Þjóðviljinn - 07.09.1974, Blaðsíða 5

Laugardagur 7. september 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 5
Göran Palm hefur sent frá sér siðari hluta skýrslu
sinnar um lif stóriðjufyrirtækis sem hann vann við
sjálfur i eitt ár. Þetta er hugmyndarik og raunsæ
bók, sem margir munu telja „endurskoðunarsinn-
aða” vegna þess hve efagjarn höfundur er á hug-
myndir um skjótar byltingarlausnir á vanda verka-
mannsins. Hún fjallar m.a. um undirstöðuatriði er
varða starfið sem verðmæti i heillegri tilveru — og
hvernig ýmsar aðstæður i nútimanum koma i veg
fyrir að starfið verði slikt verðmæti.
Rithöfundur
í verksmiðju
NY BOK
EFTIR
GÖRAN
PALM
Göran Palm heitir sá sænskur
höfundur sem af hvað mestri
ástriðu hefur skrifað heimilda-
bækur, þungaðar af pólitiskri
skilgreiningu og gagnrýni. Hann
trúir á beina reynslu: hann réði
sig t.d. i vinnu hjá stórfyrirtækinu
L.M. Ericsson i heilt ár. Þeirri
vist hefur hann lýst i bókinni „Ar
hjá L.M.”. Og nú hefur hann bætt
við þá bók, endurskoðað hana,
tekið nótis af viðnrögðum við
henni. Og gefið út nýja bók, sem
heitir Bokslut frán LM (Otgef-
andi er Författarforlaget).
Lesandinn fær i þessari bók
beinlinis að fylgjast með þvi,
hvernig Göran Palm glimir við
efnið, skilgreinir það, rökræðir
við sjálfan sig, verkamenn, for-
stjóra, lesendur. Einn gagnrýn-
andi segir á þá leið, að styrkur
Görans Palms sé kannski ekki i
þvi fólginn að bera fram spánýja
hluti. Heldur i þeirri gáfu hans að
kunna að segja það betur sem
menn vissu svona nokkurnveginn
— með þeim afleiðingum að menn
fara að taka alvarlegar en áður
sina dreifðu vitneskju um verk-
smiðjur og verkafólk.
Málið
Sá sami gagnrýnir segir, að
Göran Palm fari i þessari bók
einstaklega fróðlega með tungu-
málið. Það er gömul og góð regla,
að listamaðurinn skapi sitt per-
sónulega mál til að ryðja sér með
leið i gegnum slappa hefð og klisj-
ur. I þessum efnum hefur hann
sótt innblástur til talmáls verka-
mannanna, sem hann teflir gegn
valdstungutaki forstjóranna og er
tungutak hvorra tveggja rann-
sakað ýtarlega.
Mikill hluti bókarinnar er
segulbandaviðtal við finnskan
vinnufélaga Görans Palms við
LM. Finninn hefur tileinkað sér
mjög skemmtilega og persónu-
lega sænsku, hugsar mikið um
starf sitt og sjálfan sig, leggur sig
fram um að koma blæbrigðum til
skila, láta skilja sig. Hann telur
það sinn höfuðvanda að endur-
heimta tilfinninguna fyrir þvi að
hann vinni gott starf, heillegt,
heiðarlega. Og það kemur fram
að aðstæðurnar vinna gegn þvi,
að svo sé.
Palm dregur og fram aðra
mynd — af Pelle sem er eins og
uppdópaður af vinnu, sem reynir
aö reka frá sér þá tilfinningu, að
allt sé meiningarlaust, með enda-
lausu striti-.
Fristundir
Göran Palm gefur rækilegar
upplýsingar um hið óeðlilega
samband milli vinnu og fristunda.
Hann lýsir þvi mjög vel hvernig
kjarabaráttan hefur að mjög
verulegum hluta snúist um breyt-
ingar og umbætur sem visa ein-
mitt til fristundanna.
Mjög vel skrifaður er kafli sem
fjallar um yfirheyrslur af hálfu
verksmiðjustjórnarinnar: Spyrj •
andi er á höttum eftir hafsjó af
einkalegum upplýsingum um
eina verkakonu. Samtalið fer
fram innan ramma hugtaka sem
notuð eru i svonefndri vinnu-
sálarfræði og afhjúpar hyldýpi
sem er staðfest milli hagkvæmn-
ishugsjónar iðnaðarins og al-
mennra lifnaðarhátta. Þar kemur
og fram sú lausn, sem stjórn
fyrirtækisins býður upp á bæði að
þvi er varðar vinnutima og fri-
tima, og það er ljóst að sú lausn
mundi ekki aðeins gera vinnu-
daginn óbærilegan, heldur og fri-
stundirnar. Svo það væri eins gott
þessvegna að látta kyrrt liggja og
ekki reyna með visindum að fella
saman þessa tvo hluta dagsins
meir en gert er.
Valkostir
En hvað vill Palm þá sjálfur að
gert sé?
Hann trúir þvi ekki, að bylting
með þvi að „verkamenn taki
framleiðslutækin i eigin heldur ’
leysi vandann af sjálfu sér eða
svo gott sem. Hann mælir með
þvi, að umbætur séu gerðar með
þvi að koma upp sjálfstjórnar-
deildum i verksmiðjum, kveða á
um eigin ábyrgð verkafólks og
tengja við bónusgreiðslur fyrir
umbætur á framleiðslunni, sem
væru fólgnar i þvi að menn gætu
lifað starf sitt sem eitthvað það
sem verðmætt er i staðinn fyrir
að tortima sjálfum sér hægt og
bitandi i akkorðspuði. Hann hafn-
ar áformum um atvinnulýðræði
og setur fulltrúa verkamanna i
stjórnum fyrirtækja, telur að þar
sé um gildrur að ræða sem þoka
til hliðar beinum tengslum við
komandi manna við veruleik
verkamannsins og kennir fulltrú-
um þeirra að horfa á málin ofan-
frá, en ekki að neðan.
Spennandi
Bókin er, segir gagnrýnandi
Information ennfremur, blátt
áfram spennandi lesning fyrir
sakir þeirrar vitneskju sem hún
miðlar, fyrir sakir hins óvenju-
lega kappræðuforms sem hún er
felld i og vegna þess hve rösklega
höfundur dregur fram það al-
genga sem menn láta sér sjást
yfir, þegar menn lifa i langan
tima með sjúkdómseinkenni sið-
menningar. Bókin er áhrifamikil
og ein þeirra sem fær menn til að
trúa þvi að starf rithöfundar sé
ekki út i bláinn. Göran Palm
hefur skrásett ýtarlega hvað
gerðist — illt og gott — hjá fyrir-
tækinu L.M. Ericson, eftir að
hann gaf út sina fyrstu bók um
veru sina þar. Og þar var ekki svo
litið sem i raun og veru gerðist.
Þetta minnir okkur á, að það geta
orðið breytingar á verksmiðjum.
Sem og á vitund manna.
Feröalög
og þröngsýni
I
ÍSLENDINGAR snúa nú sem
óðast heim úr sólarferðum, von-
andi hressir vel, þvi ekki mun af
veita: ihaldsstjórn tekur á móti
þeim. Það sést strax og opnaðir
eru aðalfjölmiðlarnir: Frétta
menn keppast um að miðla vel-
viljaðri ábyrgðartilfinningu,
eins og sá sem spurði Geir Hall-
grímsson á dögunum að þvi,
hvenær hann ætlaði að „leið-
rétta” gengiö. Við aörar að-
stæður er vist spurt um gengis-
fellingu. Timinn hefur falið
heldur slaka samvisku á bak við
ágæta uppslætti um aðvifandi
pöddur og kyndeyfð kúa. Og
þjóðkirkjan heldur átta messur
ú einum degi i Skálholti.
EN ÞAÐ var reyndar ætlunin
að halda sig við ferðalög að
þessu sinni. Aldrei fóru fleiri til
Spánar, Italiu, Rúmeniu og
Júgóslavíu en i sumar — bæði af
þvf að menn voru að búa sig
undir gengisfall og svo blátt á-
fram af þvi, að mikill fjöldi er
orðinn vanur slikur sólarreis-
,um. Það er margt hvimleitt við
alþjóðlegan túrisma sem iðkað-
ur er á ströndum um sunnan-
verða álfuna, ekki sist vegna
þess, að þar skapast einskonar
gervitilvera, sem er oftast i litlu
samræmi við raunverulegt
mannlif i viðkomandi löndum,
og i ýmsum tilvikum reyndar
beinlinis tilræði við þetta mann-
lif. Kona frá Kanarieyjum hefur
sagt I min eyru, að þaðan hafi
yngra fólk flúið undan túristum
i stórum stil til meginlands
Spánar — og siðan hafa stjórn-
völd bætt þeirri heimsku ofan á
allt saman, að selja útlending-
um sjálft landið eins og hverjar
aðrar appelsinur. 1 nýlegum
blöðum sænskum má lesa, að
mikill straumur norrænna
feröamanna til Gambiu sé með
tilheyrandi brennivinsþambi,
vændi og yfirburða fjáraustri i
þann veginn að riða á slig þjóð-
lifi i þessu örsmáa og fámenna
Afrikuriki. Mætti lengi rekja
slysasögur i þessa veru.
EN GERVITILVERA eöa
ekki — kannski er islendingum
meiri vorkun en mörgum öðrum
að þeir séu fiknir i sól og heitan
sjó (og er þá átt við þá sem
mega vera að þvi að stunda smo
einföld gæði fyrir hádramatisku
áfengisböli). Við erum reyndar
norðurhjaramenn. En það er
ekkert á móti þvi, að menn geri
sér grein fyrir þvi, að massatúr-
isminn er liklega kominn i há-
punkt nú þegar, og óliklegt að
hann verði til langframa sjálf-
sagður hlutur einskonar. Elds-
neytið i leiguþoturnar mun ekki
lækka i verði. Strendurnar
munu halda áfram að mengast,
hvað sem liður fögrum loforð-
um. Og þó skiptir mestu, aö lifs-
kjör munu þatna i hinum snauð-
ari sólarlöndum, hvort sem er
fyrir vestan eða austan tjald.
Þeir eru liklega ansi fáir meðal
meðaljóna og svenssona sem
hugsa til þess, meðan þeir eru
að formæla einhverjum slóöa
skap i spánverjum eða rúmen-
um, að i raun réttri eru þeir arð-
ræningjar i þessum löndum og
öðrum, njóta bilifis blátt áfram
af þvi, að þeir geta borgað fólki
miklu minna fyrir vinnu þess en
þeir þyrftu heima fyrir. Og er
ansi hætt við þvi, að hinir sjálf-
hverfu meðaljónar muni sakna
vinar i stað þegar Franco er
allur og hans hyski og spænskt
iaugarcfags
verkafólk heimtar sinn verk-
fallsrétt og engar refljar með
hækkandi prisum á þjónustu,
sem eru eitt af einkennum lýð-
ræðis eins og menn vita.
ÞAÐ BER AÐ SJALFSÖGÐU
að taka vara fyrir þvi, að fella
sleggjudóma um þjóðir og þá
einnig um islendinga. Auðvitað
kunna þeir margir vel að ferð-
ast með heiðri og sóma, auðvit-
að má alltaf finna ágæta sam-
ferðamenn. En satt best að
segja er firnamargt af þvi sem
maður sér eða fregnar af islend-
ingum i sólarhópferðum manni
til heldur litillar kæti. Láta lygi-
lega margir á sér sannast þetta
ágæta spakmæli: Það er leiðin-
legt hvað menn eru farnir að
ferðast mikið, þeir verða svo
þröngsýnir af þvi.
Vinsamleg forvitni um þær
þjóðir sem við gistum er frekar
sjaldgæf. Miklu algengari er
nokkur gikksháttur i garð
heimamanna, fjandskapur i
garð þeirra og alls þess sem er
„öðruvisi”, afar takmörkuð
skilningsviðleitni og mikil
sjálfsánægja. Grátbroslegt pró-
dúkt af andrúmsloftinu er blá
eygur drengur sem spyr i for-
undran: Hvað eru þessir
rúmenar að flækjast fyrir okk-
ur? Eða þá mikið hnuss i mör-
löndum, sem fyrir skemmstu
voru nýlendufólk, yfir „öllum
þessum svertingjum (banda-
riskum reyndar) sem eru bara
að kæfa allt hér á Spáni”. Elleg-
ar þá hin eindregna fyrirlitning
á gjaldeyrisbúðastandi Austur-
Evrópulanda af hálfu manna,
sem hefur áratugum saman
dreymt um að komast i sam-
band við „góðan kana” sem
gæti keypt eitthvað fyrir þá á
vellinum. Og gleymum ekki
heldur hinum samræmda söng
sem fer um allar Miðjarðar-
hafsstrendur um „andskotans
frekjuna og lætin i þessum þjóð-
verjum” — meðan engum virð-
ist detta annað i hug en að is-
lendingar séu fyrirfram ákaf-
lega skemmtilegir menn og
mikið augnayndi þar sem þeir
hafa slegið skjaldborg um ein-
hvern barinn með skrúðfylkingu
af innkaupatöskum i kringum
sig. Né heldur viðkvæði kvölds
og morgna: ÞETTA þætti nú
EKKI gott heima!
VIÐSKIPTI islendinga viö
aörar þjóðir voru erfið lengi, og
má vera að þar sé að nokkru
leyti að finna ástæður fyrir þvi,
hve skammt okkur mörgum
hverjum hefur orðið frá minni-
máttarkennd til þjóðrembu. En
ég veit satt að segja ekki hvort
er lakara, að halda allt mannlán
miklu meira annarsstaðar, i
Danmörk, Kanada, Bandarikj-
unum eða Ástraliu, en slik
árátta heimsækir okkur öðru
hvoru — eða þá spigspora um i
sjálfviljugri þröngsýni i löndum
sem liklegast eiga mjög erfiða
nána fortið, horfandi i kringum
sig með leiðindablöndu af hroka
og vorkunnsemi.
Arni Bergmann