hugrún 182,3 22
Flosi 158,1 17
Særún 112,2
(Slæður fisikur troll)
Og þá kemur heildaraiflj
þeirra frá áramófcum:
Sólrún 383,6 44
Gu3m. Pétursson 371,4 44
Hugrún 324,6 44
Fioá 305,1 38
Særún 162,2
(5 lamdanir. slægður fiskuir).
Og þá er það spuminigin,
hver hefur nú mesta meðaltal
í róðri. Bátamir siem ég tek
hér til meðferðar hiafa mjög
sivipuð skilyrði.
Meðaltal í róðri frá áramót-
um:
Trausti .......... 8.870i kg.
Ól. Friðbertsson .. 8.745 —
Sólrún ........... 8.715 —
Sigurvon ......... 8.607 —
Guðm. PétursSon .. 8.441 —
Flosi ............ 8.029 —
Huigrún .......... 7.377 —
Stefnir ........... 4.523 —
(Hann er ekki samkeppnisfær
vegna stærðar sinnar).
Stórfelldar
framkvæmdir
Samikvæmrt sím.tali sem ég
átti við háttsettan framámann
frystihiússins, sem staddiur er
nú þessa stundina í Reykj'avík
verða hér i sumar stórefldar
framkvæmdir í íbúðarbygging-
um, ef allt fer að óskum eins
og' menn vona.
Þetrta verður nú ekki meira
í þetta skipti Við hittumsit
seinna. Nú kl. 21.35 heyrði
ég í súgfirzkum sjómönnum.
Þeir voru að enda við að draga
og hiafa allir beitt með dem-
antsloðnu. Hljóðið í sikipstjór-
unum er dauft. Ég bíð eftir
hvað vigtin segir í nótt. þegar
þeir laruda. Minn tími er ekki
af þessum heimi. Vigtun er öll
að næturlagi. Aflinn varð 1.
marz: Trausti 8,2, Ólafur 7,9,
Sigurvon 6,8 og Stefnir 6,2.
tmn.
Og þá kveð ég.
Gisli.
Steinar Sigurjónsson:
Það er seigt
í gæjunum
(Lag: Þetta er allt svo gott)
Hve lengi ætlar þjóðin að pína þá sem skrifa i
og geta ekki hætt?
Eiga þeir einatt að búa tál sögur
þótt fáir láti fá sig til að lesa?
Á ríkið ávallt að halda uppi
aiuravon flata málsins með verðlaunum
sem árlega rýrna i ví&itölunni
til að þeir skrifi þó eitthvað?
Hvi vill ekki fólkið segja þeim hug sinn
svo þeir gefi sér tóm til að huigsa um
hvort þeir ættu ekki að hugsa:
Ég skrifa ekki framar fyrir fólk
ég skrifa ekki framar fyrir sjálfan mig
ég skrifa al'ls ekki tneir
því ég hef ekki samband við það
sem ég vildi og ætti að segja
því ég bef ekki samband
hef ekki samband
og fólkið held'ur áfram að sletta i góm
þótt þeir séu þráir frá ári til árs
og geti ekki hætt.
En þannig er því farið:
Þeir sem skrifa vilja sem von er
miða við góðkunna tíma og hefðir
og norrænan leiðir þá hvað eftir annað
í sama hlað; gamlar baðstofur
spretta fram úr kófi liðinna æva
og kirkjan fyllir ekki hjörtun nýjum gráti
því hún er ekki full
en reikar um í svörtum fötum
sem hafa gránað af flösu
ans klæðnaður þeirra sem skrifa og geta ekki hætt
og bækur gánga með okkur aftur til þeirra ára
þegar rúmban bar annan svip.
Forn bein liggja á víð og dreif
við leiði liðinna skálda
sem vilja ekkí deyja.
Við hvötum að rækt við grafir
því við vitum innst inni
að best er það sem gamlir kváðu.
Hví skyldi andinn hætta að rembast
hví skyldi hann ekki leita eftir ljósi
þegar þjóðin kveikir á kertum
hví ekkj þrá viðunandi hlýju
hvi ekki hafa efni á að eiga
konu og hús
halda viðunandi heimboð um jólin
og fá kannski lof um síðustu bók?
Væri til of mikils ætlast
þótt fólk segði notaleg orð
við þá sem skrifa sig þreytta
og geta ekki hætt?