Þjóðviljinn - 04.12.1973, Síða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINNj'Þriðjudagur 4. desember 1973.
Þriöjudagur 4. desember 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Jónas Kristjánsson ritstjóri:
Lif i borg. Félagsfræðilegir
þættir. Hilmir 1973
Jónas Kristjánsson segir i eftir-
mála bókar sinnar um borgir,
þróun þeirra og vandamál, að
hann hafi sett hana saman sum-
part sér til gamans, og sumpart
til að fjölga islenskum ritum um
félagsfræðileg efni. Hann viöur-
kennir fúslega, að hann hafi ekki
mikið annað fram að færa en
almennan fróðleik, skoðaðan frá
heldur ihaldssömu sjónarmiöi.
Slóttugur maður Jónas: með
þessum yfirlýsingum gefur hann
ekki önnur fyrirheit en þau sem
fremur aðvelt er að standa við.
Og hvað vilja svo heimtufrekir
lesendur upp á dekk?
Félagsfræði er mjög skemmti-
leg iðja og illt án hennar að vera
nú á timum. Hitt er svo annað
mál, að oft er hún notuð með þeim
hætti, að manni finnst niðurstaða
félagsfræðilegrar skoðunar af-
skaplega rýr. Að i henni felist
ekki annað en það, sem sæmilega
skynugur maður gat sagt sér
sjálfur — munurinn er helst sá, að
niðurstaðan er sett fram á yfir-
máta hátiðlegan og fræðalegan
af þvi sem sagt er um þá ágætu
stétt gleðikonur (sem Jónas telur .
reyndar til „ófélagslegs fólks” af
óútskýrðum ástæðum — mér er
nær að halda að engar
manneskjur séu meiri félags-
verur en þær). Hann segir að
þeim hafi farið fækkandi á undan-
förnum árum og áratugum „lik-
lega vegna þess að fólk lifir nú
almennt fyllra og hamingju-
rikara fjölskyldulifi en áður var”.
Hætt er við að það yrði erfitt
félagsíræðingum að festa á
skýrslur þá hamingju sem beini
sporum karlpenings frá vændis-
konum — þeir mundu hinsvegar
fleiri sem benda myndu á breyt-
ingará félagslegum aðstæðum og
stöðu kvenna frá gullöld hefð-
bundins vændis á Viktoriutimum
til vorra daga. Og þá einnig, að
klofsala hefur sannarlega breytt
um viðskiptaform siöan á hinum
grófu dögum Viktoriu drottningar
og Dickens — sem segir fátt um
sjálfa veltuna eöa tölu þátt-
takenda.
Annað dæmi er reyndar miklu
lakara. Höfundur segir: „Margt
greindasta fólkið flytur úr sveit-
unum i borgirnar...Hinir miður
gefnu flytjast hins vegar siður til
Jónas Kristjánsson.
Hvaö er stórt og
hvaö er smátt?
hátt. Þetta er einmitt mikið ein-
kenni á mörgum þáttum bókar
Jónasar Kristjánssonar — hins-
vegar skal honum sagt það til
hróss, að hann færir mál sitt ekki
i eins tyrfinn búning og mörgum
hættir til sem i félagsfræði
glugga. Setningar eru t.d.
blessunarlega stuttar og auð-
skildar, þótt orðafar sé stundum
klúðurslegt: „Hjá þeim liggur
lélagslega vandamálið ekki i
neyslunni". En sem ságt: höfuð-
ávirðing bókarinnar er sú, að þar
er fátt sagt, þótt viða sé komið
við. A einum stað segir: „Þvi
meira fé sem menn hafa til um-
ráða, þeim mun meiri likur eru á
þvi að þeir búi rúmt". A öðrum:
„Menn verða að lita á borgir sem
umhverl'i er maðurinn hefur
sjállur skapað”. Svo mætti lengi
telja.
Sem lyrr segir, ætlar höfundur
að „þræða að verulegu leyti
ihaldssamar brautir, þekkingar-
atriði sem flestir eru sammála
um að séu staðreyndir”. Það sem
nú siðast var nefnt orkar mjög
tvimælis. Útskýringar og alhæf-
íngar Jónasar eru ekki nærri
alltaf „sjálfsagður hlutur".
Saklaust da>mi mætti taka t.d.
borganna, þvi að þar er sam-
keppnin of hörð fyrir þá. bannig
er um að ræða straum greindar
frá sveitum til borga, eins konar
flótta andlegs atgervis”.
Alhælingar af þessu tagi eru
sérstaklega varhugaverðar. Hér
er um margháttaðan ruglanda að
ræða. 1 fyrsta lagi þá hjátrú
borgarbúa, að greind sé i þvi
fólgin að kunna á borgina (og þar
hefur hann lorskot). I öðru lagi
þann borgaralega fordóm, að það
hljóti að vera greindarmerki að
vilja troðast upp eftir öðrum að
kjötkötlum auðs og valda, sem
hljóta að vera stærstir i höfuð-
borgum ( „samkeppnin er hörð”).
I þriðja lagi er alveg horl't fram
hjá þvi, að það þarf i raun og veru
miklu margþættari „greind” til
að leysa hin margþæltu verkefni
sveitalifs en hin einhælu og sér-
hæfðu störf borga.
()g eins og vænta mátti kemst
ritstjóri Visis einna lengst frá þvi
að bera fram það „sem flestir eru
sammála um að séu staðreyndir"
þegar hann fjallar um stétta-
skiptingu. bar er flest mjög i
lausu lofti. Hann getur þess að
visu að „auður eignir og tekjur
skipta að sjálfsögðu verulegu
máli” i stéttaskiptingu. En staða
manna gagnvart eignarréttinum
er alls ekki tekin fram yfir ein-
hver önnur atriði sem grund-
völlur að stéttaskiptingu. öðru
nær: öllu er ruglað saman, svo að
hvergi greinir hvað er orsök og
hvað afleiðing i mati þvi sem
stéttir og félagshópar leggja hver
á aöra. Enda er hin almenna for-
múla um þá stéttaskiptingu
„semnú ræður rikjum meðal iðn-
þróaðra þjóða” eftir þvi: „Ilún á
sér aöeins stoð i hugarheimi fólks
og byggir á óáþreifanlegum
siðum og venjum”.Satt að segja
verður varla lengra komist i
þeirri viðleitni að kippa á brott
kjarnanum úr einhverjum veiga-
mesta þætti pólitiskra viðfangs-
efna.Gera þau marklaus, eða svo
gott sem. Raða félagslegum á-
hrifavöldum upp i eina samfellda
röð, þar sem hvergi sér mun á
stóru og smáu. En liklega fellur
sllk viðleitni, hvort sem hún nú er
meövituð eða ekki, einmitt ágæt-
lega undir það sem höfundur bók-
arinnar kallar „ihaldssamar
brautir” i félagsfræði.
Arni Bcrgmann.
Orkumálafundur Fjórðungssamb. Norðlendinga:
Varastöö, byggða-
lína, Kröfluvirkjun
Nærtækast er að ráöast i jarð-
gufuvirkjun við Kröflu til að
tryggja öryggi Norlendinga i
orkumálum til frambúðar. En til
bráðabirgða stendur til, að reisa
litla varaaflsstöð á Akureyri
meðan lögð er tengilina um
byggðir milli Suður- og Norður-
lands. Samtenging orkusvæða
tryggir hagsmuni allra. Hag-
kvæmni Kröfluvirkjunar af
stæröinni 55 megavött er á borð
við Dettifossvirkjun sein væri 3
svar sinnum stærri. Slik Kröflu-
virkjun væri 50% aflmeiri en öll
samtengd orkuver á Norðurlandi
nú.
Fundur um orkumál á Norður-
landi haldinn á vegum Fjórð-
ungssambands Norðlendinga á
Akureyri þann 30. nóvember 1973.
Fundarstörf hófust með þvi að
formaður F.S.N. Haukur Harðar-
sou, bæjarstjóri á Húsavik, setti
fundinn og skipaði starfsmenn
fundarins: Stefán Reykjalin,
byggingarmeistara Akyreyri,
fundarstjóra og Valdimar Braga-
son, skrifstofustjóra, Dalvik
fundarritara. Siðan var gengið til
dagskrár.
Mikla athygli vekja þær upp-
lýsingar sem fram komu á
fundinum um jafðgufuaflsstöðv-
ar. en eins og kunnugt er. hefur til
þessa aðeins verið reist ein slik
stöð i landinu, við Námaskarð,
tæp 3 megavött að stærð. Rann-
sóknir sýna, að gufuvirkjun við
Kröflu mundi framleiða ódýrari
raforku en stærstu vatnsorkuver.
bykir þetta benda til þess, að
virkjanir gufuorku til rafmagns-
framleiðslu séu á ýmsan hátt
hentugri til að mæta vaxandi
orkuþörf heldur en vatnsafls-
stöðvar, þvi engu sé fórnað i
orkuverði þótt slik stöð sé marg-
falt minni en svarar til virkjunar
einhvers af hinuin stóru fallvötn-
um.
Á orkumálafundinum flutti
Magnús Kjartansson iðnaðar-
ráðherra framsöguræðu og sagði
m.a. „Til að ráða strax bót á
brýnasta orkuskorti Akureyringa
er i undirbúningi að reisa 3—4
MW varaaflsstöð á Akureyri, sem
síðar er hægt að stækka.
Framhald á 14. siðu
Ástandið er vægast
sagt mjög alvarlegt
sagði Dagbjartur Einarsson
útgerðarmaður í Grindavík
— i Grindavík hygg ég að
ástandið verði svo alvarlegt hvað
vinnuaflsskorti viðkemur á kom-
andi vetrarvertið, að það hafi
aldrei fyrr veriö neitt likt þvi sein
nú verður, sagði Dagbjartur
Einarsson útgerðarmaður i
Grindavik er við hittum hann á
þingi Liú sl. föstudag.
— Ástandið var slæmt i fyrra,
en þó bjargaðist þetta einhvern
veginn, en nú fæ ég ekki séð að
þessu verði bjargaö nema með
samstilltu átaki allra sem viður-
kenna, að fiskveiðar og fisk-
vinnsla sé undirstöðu-atvinnu-
vegur þjóðarinnar. Ástandið
hefur breyst mjög til hins verra
eftir að hin mikla loðnuveiði
hófst. Nú sækja allir á loðnu
bátana, enda kaup þar mjög hátt
þegar vel veiðist. Hinir bátarnir,
að stærð 150 tonn og minni, fá svo
afturá móti engan mannskap. Og
þetta eru bátar sem fyrir 5 til 6
árum þóttu mjög stórir og góö
skip.
Ástæðan fyrir manneklunni
liggur auðvitað lika i hinni miklu
þenslu á vinnumarkaðnum. bað
er sama hvert litið er, allsstaðar
blasir við meiri en nóg vinna sem
menn geta haft eins mikið eða
meira uppúr en með þvi að fara á
sjóinn. Nú, og vilja ekki flestir
vera i landi? bað er að minnsta-
kosti þægilegri og hreinlegri
vinna.
—En hvernig verður þá ástandið i
frystihúsunum á Grindavik?
— bað verður ekki betra. bað
eru ekki aðrir en börn og gamal-
menni sem fást i dag tii að vinna i
frystihúsi, enda kaup hvað lægst
þar i almennri verkamanna-
vinnu.
—En að borga þá hærra kaup
þar?
-Ja, það er ef til vill lausnin, eða
þá að fólk sem vinnur að vinnslu
sjávarafla fái skattalvilnanir. Ég
veit ekki hvort væri heppilegra,
en eitthvað verður að gera.
—Er hægt að fá færeyska sjó-
menn á bátana?
-bað dreg ég i efa, en mér finnst
samt sjálfsagt að kanna það.
Færeyingar eiga sjálfir orðið svo
stór og góð skip að ég efast stór-
lega um að þeir fengjust á minni
bátana okkar.
—Hvað er þá til ráða?
—Sjálfsagterengin ein lausn til
á þessu máli, en það eru nokkrar
hugmyndir á lofti, svo sem að
gefa fri úr skólum i marz og april,
aðal vertiðarmánuðina. betta
hefur sumsstaðar verið gert tima
og tima þegar mest hefur gengið
á og gefist vel. bá er og ástæða til
að draga úr opinberum fram-
kvæmdum þessa 2-3 mánuði sem
vertiðin stendur og láta fiskiðnað-
inum eftir það vinnuafl sem þar
fengist. betta eru bara tvær hug-
myndir sem fram hafa komið,
kannski kemur fleira til, en alla
vega verður eitthvað að gera ef
ekki á illa að fara. —S.dór
Hér vantar fólk í
allar atvinnugreinar
Ekkert frekar fiskiðnað en aðrar greinar,
sagði Ólafur Gunnarsson í Neskaupstað
—Okkur vantar alltaf fólk, ekki
bara i fiskiðnað, heldur bara i
allar atvinnugreinar. bað er ekki
svo mjög breytilegt fra einum
tima til annars, en undanfarin 2
til 3 ár hefur hér vantað vinnuafl.
bað kæmi mér ekki á óvart þótt
hér vantaði um 50 manns i vinnu,
sem er mjög mikið i ekki stærri
bæ, sagði Ólafur Gunnarsson
framkvæmdastjóri Sildarvinnsl-
unar á Neskaupstað.
— Hér er heldur ekki nein
vetrarvertið i þess orðs skilningi,
hér er mést um togara sem veiða
jafnt allt árið um kring. bað er þá
helst loðnuvertiðin, en það hefur
nú reynst litill vandi að fá fólk til
starfa á henni. En kannski verður
það eitthvaö erfiðara i vetur en
verið hefur.
—Hafið þið gert ráðstafanir til
aö fá fólk til Neskaupstaðar?
—Nei, það get ég ekki sagt,
enda varla hægt þegar allsstaðar
vantar vinnuafl á landinu.
—Hvernig hefur ykkur gengið að
manna bátana?
—bað hefur gengið vel að manna
togarana, en verr að manna
minni bátana, nema þá sem fara
á loönu. Minni bátarnir eru auð-
vitað vandamál, enda er þar
lægst kaupið. Ég fæ ekki séð að
það mál leysist i bráð, þvi miður.
-S.dór
Forpokaöasta fyrir-
bæri noröan Alpa
Auðvitað er samt alger óþarfi
að láta sér bregða i brún þótt
aðalflokkur islensku borgara-
stéttarinnar, forpokaðasta
fyrirbæris i Evrópu norðan Alpa
og efalaust þótt miklu viðar Sé
leitað, tryllist þegar eitthvað
smávegis vottar fyrir tilþrifum i
þá átt að rjúfa þann for-
heimskunarmúr, sem þetta á
flestan hátt spaugilega ihald
hefur áratugum saman stritast
við með morgunblaðri sinu að
hlaða umhverfis vitund is
lensks almennings, i þeirri von
að tryggja áframhaldandi völd
sin og sérréttindi i islensku
þjóðt'élagi. Eín af aðferðunum
til þess að forða þeim múr frá
hruni hefur verið svokallað
hlutleysi útvarpsins, sem þýðir
á máíi borgarastéttarinnar að
ekki sé i þeim fjölmiðli vikið
hársbreidd frá þeim viðhorfum
i þjóðfélagsmálum, sem borg-
arastéttin telur i samræmi við
hagsmuni sina. Og hvenær sem
eðlishvötin segir þeirri stétt að
eitthvað sé vegið að hagsmun-
um hennar. verða varnarvið-
brögð hennar ofsaleg og sjúk-
leg, sökum þess að jafnvel þetta
fólk er ekki vitlausara en svo, að
þvi er ljóstað forréttindi þess og
stéttarvald byggist á ranglátri
þjóðfélagsskipan, sem fyrr eða
siðar syngur sitt siðasta vers.
Afturhald gegn lýðræði
bótt stórhlægileg „lesenda-
bréf” Morgunblaðsins geti
kannski að sumra áliti ekki tal-
ist þess virði að vera tekin al-
varlega, þá skyldu menn forðast
þá léttúð. Viðbrögðin við barna-
ævintýri, sem er i hópi þeirra
sauðmeinlausustu af þvi tagi, og
galdraofsóknirnar á hendur
Olgu Guðrúnu i þvi sambandi
eru ljós vottur þess, að innan
þessa þjóðfélags er fyrir hendi
miðaldalegt afturhald, fjand-
samlegt lýðræði og tjáningar-
frelsi og reiðubúið að beita
hvers konar meðulum til skoð-
anakúgunar, sem það treystir
sérjCftir þvi hvernig landið ligg-
ur hverju sinni. Hugarfarið,
sem lýsir sér i skrifum mál-
gagna afturhaldsins við tæki-
færi sem þessi, felur i sér alvar-
lega áminningu til lýðræðissinn-
aðs fólks um að halda vöku sinni
gagnvart hvers konar.tilræðum
þess sama afturhalds gegn eðli-
legum skoðanaskiptum i þjóðl'é-
laginu, sem eru að visu hvergi
nógu Irjáls eins og er. Ef við
ekki höldum þeirri vöku, getur
t'yrr en varið runnið upp sá dag-
ur að ihaldið manni sig upp i að
beita i baráttu sinni fyrir skoð-
anakúgun hvassari vopnum en
hysterisku kellingakjaftæði i
þar til ætluðum dálkum áróð-
ursmálgagna sinna.
dþ.
GÖMUL
ÆVINTÝRI
OG NÝ
Einu sinni fyrir langalöngu
áttu heima einhvers staðar úti i
löndum (gott ef það hefur ekki
verið i Sviþjóð, óvinalandi
Morgunblaðsins númer eitt)
hjón, sem áttu tvö börn, dreng
og stúlku. ,Þau áttu við efna-
hagsörðugleika að striða eins og
gengur og til þess að draga úr
kostnaði við heimilisreksturinn
ákváðu þau að drepa börnin sín.
bau höfðu þá aðferð að tæla þau
með sér út i illfæran skóg og
skilja þau þar eftir i þeirri von
að þau vesluðust smám saman
upp úr sulti, kulda og þreytu eða
þá yrðu villidýrum að bráð. Tvi-
vegis sáu börnin við brögðum
foreldranna og skiluðu sér
heim, en i þriðja skiptið lentu
þau i staðinn heim til gamallar
konu, sem bjó úti i skóginum.
Þessi elskulega gamla matróna
hefur efalaust liká átt við sina
efnahagsörðugleika að etja, og
til þcss að ráða fram úr þeim
hafði hún tamið sér að leggja
sér mannakjöt til munns, þegar
ekki var önnur fæða fáanleg. En
börnin voru engin lömb að leika
við, og fóru svo leikar að þau
sigruðust á gömlu konunni með
þvi að brenna hana lifandi.
Hér vantar sem sagt ekki
mikið á að allir reyni að drepa
alla, eins og þegar best gerist i
morðreyfurunum. Þess háttar
skemmtiefni er framleitt i
tonnatali til þess að fróa mikl
um fjölda fólks, sem hefur ó-
þrjótandi þörf fyrir að lesa um
manndráp og pyndingar og sjá
þetta i bió, og sá höfundurinn
þykir bestur i bransanum sem
getur látið sér detta i hug ógeðs-
legustu slátrunar- og pynding-
araðferðirnar. Hins vegar mun
það regla að láta börn „innan
sextán ára” ekki komast i þess
háttar skemmtiefni, eða að
minnsta kosti er út frá þvi geng
ið.
Börn borin út —
gömul kona brennd
En þá bregður svo kynlega við
að einmitt sagan, sem þetta
greinarkorn hefst á, hefur kyn-
slóð eftir kynslóð veríð prientuð
alveg sérstaklega fyrir börn.
Mann hlýtur að reka i rogastans
yfir þvi ábyrgðarleysi og fúl-
mennsku, sem þær manneskjur
hafa verið haldnar sem upphaf-
lega skálduðu upp þetta ævin-
týri, létu það siðan berast mann
fram af manni kynslóð eftir
kynslóð, og bitu svo höfuðið af
skömminni með þvi að prenta
það og gefa það út æ ofan i æ.
Hver kristilega þenkjandi og
velvakandi manneskja hlýtur
þó að sjá og skilja hver tilgang-
urinn er með að læða slikum
bókmenntum inn á saklaus
börnin Hann er i fyrsta lagi sá
að koma þvi inn hjá grunlausum
sakleysingjunum að foreldrar
séu kaldrifjaðar ófreskjur, sem
hiklaust gripi til þeirra ráða að
drepa af sér börnin sin til þess
að bæta úr einhverjum tilfall-
andi efnahagslegum þrenging-
um, eins og þegar þau vantar
fyrir næstu afborguninni af biln-
um eð sjónvarpstækinu. Hér er
lika svo ekki verður um villst
verið að gefa i skyn að hollast sé
fyrir börnin að varast gamlar
konur, sem eru orðnar ljótar af
ellisökum og búa einar þvi að
þess háttar ömmur séu gjarnar
á að éta litil börn. Og sögunni
lýkur svo með hendur en ekki
vigalegri byltingarhvatningu til
barnanna: öruggasta ráðið til
þess að bægja frá allri hættu af
þessu viðsjárverða gamla kven-
fólki sé að drepa það, og helst
með sem kvalafyllstu móti, svo
sem með þvi að brenna það lif-
andi, enda eiga svoleiðis óféti
auðvitað ekki betra skilið. Eða
þannig má vel skilja móral
ævintýrisins, sem hér um ræðir.
E. Magnúsdætur og
fulltrúi Nató
Engu að siður nýtur ævintýrið
um Hans og Grétu al
mennrar viðurkenningar sem
eitthvert hugljúfasta ævin
týri heimsbókmennt
anna, og það er eitt af þvi
fyrsta sem börnum er sagt þeg-
ar þau fara að hafa gaman af
sögum. Og svo hefur verið um
langan aldur og verður sjálfsagt
lengi enn. Þó hefur þess ekki
orðið vart að neinn hafi hneyksl-
ast á ævintýri þessu eða ótal
öðrum álika, sist af öllu E.
Magnúsdætur Morgunblaðsins
eða fulltrúi Nató i útvarpsráði.
Hins vegar hefur nú brugðið svo
við, eins og alþjóð veit, að þess-
ar og aðrar álika eftirlegukind-
ur nitjándu aldarinnar i is-
lensku þjóðfélagi hafa gengið af
göflunum út af nauðasaklausri
barnasögu, sem um þessar
mundir er lesin i hljóðvarpið á
morgnana.
Saga þessi mun koma eitt-
hvað inn á þjóðfélagsmál, sem
ættu varla að teljast nein tið-
indi. Þess konar mál skipta jú
meginmáli i lifi hverrar mann-
eskju og annað óhugsandi en að
þau komi við daglegt lif hennar
á einn eða annan hátt. Það á
vitaskuld ekki siður við um börn
en annað fólk. Maður skyldi þvi
ætla að hver manneskja með
meðalgreind og þar yfir fagnaði
af heilum hug barnabókmennt-
um, sem fælu i sér tilraun til
þess að gefa börnunum ein-
hverja smávegis innsýn i jafn
hversdaglega hluti og þjóðfé-
lagsmál ýmiss konar, stéttabar-
áttu, samskipti yngra fólks og
eldra og þar fram eftir götun-
um.
Börnin koma hcim til sin að afloknu velheppnuðu morði og hafa með
sér firnin öll af gjaldeyri, scm þau hafa rænt úr hibýlum hinnar myrtu.
Foreldrarnir, sem áður höfðu þrásinnis rcynt að granda börnunum,
taka þeim nú fagnandi. Er með þessu verið að gefa f skyn aö cölilegt sé
að ást forcldra til barna vaxi I samræmi við það, hve dugleg þau eru að
draga fjárinagn að heimilinu, en hitt skipti engu máli hvernig fjár-
inagnið sé fengiö — Myndirnar eru úr gamalli útgáfu Bókavcrslunar
Sigfúsar Eymundssonar á Hansi og Grétu og fleiri ævintýrum.
Meðfylgjandi myndirgefa glögga hugmynd um þann siðferðisboöskap,
sem einu hugljúfasta barnaævintýri allra tima virðist ætlað að innræta
börnunum. — Hér eru foreldrar þeirra Hans og Grétu á leið meö þau út
i skóg, staöráðin I að granda þeim til að bjarga sér úr blankheitum.
Gamla konan hefur lokað Hans inni ibúri og ætlar að éta hann. Mvnd-
listarmaðurinn hefur gömlu konuna sem Ijótasta og ógeðslegasta, svo
sem til þess að innræta börnum ógeð og tortryggni gagnvart fólki á því
aldursskeiði.
Sýnikennsla fyrir börn í morði: Gréta hrindir gömlu konunni inn I ofn,
þar sem eldur logar.