Þjóðviljinn - 18.01.1973, Page 5

Kimmtudagur 1S. janúar 1973 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 5
Um finnska rithöfundinn Vejo Meri, sem hefur
hlotið bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs
Smáir fiskar í
möskvastóru neti
Finnski rithöfundurinn
Veijo Meri sem á mánu-
dag var úthlutað bók-
menntaverðlaunum
Norðurlandaráðs, er
ekki þekktur höfundur á
Islandi, enda þótt hann
sé einn þeirra höfunda
lands síns sem mest eru
þýddir á önnur mál. Hér
fer á eftir kynning á
höfundinum, sem er
byggð á kaf la úr bókinni
Finnlands moderna
litteratur eftir Kai
Laitinen. Sú bók nær að-
eins til ársins 1967 og
leiðir þá af sjálfu sér að
ekki er fjallað þar um
verðlaunaskáldsögu
Meris, ,,Son liðsfor-
ingjans".
Um striðið
Af tveim ástæðum er Veijo
Meri (f. 1928) bezta dæmið um
tilraunastarf i finnskri
nútimasagnagerð. Hann er
bæði þekktastur höfunda
sinnar kynslóðar utanlands
sem innan, og hann hefur eins
og Vainö Linna (sem hefur
einnig hlotið bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs)
skrifað mikið um striðið, og
gefur þvi tilefni til ýtarlegs
samanburðar við hann. Striðið
er nálægt f öllum bókum
Meris, allt frá fyrsta sagna-
safni hans ,,Að jörðin grænki
ekki” (1954), i þekktustu
skáldsögu hans „Hampreipið”
(1957), i skáldsögu hans um
borgarastyrjöldina, „Það
gerðist 1918” (1960), i skáld-
sögu hans um liðhlaupa,
„Jafningjar mætast” (1961)
og i leikritinu um hermanninn
Jokinen (1965). Sé ekki bein-
linis fjallað um styrjaldarat-
burði kýs hann sér vettvang
meðal hermanna eins og i
„Rótum i vindi” (1959) og
„Bilstjóra ofurstans” (1966).
Af þeim fáu verkum sem fjalla
um borgaralegt lif má nefna
sögusafnið „Aðstæður” (1962)
og skáldsöguna „Konuna i
speglinum” (1936). Það virðist
full ástæða til að taka trúan-
lega yfirlýsingu höfundarins
sjálfs um að hann hafi verið
„neyddur tii að skrifa um
striðið”. Bernskuumhverfið
hefur haft áhrif i þessa átt —
hann er sonur liðsforingja, al-
inn upp i setuliðsbæ, hefur
hlustað á óteljandi striðssögur
og lifað aðstæður, sem siðar
vakna til nýs lifs i verkum
hans.
Vainö Linna tók sjálfur þátt
i heimsstyrjöldinni og skrifar
mikið um þá reynslu. En
heimurinn, umhverfið, er i
sögum hans eitthvað sem er
tiltölulega traustjóbreytanlegt
—• ringulreið striðsins nær ekki
tii náttúrunnar eða hlutanna.
Umhverfi mannanna er þeim
óháð og þeir reyna að laga sig
að þvi, þeir bregðast skyn-
samlega við, einnig i fáránleg-
um aðstæðum, reyna að
bjarga þvi sem bjargað verð-
ur. Hjá Linna gildir hin sigilda
tviskipting — annarsvegar er
heimur sem er öllum sam-
eiginlegur, hinsvegar „ég”,
sem glimir við umhverfið með
ihugun og aðlögunarvilja.
Fáránleikinn
Hjá Meri blasir annað við.
Hjá honum hverfur munurinn
á umheimi og fyrstu persónu
— umhverfið er skoðað i gegn-
um meðvitund persónunnar. I
„Jafningjar mætast” birtist
vanliðan aðalpersónunnar,
þegar hann skilur að hann
hefur rétt sloppið við dauða-
dóm, i náttúrunni sjálfri: „það
var sem loftið væri fullt af
þunnum trefjum, sem gengu
fyrirhafnarlitið inn i hann og
skáru hann i svo þunnar
sneiðar, að þær losnuðu ekki
frá hver annarri. Honum var
kalt og hann ældi”. Landa-
mærin eru óskýr, umhverfið
dembist yfir persónuna með
kröfum sinum og hinsvegar
breytir hugarfarið um-
hverfinu.
Þegar þessi afstaða er yfir-
færð á styrjöldina þýðir hún,
að við fáranlegar aðstæður
breyta persónurnar ekki eftir
skynsemd, heldur eru við-
brögð þeirra fáránleg og óut-
reiknanleg. Hegðun hermann-
anna og aðstæðurnar eru jafn-
brjáluð. 1 heimi Meris hættir
sambandið milli orsakar og
afleiðingar að verka, eða er
orðið svo flókið, að ómerk
orsök getur haft viðtækar af-
leiðingar eða þvert á móti.
Joose, söguhetjan i
Hampreipinu finnur kaðal-
spotta, dettur i hug að smygla
honum heim með sér, og
gengur fyrir sakir þessarar
hugdettu, sem verður honum
að meinloku, i gegnum
martraðar raunir i langri
lestarferð. Og þegar hann
kemur heim er hann svo
ringlaður að reipið verður að
skera utan af honum -- allt er
fyrir gýg. i Jafningjar mætast
fyllist Ojala undirliðþjálfi
beiskju yfir þvi, að hann og
herflokkur hans eru eftir
skildir i stórsókn Rússa á
Kirjálaeiði, og þegar hans
eigin varðmenn hafa næstum
þvi skotið hann til bana,
gengur hann sig blátt áfram á
brott frá hernum til að sinna
búskapnum — liggur við að sú
athöfn kosti hann lifið.
Fljótandi heimur
Það er engin tilviljun að
persónur Meris eru á stöðugri
hreyfingu. Hampreipið og
Bilstjóri iiðsforingjans eru
byggðir alveg upp i kringum
ferðalag, og Jafningjar og
Kona i spegli að nokkru — og
það er einkennandi fyrir Meri
að ferðalagið er oftast til
einskis farið. önnur verk hans
eru einnig full með hreyfingu:
Það er i sifellu skipt um
sjónarhorn, og umhverfiö fær
stöðugt nýjan svip. Um leið
eykur hann á fjölbreytni með
þvi að skjóta inn nýju efni i liki
skrýtlu. Skrýtlur þessar gefa
til kynna ýmsa möguleika sem
ekki koma beint fram i textan-
um og geta bæði visað fram á
við og aftur á bak. Stundum
fela þær i sér einskonar skop-
færslu á meginefni skáldsög-
unnar.
t þessu samspili huglægni,
duttlungasemi orsakasam-
hengis, breytilegra sjónar-
horna verður sjálfur veruleik-
inn i skáldsögum Meris
sibreytilegur, alla vega
ótryggur. Þetta kemur einkar
greinilega fram i „Það skeði
1918”. Um þá sögu má vel hafa
orð sem sett eru i samband við
japanskar skáldsögur átjándu
aldar — „fljótandi heimur”.
óvissan i heimi Meris er enn
mögnuð upp af samtölunum.
Persónurnar tala ekki saman,
heldur vanalega fram hjá
hver annarri, hver um sig
hefur sinar eigin forsendur og
markmið, það kemur ekki til
eiginlegra samskipta. Niður-
staðan er mjög spaugileg —
eins og hjá Tékkanum
Jaroslav Hasek eða rússneska
meistaranum Gogol, sem
báða má nefna lærifeður hans.
Það gerist oft að smámunir og
málvenjur, sem sagðar eru út
i bláinn eru teknar i fullri al-
vöru. I Rótuin i vindi spyr
Nuutinen loktor, bara til að
segja eitthvað, ekil sinn að
þvi, hver það geti verið, sem á
bæinn sem þeir eru að fara
fram hjá. Og ekillinn nemur
staðar og hleypur af stað til að
grenslast eftir þessu. En
aðstæðuspaug af þessari teg-
und, sem minnir á húmor
þöglu myndanna, afhjúpar um
leið umkomuleysi manneskj-
unnar og einsemd. Flestar
persónur Meris eru með ein-
hverjum hætti rótlausar, til-
vist þeirrai breytilegum heimi
er ótrygg eða beinlinis óraun-
veruleg. Um leið bjargast þær
að lokum fyrir sakir hinna
óvæntu viðbragða sinna, þær
smjúga gegnum atburði
striðsins eins og litlir fiskar
gegnum möskvastórt net.
Hetjuskapur þeirra er ómeð-
vitaður, afrek sem þær kunna
að vinna gerast i misgáningi.
Stundum — eins og i
Jafningjar mætast, er sam-
bandið milli hinnar voldugu
opinberu striðsmaskinu og
einstaklingsins sem ekki
botnar i stöðu sinni, likt þvi
sem Gunnar Björling segir á
einum stað: „Guð sló mig, og
ég lamdi hann aftur...”
ÓGNYALDUR NATO
Lögfrœðinga•
félagið rœðir
fóstur-
eyðingar
Sagt frá aðalfundi
félagsins
Lögfræðingafélag tslands hélt
aðalfund sinn 14. desember s.l.
Formaður félagsins prófessor
Þór Vilhjálmsson flutti skýrslu
liðins starfsárs.
Að lokinni skýrslu formanns
skýrði Ragnar Aðalsteinsson, hrl.
frá starfsemi Bandalags háskóla-
manna á liðnu starfsári, en
félagið á aðild að bandalaginu.
Kom þar m.a. fram, að vonir
standa til að endurskoðun sú á
lögum um kjarasamninga opin-
berra starfsmanna og lögum um
réttindi og skyldur starfsmanna
rikisins, sem nú fer fram, muni
leiða til verulegrar aðstöðu-
breytingar fyrir samtök háskóla-
manna, að þvi er kjaramál
varðar.
Þá fór fram stjórnarkjör. Af
fráfarandi stjórnarmönnum gáfu
þeir Sigurður Hafstein og Friðrik
Ólafsson ekki kost á sér til endur-
kjörs og voru þeim þökkuð störf
þeirra i stjórn félagsins.
Þessir hlutu kosningu:
Formaður var endurkjörinn
Þór Vilhjálmsson prófessor.
Aðrir i stjórn: Jónatan Þór-
mundsson, prófessor (varafor-
maður) Hrafn Bragason, borgar-
dómari (ritari), Stefán Már
Stefánsson, borgardómari (gjald-
keri), Hjalti Zóphaniasson
stjórnarráðsfulltrúi, Knútur
Bruun hdl. og Skúli Pálsson hdl.
I varastjórn: Auður Þorbergs-
dóttir, borgardómari, Helgi
Agústsson, stjórnarráðsfulltrúi,
Magnús Thoroddsen, borgar-
dómari, Sigurður Lindal,
prófessor, Þorvaldur Grétar
Einarsson hdl. og Þórir Oddsson,
aðalfulltrúi yfirsakadómara.
Endurskoðendur: Ragnar
Ólafsson, hrl. og Arni Björnsson,
hdl. Til vara: Helgi V. Jónsson,
borgarendurskoðandi og Sigurður
Baldursson, hrl. 1 fulltrúaráð
B.H. M.: Bjarni K. Bjarnason,
borgardómari, Hallvarður Ein-
varðsson, aðalfulltrúi saksóknara
og Ragnar Aðalsteinsson, hrl.
vara: Bragi Steinarsson, deildar-
stjóri, Magnús Thoroddsen,
borgardómari og Þorleifur
Pálsson, stjórnarráðsfulltrúi. í
Kjaramálanefnd: Bogi Ingi-
marsson, hdl., Haraldur
Henrýsson, aðalfulltrúi, Helgi
Ágústsson, stjórnarráðsfulltrúi,
Kristján Torfason, skrifstofu-
stjóri, Kristinn Ólafsson, hdl.,
Steingrímur Gautur
Kristjánsson, héraðsdómari, og
Þorvaldur Grétar Einarsson. hdl.
Til vara: Þórarinn Árnason, hdl.
og Þórhallur Einarsson, fógeta-
fulltrúi.
Hin nýkjörna stjórn hefur
þegar hafið störf sin og boðar til'
almenns félagsfundar i kvöld
(fimmtudagskvöld) kl. 20.30 að
Hótel Sögu. Hefur stjórnin fengið
Hjördisi Hákonardóttur cand.
jur. til að flytja þar framsögu-
erindi, en Hjördis stundar nú
framhaldsnám i Oxford og leggur
fyrir sig réttarheimspeki. Erindi
sitt nefnir hún: „Eru fóstur-
eyðingar réttlætanlegar? ” Að
framsöguerindi loknu verða um-
ræður að vanda.
Bókauppboð
Knútur Bruun heldur sitt ellefta
listmunauppboð næstkomandi
mánudag 22. janúar kl. 17 i Átt-
hagasal Hótel Sögu. Að þessu
sinni verða boðnar upp bækur og
eru hundrað númer á söluskrá.
Kennir margra grasa meðal upp-
boðsmuna og má þar finna
höfunda eins og Jón Espólin,
Stephan G. Stephansson,
Benedikt Gröndal o.fl. Einnig er
þar að finna bók með þvi forvitni-
lega nafni: „Þeir aagiætu og
andrijku Psalma Flockar” og
mun þar vera um að ræða 19. út-
gáfu Passiusálma útgefna að
Hólum 1780.
Bækurnar verða til sýnis að
Grettisgötu 8 laugardaginn 20.
jan. milli kl. 14 og 18 og á
uppboðsstað mánudag 22. jan.
milli kl. 10. og 16.
Minavisen, sem er málgagn SF
flokksins danska, hefur unnið
það þarfaverk að svipta hulunni
af hinum dularfulla kafbát sem
menn sögðust nýverið hafa séð i
norskum og grænlenzkum fjörð-
um. Niðurstaða blaðsins var sú,
að hér hafi verið um að ræða hinn
þekkta kafbát Nautilius sem
sagður er hafa sokkið við Lófót
árið 1867. Hér fylgir á eftir frá
sögn blaðsins af fyrirbærinu og
viðtal blaðsins við skipstjóra
bátsins hinn þekkta sæfara
Nemo.
Nú verða allir efasemdarmenn
að beygja sig fyrir staðreynd-
unum. Það er i raun og veru kaf-
bátur á sveimi um hið veðurbarða
Norður-Atlanzhaf og nærliggj-
andi höf. Og það ekki neinn venju-
legur kafbátur heldur enginn
annar en hinn frægi Nautilius sem
Jules Verne skrifaði um á öldinni
sem leið.
Árvökull blaðamaður
Minavisens var á ferð niðri við
Friðrikshólmskanal árla
morguns eftir að hafa eytt drjúg-
um hluta nætur á kránni Laurits
Betjent. Þá kemúr hann auga á
dularfullt fley sem lá þar við
festar. Og þar sem hann hafði ný-
lokið við að lesa eintak sonar sins
af bók Jules Verne, Umhverfis
jörðina i kafi, sá hann i hendi sér
að hér var kominn hinn heims-
frægi kafbátur Nemos skipstjóra.
Að þvi er sagan hermir átti hann
að visu að hafa farizt i hinni ill-
ræmdu Lófótarröst árið 1867 en
blaðamanninum hafði nú alltaf
fundizt það heldur billeg lausn og
lagt á hana'litinn trúnað. Og af
sinnieðlislægu þrjózku lagði hann
til uppgöngu i skipið og heimtaði
viðtal við skipstjóra.
— Þér hafið sem sé bjargað
yður úr Lófótarröstinni eins og
allir vonuðu en fáir þorðu að
vona?
— Já, en þetta hefur ekki verið
neitt sældarlif. 1 105 ár höfum við
reikað stefnulaust um höfin þar
til loks um daginn að við kom-
umst inn i Sognsæ, svona rétt til
að fá okkur smáblund.
— En þér hljótið þó að vita að
Natóflotinn hefur leitað að yður
sem galinn væri. Af hverju gáfuð
þér yður ekki fram?
— Þér hljótið þó að vita að ég
sagði skilið við samfélagið og
sleit öll tengsl við mannkyniö
þegar árið 1864. Ég þoli hreint út
sagt ekki þennan bölvaða
Bismarck.
— Já en hann er löngu dauður.
— Hann er nú samt enn á
kreiki. Andi hans svifur enn yfir
vötnum. Ég slapp úr röstinni
þegar á árinu 1914, en sá að hún
var sem lygnasta lón samanborið
við þann darraðardans sem
þessir Bismarckar höfðu komið
af stað. Svo ég sigldi til baka og
það mun ég gera i hvert sinn sem
ég fæ nóg af mannkyninu.
— Þér sáuzt upp við Grænland
nýlega.
— Ég rétt skauzt þar inn til að
rifja upp gömul kynni við það eðla
land. En svei — þar eru Kanarnir
alls staðar á sveimi á þyrlunum
sinum að fylgjast með manni. Þá
ákvað ég að renna mér hingað inn
i Friðrikshólmskanal, þvi að
þetta er jú beint fyrir framan her-
málaráðuneytið og þar dettur
þeim aldrei i hug að leita að mér.
Skipstjórinn sezt við rafmagns-
orgelið sitt og hamrar á það upp-
hafsstefið að The Yellow
Submarine.
— En þar sem þér hafið nú
fundið mig verð ég vist að halda á
djúpin á nýjan leik. Ég vil ekkert
hafa með þetta þjóðfélag að gera
þvi það notar mig bara sem tylli-
ástæðu til að auka vopnakapp-
hlaupið þegar eitthvað hægir á
þvi. Verður aldrei mikið neinu
tauti við fólk?
Nemo skipstjóri ris á fætur og
býður upp á glas úr gosbrunn-
inum sinum.
— Vatnið verður ætið mitt
athvarf. Ég vil út á hin miklu djúp
þar sem enginn mengunarráð-
herra eyðileggur fyrir manni lifs-
gleðina. Og nú skaltu fara að
koma þér i land.
— Og mundu það, segir þessi
hafgammur að lokum. Ef þú
birtir þessa frásögn og enginn vill
Framhald á 11. siðu.