Þjóðviljinn - 19.04.1975, Qupperneq 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 19. apríl 1975.
TILFINNINGAR EIGA
SÉR FORSENDUR
Um rœtur þess hve ákvörðunarréttur konu er lítils metinn
Þingrœða Svövu
Jakobsdóttur um
fóstureyðingafrumvarpið
miðvikudaginn 16. þ.m.
Svo sem frægt er orðið skipaði
heilbrigðisráðherra nefnd 3ja
karlmanna til þess að endurskoða
frumvarp það sem hér er til um-
ræðu áður en það yrði lagt fyrir
alþingi að nýju. Skömmu eftir að
nefnd þessi hafði skilað af sér
verki, hlustaði ég á útvarpsviðtal
við einn nefndarmanna, Ellert
Schram. Hann tók fram i þessu
viðtali að þau vinnubrögð — að
fela þingmönnum að endurskoða
frumvörp — væru til fyrirmynd-
ar, þvi það væri allt of algengt að
litið væri á alþingi sem af-
greiðslustofnun, og hið raunveru-
lega vald falið embættismönnum
sem semdu frumvörpin, réttur
þingmanna til sjálfsagðra áhrifa
og ákvörðunar væri með þessu
móti skertur á ósæmilegan hátt.
Þingmaðurinn vill að sjálfsögðu
ekki una þvi að bera ábyrgð á
málum sem eru raunverulega á-
kveðin af embættismannavald-
inu.
Ákvörðunarréttur þing-
manns og læknir
Við þessar aðstæður og með
þessu hugarfari, lét þessi þing-
maður sér sæma að fella burt á-
kvæðið um (sjálfs)ákvörðunar-
rétt konu i máli þar sem ábyrgðin
hvilir endanlega á henni sjálfri og
leggja þennan rétt hennar i hend-
ur embættismannavaldi.
Greinargerð frá stjórn Lækna-
félags íslands sem alþingismönn-
um hefur borist og birt hefur ver-
ið i öllum fjölmiðlum lýkur með
svofelldri klausu: „Breyti alþingi
frumvarpinu og samþykki að
heimila fóstureyðingar að ósk
konu, samanber grein 9. 1 i upp-
haflega frumvarpinu, leggur
stjórn L.I. til, að inn í frumvarpið
veröi fellt ákvæði þess efnis, að
læknum og öðrum heilbrigðis-
stéttum verði heimilt að taka við
stöðum á sjúkrahúsum með þeim
fyrirvara að þurfa ekki að fram-
kvæma eða vinna við framkvæmd
fóstureyðinga”.
Hér er stjórn læknafélagsins að
fara fram á að sjálfsákvöj-ðunar-
réttur lækna og hjúkrunarfólks
verði virtur i greinargerð sem er
samin i þvi skyni að reyna að
aftra þvi að konur fái sjálfsá-
kvörðunarrétt um mjög persónu-
bundin mál, eða — eins og stendur
orðrétt I greinargeröinni: „Stjórn
L.l. telur, að það sé hvorki mögu-
legt né réttmætt af konunni að
krefjast sliks réttar”.
Mishár siðferði-
legur réttur
I báðum þessum dæmum er
krafan um sjálfsákvörðunarrétt
byggð á siðferðilegum forsendum
— alþingismaðurinn byggir ekki
kröfu sina um sjálfsákvörðunar-
rétt á þeirri forsendu að hann búi
yfir meiri sérþekkingu en em-
bættismaðurinn, læknirinn reisir
ekki kröfu sina um sjálfsákvörð-
unarrétt á þvi að hann skorti
þekkingu til aö framkvæma fóst-
ureyðingu — með öðrum orðum,
krafa þessara aðila er reist á ná-
kvæmlega sömu forsendum og
krafa þeirra sem berjast fyrir
sjálfsákvörðunarrétti kvenna: á
rétti til sjálfræðis og ábyrgðar á
eigin gerðum.
I framhaldi af þvi væri eðlilegt
að spyrja: er þá siðferðilegur
réttur þingmannsins til ákvörð-
unartöku æðri en siðferðilegur
réttur konu til hins sama, er sið-
ferðilegur réttur læknis háleitari
en siðferðilegur réttur konu?
,,Eyðing lifs” lengi
verið lögmæt
Nú kynnu andstæðingar minir i
þessu máli að segja að þetta væri
ekki sambærilegt, þvi að sjálfsá-
kvörðunarréttur konu i þessu
máli væri svo nátengdur rétti fóst-
urs til lifs, — að ég hefði I þessu
dæmi minu gleymt sjálfu lifinu.
Þeirra krafa væri æðri þvi þeir
bæru lotningu fyrir lifinu; þessi
málflutningur sem við höfum
heyrt æði mikið af að undanförnu,
— og ekki sist af hálfu forsvars-
manna kirkjunnar, felur það
raunar i sér að endanlegur á-
kvörðunarréttur konu i þessu
máli, hljóti óhjákvæmilega að
vera tengdur dauðanum eða eyð-
ingu li'fs. Og hér erum við, að
minu áliti, komin að kjarna máls-
ins.
Ég tók það fram i ræðu i fyrra,
þegar frumvarp um fóstureyð-
ingar var þá iagt fram, að mér
væri óskiljanlegt, hvers vegna
frumvarpið gæfi sumu fólki tilefni
til rökræðna og bollalegginga ein-
mitt nú um það hvenær lif kvikn-
ar, og hvers vegna það legöist
gegn 1. tölulið 9. greinar frum-
varpsins á þeim forsendum að
það væri á móti eyðingu lifs. Ef
við værum að setja löggjöf i
fyrsta sinn um fóstureyðingar,
hefði mér fundist þetta skiljan-
legt, en við höfum i 40 ár búið við
fóstureyðingarlöggjöf sem heim-
ilar fóstureyðingar við vissar að-
þingsjá
stæður. En öllum hefur fundist
þetta sjálfsagt. í þessu nýja
frumvarpi er lagt til að fóstureyð-
ing verði heimiluð af félagslegum
ástæðum einum saman og er það
nýmæli frá gildandi löggjöf.
Heldur ekki hafa mótbárur heyrst
varöandi þetta nýmæli, ef frá er
talinn þingmaðurinn Karvel
Pálmason sem talaði hér i mál-
inu i dag.
Glæpur ef kona
ákveður
Það er ekki fyrr en kemur að á-
kvörðunarréttinum sem deilurn-
ar risa, þegar krafist er sjálfsá-
kvörðunarréttar vanfærrar konu,
er hrópað hátt um lif og synd og
glæp, en þegar ákvörðunarréttur-
inn er færður f hendur embættis-
manna, þagna þessar raddir — þá
er ekki lengur talað um synd og
glæp, verknaðurinn hefur hlotið
opinbera blessun og embættis-
mannavaldið er hinn syndlausi
endurlausnari.
Hvað veldur? Hvað veldur þvi
aö fólk sem veit betur —- sem veit
að við höfum leyft fóstureyðingar
i 40 ár við viss skilyrði, fólk sem
er reiðubúið að fallast á enn
rýmri löggjöf en þá sem nú er i
gildi, fellur I slika gryfju rökleys-
is og mótsagna sem umsagnir
biskupsnefndar og stjórnar
Læknafélags Islands eru gleggst
dæmi um, — þegar það eitt bætist
við að endanlegt úrslitavald skuli
vera i höndum konunnar sjálfr-
ar?
Fordómarnir
eiga rætur
1 ljósi þeirra umræðna sem orð-
ið hafa af hálfu þeirra sem eru
andstæöir sjálfsákvörðunarrétti
konu, er nauðsynlegt að reyna að
brjóta þetta mál til mergjar, og
raunar einnig af þvi að meirihluti
heilbrigðis- og trygginganefndar
hefur tekið tillit til þessara radda.
Ef ekki er unnt að finna svar á
grundvelli heilbrigðrar skynsemi
einnar saman, verður að leita á
önnur mið.
Það hefur verið sagt að hér sé
um tilfinningamál að ræða og
vissulega er það satt, en tilfinn-
ingar eiga sér forsendur og for-
dómar eiga sér rætur. Og hér geri
ég ágreining við siðasta ræðu-
mann, Ragnhildi Helgadóttur,
sem sagði að þetta væri ekki
kvenréttindamál. Dæmið sem
hún tók um barnsföður sem neit-
aði faðerni sýnir einmitt þá mis-
munandi aðstöðu sem karl og
kona eru i. Ég lit á þetta sem
kvenfrelsismál og mun ég rök-
styðja það.
15. landsmót UMFÍ
Matsala
Tilboð óskast i matsölu fyrir starfsfólk,
iþróttafólk og gesti á 15. landsmóti UMFl
á Akranesi, dagana 11.—13. júli n.k.
Upplýsingar gefnar á Skrifstofu lands-
mótsnefndar, milli kl. 17 og 19 á virkum
dögum, simi 93-2215. Tilboðsfrestur er til
30. april.
Landsmótsnefnd áskilur sér rétt til að
taka hvaða tilboði sem er eða hafna öllum.
LANDSMÓTSNEFND.
Þökkum innilega auösýnda samúö viö andlát og útför
föður okkar, tengdafööur og afa
Magnúsar Jónassonar
Reynimel 50
Börn, tengdabörn og barnabörn.
Sé litið I menningarsögulegar
heimildir kemur i ljós að frá upp-
hafi hafa kenningar manna um lif
verið svo samofnar neikvæöu viö-
horfi til kvenna að þar verður
ekki greint á milli. Hér verður
auövitaö að stikla á stóru. Tveir
menningarstraumar hafa gegn-
sýrt norræna menningu — hinn
gyðinglegi og hinn griski.
Konan óhrein og
undirgefin
Enn þann dag i dag byrjar trú-
aður gyðingur af karlkyni dag
hvern með eftirfarandi bæn:
„Lofaður sé drottinn fyrir það að
hann skapaði mig ekki konu”. Og
hann hafði vissulega ástæðu til að
lofa guð fyrir þaö þegar litið er á
hlutskipti konunnar I hinu trúar-
lega samfélagi gyðinga. Hlut-
skipti hennar þar — eins og lika
hjá grikkjum — var fyrst og
fremst að ala börn til viðhalds
ættstofni mannsins. Manngildi
hennar sem einstaklings var ekk-
ert, hún var óhrein, mátti ekki
koma nálægt trúariðkunum og
jafnvel barnsburðurinn sjálfur
réttlætti ekki tilveru hennar að
öllu leyti, þvi hún bar i sér erfða-
syndina: eftir að hafa fætt svein-
bam, var hún talin óhrein i viku á
eftir, hefði dóttir fæðst, var hún
talin óhrein I tvær vikur, eða
helmingi lengri tima. Samkvæmt
móselögum átti eiginmaðurinn
rétt til að afneita konu sinni, ef
hún ól honum engin börn og
sænga hjá ambáttinni. Þyki ein-
hverjum heldur langt seilst aftur I
timann skal bent á, að Marteinn
Lúther tók þessa sömu kenningu
upp mörgum öldum siðar og
kenndi áhangendum sinum, að
væri eiginkonan þeim ekki nægi-
lega auðsveip, ættu þeir fyllsta
rétt á að leita til þjónustustúlk-
unnar. (Þvl miðurhefur mér ekki
tekist að hafa upp á þvi hvort
hann átti nokkrar ráðleggingar til
handa þjónustustúlkunni, ef hún
yrði með barni.)
Frjáls maður —
karlmaður!
Hjá grikkjum — og rómverjum
siðar — voru konur algerlega
réttlausar sem samfélagsverur
og voru settar á bekk með þræl-
um — réttur þeirra til almennra
lýðréttinda, sjálfræðis, fjárræðis
o.s.frv. var skertur á þeim for-
sendum, að þær skorti vissa
mannlega eiginleika. Bæn Plat-
ons var ekki ósvipuð bæn gyð-
ingsins: Platón þakkaði guðunum
fyrir tvennt: I fyrsta lagi fyrir
það að hann hefði fæðst frjáls
maður en ekki þræll, i öðru lagi
fyrir það að hann hefði fæðst karl-
maður en ekki kona.
Hér eru komnir tveir megin-
þræðir i viðhorfi til kvenna sem
ég vil vekja athygli á: annars
vegar sú hugmynd að konan sé ó-
hrein, guði vanþóknanleg og ill i
eðli sinu, hins vegar sú hugmynd
að konuna skorti frá fæðingu vits-
muni og hæfileika sem karlmenn
væru I eðli sínu gæddir.
Ég bendi á þessar staðreyndir
vegna þess að kirkjan tók nefni-
lega báðar þessar kenningar upp
á arma sina — og lét það ekki
aftra sér þótt þær gengju i ber-
högg við skýlausar manngildis-
hugsjónir Krists, sem að þessu
leyti gerði ekki greinarmun á
karli og konu.
Gat konan haft sál?
En vegna þessara hugmynda
kirkjunnar um konuna, komst
hún i hinar mestu ógöngur þegar
hún glimdi við þau tvö vandamál,
sem hún var upptekin af nær allar
miöaldir: spurninguna um upp-
haf lifs og sál mannsins. Gat það
virkilega veriö að guð hefði gætt
konuna sál? Þetta atriði var oft-
ast ákveðið með handaupprétt-
ingu á kirkjuþingum þar sem
karlmenn sátu einir. Kirkjuþing i
Frakklandi á miðöldum gæddi
konuna sál með eins atkvæðis
mun, á ráðstefnunni i Wittenberg
gerðu mótmælendur heiðarlega
tilraun til að sanna að konur væru
ekki mannlegar verur. Kirkjan
kom fyrst fram með þá kenningu
að fóstur væri gætt sál, en jafnvel
hér markaði viðhorfið til kvenna
sin spor: Tómas frá Aquinó
kenndi að karlkynsfóstur öðlaðist
sál eftir um það bil 40 daga i móð-
urkviði, en kvenkynsfóstur ekki
fyrr en eftir 80 daga. — Nú, um
leið og kirkjan var búin að ákveða
það að fóstrið hefði sál, var fóst-