Þjóðviljinn - 15.03.1975, Blaðsíða 13

Laugardagur 15. marz 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
ors Þorkels. En, sem sagt, Baldur
Johnsen las ekki bréfið fyrir okk-
ur. Ég varð mér aftur á móti úti
um ljósrit af bréfi dr. Þorkels, —
og ætla nú, að lesa það fyrir þing-
menn, svo að þeir geti sjálfir
heyrt með hvaða hætti formaður
eiturefnanefndar staðfestir þá
skoðun forstöðumanns heil-
brigðiseftirlitsins að fyrirhuguð
verksmiðja i Hvalfirði verði
skaðlaus:
(Bréfið er alllangt, en i þvi
kemur fram að eiturefnanefnd er
þess vanbúin að gefa umsögn um
mengun af járnblendiverksmiðju
þar eð nefndin hefur ekki fengið
nauðsynlegar upplýsingar til
þess. Auk þess sé fresturinn sem
settur sé til að skila áliti óhæfi-
lega skammur. Siðan segir):
„Hefur eiturefnanefnd áður
tekið eftir þvi, að Heilbrigðiseft-
irlit rikisins ætlar nefndinni mjög
skamman tima til þess að meta
viðamikið mál. Fer nefndin þess
á leit, að Heilbrigðiseftirlitið taki
tillit til þess, að vikutimi er mjög
skammur timi til athugunar á
málum þar, sem allrar gerhygli
er þörf”.
Vindrósin
Þá ber að geta ljósrits, sem
Baldur Johnsen sýndi okkur af
vindrós, sem Veðurstofan hafði
látiðgera samkvæmt mælingum i
Hjarðarnesi i Kjós af vindátt i
Hvalfirði. Kvað forstöðumaður-
inn kort þetta sýna að vindar
blésu aðeins eftir legu fjarðarins,
út og inn, og gilti það einnig um
Grundartanga þar sem verk-
smiðjan ætti að risa. — Ég hef
spurt Flosa Sigurðsson veður-
fræðing, þann sem vindrósina
teiknaði, hvort treysta mætti þvi,
að vindmælingar gerðar i Hjarð-
arnesi gæfu rétta mynd af vindátt
á Grundartanga. Hann sagði að
ýmislegt benti til þess að ekki
væri hægt að treysta þvi, þar eð
landslag væri þar annars konar.
Hann sagði að teiknaðar hefðu
verið fleiri vindrósir en þessi
eina, þar á meðal vindrós, sem
sýndi það að landnyrðingurinn úr
Hvalfirði stæði suður yfir Sel-
tjarnarnes.
Allra siðast vil ég svo geta þess,
að fyrir iðnaðarnefnd deildarinn-
ar var lagt plagg frá Heilbrigðis-
eftirliti rikisins, undirritað af
Baldri Johnsen forstöðumanni,
þar sem segir að heilbrigðiseftir-
litið mæli ekki gegn þvi að reist
verði málmblendiverksmiðja við
Hvalfjörð. Það skal tekið fram,
að i þvi plaggi kemur ekki fram
rökstuðningur fyrir skaðleysi
verksmiðjunnar.
Trúverðugleiki UC
t öllum þeim umræðum, sem
fram hafa farið hér i þessari
deild, og i iðnaðarnefnd þessarar
deildar, kemur fram, að treyst er
úrtakslaust á upplýsingar við-
ræðunefndar um grandvarleika
Union Carbide Corporation i
mengunarmálum, og að þær upp-
lýsingar eru fyrst og fremst
fengnar frá Union Carbide sjálf-,
um, — samanber næsthlálegustu
setninguna i þeim kafla greinar-
gerðarinnar, sem um umhverfis-
mál fjallar: — ,,Frá upphafi við-
ræðnanna hefur verið lögð rik á-
hersla á, að mengun frá verk-
smiðjunni yrði i algeru lágmarki.
Hefur þvi ætið verið heitið, — seg-
ir hér i frumvarpinu — og er ljóst
að hugur fylgir máli”.
Ég hef hér undir höndum vitn-
isburð aðila, sem ég ætla að al-
þingismenn hljóti að taka trúan-
lega, um heiðarleika Union Car-
bide Corporation, og um trúverð-
ugheit þeirra upplýsinga, sem
hann gefur sjálfur um dáðir sinar
til verndar umhverfi.
Mengun heima og
erlendis
Bandariska timaritið ,,Busi-
ness Week”,sem þykir fremur á-
reiðanlegt timarit i ameriskum
kaupsýsluheimi, birti i marsmán-
uði 1971 — tveimur mánuðum áð-
ur en formlegar viðræður voru
teknar upp við Union Carbide —
ritstjórnargrein undir fyrirsögn-
inni „Union Carbide: the whole
truth?"
1 þessari grein segir frá kæru,
sem þá var nýkomin fram á hend-
ur Union Carbide, fyrir falsaðar
upplýsingar varðandi iðnaðar-
mengun af völdum fyrirtækisins.
Kæran er borin fram af fjórum
Stefán Jónsson
hluthöfum i Union Carbide, og er
stiluð til The Securities and Ex-
change Commission, en nefnd
þessi hefur verið starfandi vest-
anhafs siðan 1934 og er hlutverk
hennar að rannsaka upplýsingar,
sem einstök fyrirtæki gefa um
rekstur sinn, i þvi skyni að ganga
úr skugga um það að hluthafar fái
réttar upplýsingar.
Fyrrgreindir hluthafar i Union
Carbide, RogerFosterlögmaður i
Washington, Larry Silverman,
William Osborne og Ralph Nader,
óska þess að nefndin taki til rann-
sóknar bækling, sem Union Car-
bide hafði þá nýlega sent hluthöf-
um, með upplýsingum um fram-
úrskarandi mikla varúð, tillits-
semi og samviskusemi i um-
hverfismálum.
Akærendurnir halda þvi fram
að i þessum bæklingi séu „ósann-
ar fullyrðingar”, og sneitt sé hjá
þýðingarmiklum upplýsingum
varðandi mengun af völdum
fyrirtækisins. Andstætt við þá
rósrauðu mynd sem bæklingurinn
gefi af ástandinu, segja hluthaf-
arnir fjórir, „er UC eitt af verstu
mengunarfyrirtækjum Banda-
rikjanna og hefur verið ósam-
vinnuþýtt og þráast við tilraunum
opinberra aðila til að draga úr
mengun”.
Þá var næst að athuga hvers-
konar hreinlætisorð U.C. hefði á
sér erlendis, og varð þá fyrir val-
inu eyjan Puerto Rico.
Ég hef hér i hendinni bréf frá
Mision lndustrial de Puerto Rico
— eða iðnaðarráði Puerto Rico i
Rio Piedras, skrifað 29. janúar
1975, undirritað af André Tre-
vathan. Hér segir að U.C. hafi
ekki neinar járnblendiverksmiðj-
ur á Puerto Rico. Hinsvegar hafi
fyrirtækið þar oiiuefnaverk-
smiðju. Siðan segir:
„Oliuefnaverksmiðjan i
Guayanilla er ein af aðalupp-
sprettum mengunar á eynni. Uni-
on Carbide er tregur til að taka
upp mengunarvarnir i fram-
leiðslunni af efnahagsástæðum,
enda þótt fyrirtækið eyði veru-
legu fjármagni i auglýsingar i
dagblöðum, þar sem það lýsir sér
sem umhyggjusömu fyrirtæki um
hreint loft, land og vatn á Puerto
Rico”.
Þetta greina heimildir um
þrifnaðinn hjá Union Carbide
heima og heiman, en okkur er
ætlað að trúa þvi að hann sé orð-
inn allra auðhringa þriflegastur.
Hafa ónefndir sveitamenn ofan af
Islandi ekki látið blekkjast?
Búnaöarþing
Ég hafði óskað eftir þvi, að
stjórnarformaður Búnaðarsam-
bands Borgarfjarðar yrði kvadd-
ur fyrir iðnaðarnefnd, sökum
þess að búnaðarsambandið hafði
gert einróma samþykkt þar sem
þvi var beint til Búnaðarþings,
þess sem nú hefur nýlokið störf-
um, að kostað yrði kapps um að
allrar varúðar yrði gætt, og aflað
hlutlægra upplýsinga með rann-
sókn óháðra aðila á hugsanlegri
umhverfismengun af völdum
þessarar fyrirhuguðu verksmiðju
i tæka tið áður en til framkvæmda
kæmi. Formaður búnaðarsam-
bandsins var ekki kvaddur til
fundar við nefndina. Nú er það
um seinan, en hér hef ég i hendi
mér samþykkt, sem Búnaðarþing
gerði siðasta þingdag sinn um
þetta mál. Þar segir m.a. svo:
„Þá tekur þingið undir þá ein-
dregnu ósk Náttúruverndarráðs,
Búnaðarsambands Borgarfjarð-
ar og fleiri aðila til Iðnaðarráðu-
neytisins, að gerð verði ýtarleg,
liffræðileg könnun i Hvalfirði og
umhverfi fyrirhugaðs verk-
smiðjustaðar, áður en nokkrar
framkvæmdir hefjast þar. Á
grundvelli þeirrar könnunar
verði leitast við að sjá fyrir hugs-
anleg áhrif verksmiðjureksturs-
ins á lifriki láðs og lagar, enda er
nauðsynlegt, að fyrir liggi lif-
fræðileg úttekt á svæðinu til sam-
anburðar við siðari athuganir”.
Bandarískir
mengunarstaðlar
Ameriskir sérfræðingar unnu
að þvi i fimm ár að semja meng-
unarstaðla. Þetta var mikið verk,
og við það unnu hundruð sérfræð-
inga á sviði efnaverkfræði, lif-
fræði, lifefnafræði, veðurfræði,
eiturefnafræði, hagfræði, búfræði
og þjóðfélagsfræði. Staðlarnir
voru siðan birtir i október siðast-
liðið haust. Það er satt, sem kom-
ið hefur fram af hálfu viðræðu-
nefndar um orkufrekan iðnað, að
þetta eru ströngustu mengunar-
staðlar i heimi. Það er satt á
sama hátt og ýmislegt annað,
sem nefndin hefur lagt fyrir Al-
þingi i þessu máli. Það er satt að
þvi leyti að þetta eru einu meng-
unarstaðlarnir sem settir hafa
verið. Sviar eru nú að leggja sið-
ustu hönd á gjörð sinna meng-
unarstaðla. Svo kynni að fara er
þeir verða birtir að amerisku
mengunarstaðlarnir yrðu þá hinir
næstströngustu.
Amerisku mengunarstaðlarnir
eru að sjálfsögðu miðaðir við
ameriska staðhætti. Þeir eru við
það miðaðir að draga úr mengun i
landi þar sem iðnaðarmengun er
sums staðar vel á veg komin með
að útrýma öllu náttúrlegu dýra-og
jurtalifi, og stofna mannlifi i ó-
skaplega hættu i umhverfi stóru
iðnaðarborganna. Þessum stöðl-
um er ætlað að draga svo úr
mengun, sem fyrir er i landinu,
að mannlifi verði ekki lengur
hætta búin, — samtimis þvi, sem
tekið er tillit til þess að iðnfyrir-
tækin, sem menguninni valda, og
risa að verulegu leyti undir efna-
hag Bandarikjanna, geti haldið á-
fram starfsemi sinni. — Lögfest-
ing amerisku mengunarstaðl-
anna hér á landi myndi þýða það,
að hér mætti leyfa aukna meng-
un, upp að þvi marki, sem talin er
lifvænleg i Bandarikjunum.
Frá þvi hefur verið sagt i
ibnaðarnefnd efrideildar að
Eyjólfur Sæmundsson efnaverk-
fræðingur, sá sem ráðinn var til
starfa i heilbrigðiseftirlitinu eftir
að aðstandendur þessa frum-
varps höfðu losað sig við nærveru
Einars Vals Ingimundarsonar
umhverfisverkfræðings, vinni nú
að þvi svo að segja nótt sem dag
að fara I gegn um bandarísku
staðlana, og setja inn „tsland” i
stað „Bandarikjanna”. Enda má
til sanns vegar færa að ekki sé
hægt að ætlast til öllu meira af
honum.
Innleiðsla ameriskra
mengunarstaðla á Islandi er
glæpur gagnvart náttúru þessa
lands og fólkinu sem i þvi býr.
Setning islenskra mengunar-
staðla án undangenginnar ýtar-
legrar rannsóknar væri fiflskap-
ur. Islenskir mengunarstaðlar
hljóta að miða að þvi að koma i
veg fyrir iðnaðarmengun i land-
inu umfram þá sem fyrir er, — en
ekki að þvi að auka hér iðnaðar-
mengun upp að þvi marki, sem
talið er lifvænlegt i iðnaðarsam-
félagi.
Þjóöhagsstofnun
Þá kem ég að fundi iðnaðar-
nefndar með forstöðumanni.
Þjóðhagsstofnunar, Jóni Sigurðs-
syni. Sá fundur var haldinn á
mánudaginn. A honum var útbýtt
skjali frá Þjóðahagsstofnun, sem
hafði inni að halda svör við
nokkrum tilteknum spurningum
frá viðræðunefnd um orkufrekan
iðnað.
Forstöðumaður Þjóðhagsstofn-
unar lýsti viðfangsefninu á þá
lund, að skjöl og upplýsingar sem
stofnuninni hefðu verið fengin i
hendur hefðu verið með þeim
hætti, að ekki væri hægt að taka
nema mjög svo takmarkað mark
á áliti stofnunarinnar. Starfslið
það er hún hefði getað sett til
verksins hefði verið svo tak-
markað, að ógerlegt hefði verið
að afla frekari gagna, og bæri þvi
að lita á þetta álit Þjóðhagsstofn-
unar „sem einskonar utanlegs-
fóstur,” svo notuð séu óbreytt orð
forstöðumannsins sjálfs.
t plaggi Þjóðhagsstofnunar er
ekkert fjallað um áhrif fyrirhug-
aðrar verksmiðju á aðra atvinnu-
vegi þjóðarinnar. Ekkert fjallað
um áhrif hennar á búsetuform i
landinu. Engin tilraun er gerð til
þess að setja tilorðningu þessarar
verksmiðju i eðlilegt samhengi
við drög þau sem fyrir liggja um
heildaráætlun um stóriðju. Ekki
er minnst á aðra kosti sem við
eigum völ á til nýtingar rafork-
unnar, svo sem til húshitunar,
áburðarframleiðslu, heyköggla-
framleiðslu eða ylræktar. Ekki er
gerð nein tilraun til þess að gera
sér grein fyrir markaðshorfum
með ferrósilíkon við breyttar
efnahagsaðstæður i heiminum.
Ekki er vikið hugsun að þeirri
augljósu staðreynd, að draga
hlýtur úr eftirspurn eftir efni i
stálsteypur til smiði á vélum,
þegar oliuna þrýtur i heiminum,
sem viðurkennt er að hlýtur að
ske innan 10 til 15 ára með sömu
notkun og nú er.
Afgreiðsla
Stefán kvaðst leggja áherslu á
það álit sitt að fella bæri frum-
varpið. En til vara flytti hann
breytingartillögur við það. Allar
flytti hann við 3ju umræðu að
einni undantekinni sem er tekin
beint upp úr ivitnaðri ályktun
búnaðarþings um málið.
Stefán kvaðst þó vilja kynna
eina breytingartillöguna sem
hann mundi flytja við 3ju urh-
ræðu, en hún er við 5. grein frum-
varpsins varðandi kjör fulltrúa i
stjórn hlutafélagsins þar sem
kveðið er svo á að ráðherra skipi
fulltrúa íslands. Stefán kvaðst
vilja breyta þessu i það horf að al-
þingi kysi þá.
Siðan vék hann að hlutskipti al-
þingis:
Ef alþingismenn reyna að telja
sjálfum sér trú um að þeim sé
ætlað annað hlutskipti en það að
„afgreiða” mál, sem þegar hafi
verið ákveðið af verkfræðilegum
og hagfræðilegum embættis-
mönnum kerfisins, þá vil ég
upplýsa þá um það, að fram-
kvæmdastjóri málmblendiverk-
smiðjunnar i Hvalfirði hefur þeg-
ar verið ráðinn. Steingrimur
Hannesson, formaður iðnaðar-
nefndar, sagði okkur frá þvi á
fundi i iðnaðarnefnd nú fyrir
nokkrum dögum. Hér er um að
ræða forstjóra ferrósilikonverk-
smiðju Union Carbide i Noregi.
Hann kom hingað til lands fyrir
nokkrum dögum. — Þegar við
leyfðum okkur, óbreyttir
nefndarmenn, að sýna geðs-
hræringarmerki vegna þess að
þegar hefði verið ráðinn fram-
kvæmdastjóri fyrir verksmiðju,
sem iðnaðarnefnd efrideildar
væri enn að mylja með sér, hvort
mæla ætti með við efrideild að
leyfð yrði, þá leiðrétti Steingrim-
ur Hermannsson þessi ummæli
sin á þá lund, að maðurinn hefði
náttúrlega ekki beinlinis verið
ráðinn, heldur væri málið þannig
vaxið, að Union Carbide mælti
með þvi að þessi maður yrði ráð-
inn.
Mér er ekki alveg ljóst, eftir
skamma setu á alþingi, hverja
sæmd háttv. alþingismenn leggja
i starf sitt. En jafnvel þótt hún
kunni að vera i lágmarki, þá býst
ég við að ýmsir þeirra vilji geta
trúað þvi sjálfir, á viðkvæmum
augnablikum, að þeir láti ekki
embættismannavaldið segja sér
algjörlega fyrir verkum. — Ég
vek athygli á þessu i sambandi
við þá breytingartillögu, að al-
þingi kjósi islensku fulltrúana i
stjórn fyrirhugaðrar verksmiðju
ef úr verður, en þeir verði ekki
skipaðir af ráðuneyti.
SIS tapaði 324
miljónum á
gengisfellingu 1974
50%
hærri
vaxta-
greiðslur
en árið
áður
A kaupfélagsstjórafundi, sem
haldinn var á dögunum, skýrði
forstjóri SIS, Erlendur Einars-
son, frá þvi, að SIS hefði greitt 324
miljónir í vexti á árinu 1974, að
frádregnum vaxtatekjum.
Árið áður hafði Sambandið
greitt 217 miljónir i vexti umfram
vaxtatekjur og varð hækkunin þvi
107 miljónir á milli ára eða 49,6%.
Þá skýrði Erlendur frá þvi að
Sambandið hefði tapað 343
miljónum á gengisfellingu ársins
1974, og eru þá ótaldar 32 miljónir
sem færast sem gengistap ’74, en
um er að ræða afskrift á gengis-
tapi frá fyrra ári.
1 árslok 1974 átti SIS vörubirgð-
ir á kostnaðarverði 1.283 miljónir
krðna, og var það 504 miljón
króna meira en samskonar birgð-
ir námu við næstu árslok þar á
undan. Er aukningin 64,6%. —úþ
Kaup-
félögin
skulda
SÍS
I árslok 1974 námu skuldir
kaupfélaganna við Sambandið
(þ e. skuldir umfrarn inneignir)
329 m kr samanb- við 84 m.kr. i
árslok 1973. Er aukningin þannig
245 m. kr. Að venju juku félögin
skuld sina við Sambandið eftir þvi
sem á leið árið. Þannig var heild-
arskuld allra félaganna 156 m. kr.
í lok mars, 451 m. kr. t lok júni,
699 m. kr. i lok september og 731
m. kr. i lok október. I lok nóvem-
ber, að fengnum afurðalánum,
komast félögin i nokkra inneign,
eða 33 m. kr. er i lok des. 1974 var
skuld þeirra, eins og áður segir,
329 m.kr.
Greiddi
mil j ar ð
í laun
A árinu 1974 námu launa-
greiðslur Sambands isl. sam-
vinnufélaga 988 milj. króna.
Höfðu þær aukist um 339 milj. kr.
frá árinu áður eða um 52,2%
A árinu varð heildarvelta i öll-
um deildum 15.403 milj. króna á
móti 11.253 m. kr. árið 1973.
Veltuaukning nemur þvi 4.150 m.
kr. eða 36.9 af hundraði. Hlut-
fallsleg aukning veltu er þannig
mun minni en hlutfallsleg hækkun
á launagreiðslum.