Þjóðviljinn - 09.03.1975, Qupperneq 5

Sunnudagur 9. mars 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
HEIMSKOMMUNISMINN
Hvað hét tröllið?
Heimskommúnisminn var mik-
ið tröll og skelfilegt hér á árun-
um. í fjölmiðlum um okkar hluta
heimskringlunnar var hann eins-
konar risavaxin kónguló hroll-
vekjuskáldsögunnar, sat kropp-
urinn ofan á Moskvu en fálmar-
arnir teygðu sig um heim all-
an og enduðu undir rúmi hvers
frjálsborins manns. Hann var á
kreiki i þjóðfrelsishreyfingum á
Malakkaskaga eða Indókina eða
Filippseyjum, það var hann sem
veifað hafði einum fálmaranum
þegar hafnarverkamenn i
Marseille fóru i verkfall eða
italskir prófessorar skrifuðu
undir friðarskjal. Álagið varð
mörgum manni ofviða. Bylt-
ingarskáld eins og Arnulf Over-
land iðraðist fyrir allt sem hann
hafði gott gjört og grátbað
frændur sina islendinga um að
ganga i Atlantshafsbandalagið.
Einn af varnarmálaráðherrum
Bandarikjanna henti sér út um
glugga með frægu hrópi: ,,Rúss
arnir koma”. Pólitisk galdartrú
greip um sig i landi hans, eins og
Arthur Miller lýsir mætavel i
frægu verki, 1 deiglunni.
Prívatþrautsegja
Það hlálega við þetta allt sam-
an var, að óttinn við heims-
kommúnismann var útbreiddast-
ur einmitt þegar höfuðpaurarnir,
rússar, voru enn litið sem ekki
búnir kjarnavopnum og stóðu
yfirleitt i mörgum greinum mjög
höllum fæti i hertæknilegum efn-
um. En eftir að ljóst var að her-
tæknilegt jafnvægi einskonar var
komiðámilli risavelda, þá bregð-
ur svo við að tröllið er talið miklu
viðráðanlegra en áður: við lifum
á timum bættrar sambúðar.
Þarna ber margt til, og ein ástæð-
an er reyndar sú, að út hefur
breiðst annar skilningur á eðli og
útbreiðslu sósialiskra hugmynda
og hreyfinga, sem eru nær eðli
málsins en hinar uppblásnu sam-
særishugmyndir fyrri ára. Vissu-
lega eru þeir aðilar til sem halda
fast i hina einfölduðu mynd
kaldastriðsáranna. En þeir eru á
fáum stöðum jafn háværir og á
Islandi. Ekkert stórblað (á
landsmælikvarða) hefur af jafn-
mikilli þrautsegju og reyndar
söknuði righaldið i myndina af
tröllinu hryllilega og Morgun-
blaðið — við finnum fleiri eða
færri dæmi um þetta svotil á degi
hverjum.
Sem dæmi um raunsætt mat á
sögninni um heimskommúnism
ann skal hér tilfærður leiðari úr
sænska stórblaðinu Dagens
nyheter (4. mars) Þar koma fram
viðhorf sem eru i reynd furðu
svipuð þeim sem á dagskrá eru
meðal evrópskra sósialista og
reyndar viðar:
Mao Tse-tung
Vantrú
„Saga heimskommúnismans
siðasta aldarfjórung er saga æ
djúptækari klofnings. Segja má,
að svo hafi farið sem verða hlaut.
Var það ekki óhugsandi til lengd-
ar, að næstum þvi hundrað
kommúnistaflokkar, starfandi
við ólikustu efnahagslegar, fé-
lagslegar og pólitiskar aðstæður,
gætu fallið undir einkynja hug-
myndafræði og pólitik? Atti það
reyndar ekki að vera ljóst, að
Krústjof hafði með uppgjöri sinu
við Stalin og hans tima eyðilegt
sjálfan grundvöllinn undir
,,m ó n o 1 i t i s k r i ” einingu
kommúniskrar hreyfingar: dul-
fræðilega hugmynd um óskeikul-
leika hinna svoésku leiðtoga?
En þetta er að vera vitur eftir á.
Samtíðia var skammsýn, svo
vægt sé^iii orða tekið. Alltaf var
hún jafafcáaa á þvi, sem fram fór
i kommúaáaiiri hreyfingu.
Enginn sá það fyrir, að Tito
myndi neita að beygja sig fyrir
valdboði Stalins. Margir voru
meira að s«gja vantrúaðir eftir að
júgóslavneski kommúnistaflokk-
urinn hafði verið lýstur i bann
sumarið 1948 og rekinn úr
kommúnisku samfélagi. Var hér
ekki um að ræða óvenju lymskt og
torskilið herbragð af hálfu þeirra
i Moskvu?
Leonid Brésjnéf
Fljóttaldir voru og þeir, sem
töldu hinn mikla klofning milli
Kina og Sovétrikjanna möguleg-
an eða trúlegan. Bandariskir for-
ystumenn töldu, að með stjórn
Maós hefði verið komið á fót
sovésku leppriki, sem næstum þvi
mátti bera saman við leppriki það
sem Japanir komu á fót i hluta
Kina á fjúrða áratugnum. Dean
Rusk, þáverandi aðstoðarutan-
riksiráðherra lýsti stjórn Maós
sem „rússneskri nýlendustjórn,
slavnesku Mansjúkúo, aðeins
stærra i sniðum en hið fyrra”.
Or þvi menn trúðu að rikjandi
kommúnistaflokkur i fjölmenn-
asta riki heims væri svo lágt lagð-
ur — hvað láttu menn þá að halda
t.d. um rúmenska kommúnista-
flokkinn? En einnig sá flokkur
átti eftir að taka sér á siðasta
Furöulegar
upp-
finningar
Nýlega kom út í London
bók um ýmsar sérkenni-
legar uppf inningar, sem til
urðu á seinni hluta síðustu
aldar þegar trúin á vöxt og
viðgang tækninnar var
sterkari en hún hefur í
annan tíma verið. Þessar
uppfinningar eiga það þó
sameiginlegt að þær urðu
ekki að veruleika.
Þarna eru m.a. sýndar
teikningar af skipum sem
svo voru útbúin að far-
þegar áttu ekki að geta
fundið til sjóveiki, því að
vistarverur þeirra hengu
inni á skipinu með þeim
hætti, að þær héldu alltaf
láréttri stöðu. Afar
margar uppfinningar voru
tilbrigði við reiðhjólið. Ein
þeirra séstá þessari mynd.
Lítill farkostur til ferða-
laga á sjó, rekinn áfram af
tveim hand- og fótstignum
skrúfum og lítið segl haft
uppi.
áratug sérstætt sjálfstæði: mikið
sjálfstæði i utanrikismálum sam-
fara harðri réttlinustefnu i innan-
landsmálum.
Rómantískir
flokkar
Enn i dag er erfitt að skilja
margt i þróun kommúnismans til
margbreytileika. Frakkland á sér
öflugri lýðræðislega hefð og þró-
aðra efnahagslif en Italia. Samt
Josip Broz Tito
er franski kommúnistaflokkurinn
I miklu rikara mæli „kommún-
iskur á gamla visu” en sá italski.
Ætti þessu ekki að vera þveröfugt
farið?
Og hvernig stendur á þvi, að
tveir kommúnistaflokkar, sem
áratugum saman hafa verið
bannaðir heima fyrir og foringj-
arnir i útlegð — portúgalski
kommúnistaflokkurinn og sá
spænski — þróuðust á jafn ólikan
hátt og raun ber vitni? Spænski
kommúnistaforinginn Carillo
sagði nýlega i ræðu um
prótúgalska kommúnista: „Þeir
eru andvigir pólitiskum
plúralisma (margra flokka kerfi)
en við erum fylgjandi þeirri skip-
an”. Og þannig er það bersýni-
lega. Eigum við að trúa á þá út-
skýringu sem Carillo gefur sjálf-
ur? „Cunhal (foringi
portúgalskra kommúnista) hefur
verið alltof lengi i einangrun
fangelsisins”.
Heimsráöstefna
Nú eru þvi til allskonar
kommúnistaflokkar. En sovésku
leiðtogarnir hafa ekki gefið upp
von um að koma á aftur
einskonar röð og reglu. Um
tveggja ára skeið hafa þeir i þvi
skyni reynt að koma á heimsráð-
stefnu kommúnista.
Zdenek Heizlar, sem meðan á
stóð hlákunni I Prag, var yfir-
maður tékkneska útvarpsins og
starfar nú við Utanrikismála-
stofnunina i Stokkhólmi, hefur
lýst þessum undirbúningi i nýút-
komnu riti „Heimskommúnism-
inn 1974”. Samkvæmt þvi sem
gefið var til kynna i greinum og
ræðum gengu áform sovésku leið-
toganna fyrst mjög langt. Heims-
ráðstefna kommúnista átti að for-
dæma maóismann með ótviræð-
um hætti. Hún átti að styðja bar-
áttu Sovétmanna gegn „endur-
skoðanastraumum” i
Austur-Evrópu. Hún átti að koma
á fót einskonar vettvangi til sam-
ræmis á starfsemi kommúnista-
flokka.
Og viðbrögöin
Meirihluti kommúnistaflokka i
Austur-Evrópu eru reiðubúnir til
að taka þátt i sliku fyrirtæki, enda
eiga þeir ekki um annað að velja,
einnig ýmsir ólikir smáflokkar
hér og þar i heiminum. En margir
aðrir flokkar, m.a. „þunga-
vigtar”-flokkar eins og flokkar
ítaliu og Spánar, Júgóslaviu og
Rúmeníu og Japans, hafa hafnað
þvi með öllu.
Þessir flokkar eru á verði um
sjálfstæði sitt og vilja sem fæst
vita um nýja kommúniska „mið-
stöð”. Þeir hafa fengið nóg af
sliku. Þeir eru i grundvallaratrið-
um mótfallnir þvi að aðrir flokkar
séu fordæmdir. Þvi hver yrði
næstur I röðinni að kalla slika for-
dæmingu yfir sig? Þessir flokkar
hallast yfirleitt að þvi að taka sér
stöðu i vissri fjarlægð við Sovét-
rikin.
Palmiro Togliatti
„Það væri stórslys fyrir flokk
okkar ef trúnaður við Sovétrikin
ætti að jafngilda alþjóðahyggju”
sagði foringi Kommúnistaflokks
Japans i fyrra. Svipað má segja
um aðra flokka. Fyrir italska
flokkinn sem vonast eftir „sam-
fundum þriggja voldugra hug-
sjónastrauma — kommúniskra,
sósialiskra og kristinna”. Og
einnig fyrir flokka þá sem eru i
nábýli við Kina — i Norður-Viet-
nam og Norður-Kóreu.
Þvi mun ekki verða af ráð-
stefnu af þeirri tegund sem
sovésku leiðtogarnir hefðu óskað
sér. Og engin heimsráðsstefna i
bili. Hins vegar koma 28
kommúnistaflokkar Evrópu sam-
an til fundar i Austur-Berlin i vor.
Sú ráðstefna hefði getað haldið
upp á aldarfjórðungsafmæli
syndafallsins. En liklegra er að
hún verði sýning á samstöðu sem
hefur ekki mikið að segja”.
Svo mörg voru þau orð. Vissu-
lega er hér vikið að mörgum hlut-
um sem um mætti skrifa langar
greinar. (Einar Olgeirsson skrif-
ar t.d. i siðasta Rétt athyglis-
verða grein um verkefni
vesturevrópskra verkalýðs-
flokka). Það má til dæmis bregða
upp spurningu um það, hvort ekki
sé til annarskonar marxisk
heimshreyfing, sem þá er ekki
tengd gömlum eða nýjum nug-
myndum um sérstakt sovéskt for-
ystuhlutverk i heiminum. óend-
anlega margbreytileg hreyfing,
sem tengist saman, ekki skipu-
lagslega, ekki i stórum ráðstefn-
um, heldur i þörf mannfólksins
fyrir það að losna úr þeim vita-
hring sem efnahagslegt forræði
kapitalismans spannar um jörð-
ina. Vitahring, sem tengdur er
efnahagslegu misrétti innan þjóð-
félaga og enn geigvænlegra mis-
ræmi i þróun heimshluta, feikna-
legu bruðli og sóun á auðæfum, á
takmörkuðum kostum geim-
skipsins Jörð. Slikum vangavelt-
um munu menn sjálfsagt geta
andmælt með þvi, að sósialismi i
kenningu eða framkvæmd hafi
ekki til þessa bent á ótviræðar
leiðir út úr nærri öllum vanda.
Það er rétt. Hitt er vist, að
kapitalisminn er á margan hátt
enn siður til þess fallinn. I leit að
enn ófundnum svörum er sjálf-
„sundrungin”, vaxandi marg-
breytileiki i flokkum og hreyfing-
um sem kenna sig við
kommúnisma eða sósialisma ekki
farartálmi heldur hvatning.
A.B.