Þjóðviljinn - 15.06.1975, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. júni 1975
Grimmd,
stórslys,
heimsslit
Kvalalosti
Fyrir skömmu varð ég fyrir
þeirri reynslu að sjá umdeilda
kvikmynd Liliönu Cavani, Nætur-
vörðurinn. Efnihennar er i stuttu
máli það, að þrettán árum eftir
strið hittast aftur gamlir kunn-
ingjar úr fangabúðum nasista.
Hann, Max, var i SS, einn af
böðlunum, hún var eitt af fórnar-
dýrunum, gyðingastúlka, Lucia
að nafni, sem Max tók sér til frillu
og meðaðila i kvalalostaleikjum
ýmiss konar. Hann hefur falið sig
fyrir fortiðinni sem næturvörður
á hóteli i Vin, hún kemur þangað
sem eiginkona ágæts hljóm-
sveitarstjóra. Endurminningin
verður þeim um megn. Það rifj-
ast upp fyrir þeim þeir grimmu
ástafundir sem þau áttu saman
áður með gasklefa og pyntingar-
stofur i bakgrunni, með úrkynj-
aðan leik formyrkvaðs huga að
fornum sagnaminnum (Lucia
syngur og dansar fyrir SS-menn i
einkennisbúningi þeirra og fær að
launum höfuð vinar sins, gyðings,
á fati: hinn hálshöggni heitir að
sjálfsögðu Jóhannes). Og þau
taka upp þráðinn aftur. Láta
samtið sina lönd og leið, leggjast
út i blöndu blóðs og losta meðan
hungriö sverfur að þeim og byssu
kúlur annarra gamalla nasista
biða þeirra utan dyra — það þarf
aö losna við þau, sem óþægileg
vitni.
Grímuball
Þessi mynd vakti heldur betur
dapurlega þanka. Ekki einungis t
vegna þess að hún segir niöurlæg-
ingarsögu, sem sjálfsagt fær að
ýmsu leyti staðist, þótt svo hún sé
sett i mjög ótrúverðugan ramma.
Heldur vegna þess, að þessi mynd
er ein af þó nokkrum sem um-
gangast fasiska fortið Evrópu á
sérstaklega hæpinn hátt. I mynd
sem þessari er nasisminn eins-
konar furðuleg grimubúninga-
sýning, sem rif juð er upp með öf-
ugsnúnum söknuði: Það var þá að
eitthvað spennandi var að gerast.
Fasisminn var eitthvað svo
sjarmerandi i formi. ,,SS-búning-
urinn er eitthvað svo erótiskur’f"
segir Liliana Cavani. öll hlutföll
hverfa i skilningi á fortiðinni.
Hversdagsicikifasismans — sem
mestu máli skiptir að menn skilji
— hann er einhvernveginn gufað-
ur upp. Fasisminn er ekki lengur
pólitiskt kerfi, tengdur gjörsam-
lega skiljanlegum hagsmunum
stétta og hópa. Nei, hann er i
„Næturvörðurinn” fyrst og
fremst eitthvað afbrigðilegt. Hin
sjúklega undantekning. Tilrauna-
starfsemi með sjaldgæfari teg-
undir kynlifs. Og við getum lesiö .
um það, að eitthvað svipað sé á
ferð i þeim kvikmyndum sem til
dæmis jafn ágætir menn og
Bertolucci og Visconti hafa verið
að setja saman.
Skítt veri með
það allt
Sitt hvorum megin við Altants-
ála kvarta Le Monde og New
York Timesum að furðustór hluti
kvikmyndaframleiðslunnar horfi
angurvær um öxl, það er sem
ræmuhöfundum þyki fortiðin
flottari og æsilegri en samtiðin,
bæði ár fasismans i Evrópu og
kreppu, banns og mafiugullaldar
I Ameriku. Og þennan tima rækta
þeir margir hverjir með miklum
iburði og mikilli grimmd.
Lifsþreyta? Veruleikaflótti?
Liklega, að minnsta kosti verða
margir til að kalla hlutina þeim
nöfnum. Mér verður blaðað i lýs-
ingu á siðustu kvikmyndahátfð i
Cannes — yfirskrift Spiegels er
„Borgarar Evrópu eru þreyttir”.
Og samkvæmt lýsingu blaðsins að
öðru leyti hafa menn i Cannes
Or „Jaröskjálfta”: stórslys og
öðru fremur sýnt á tjaldi eða látið
i ljós með öðrum hætti grimmt
vonleysi um mannleg samskipti
og framtið mannfólks.
Godard segir að kvikmynda-
heimurinn sé svo til allur orðinn
fasiskur, allsherjarspilling hafi
þar öllu við snúið og allt eitrað.
Thierry Zeno sýnir i „Vase de
Noces” mann sem hefur samfarir
við risastóra gyltu, sem elur hon-
um siðan þrjá mennska grisi. An-
tonioni sýndi i „Atvinna: blaða-
maður” „lifsleiða og óhæfni fólks
til að lifa I dauðri og merkingar-
lausri framvindu atvika”. Joseph
Losey vildi I „Romantic English-
woman” sýna að „privatbylting
einstaklingsins sé eini möguleik-
inn á að finna aftur til llfs I öllum
taugum og limum”. Manni skilst
á þessari lýsingu (sem sjálfsagt
er einfölduð, en á sér áþreifanleg-
ar forsendur engu að siður) að hin
róttæka skoðun heimsins sem
byggði á einhverskonar jákvæðri
viðmiðun sé gufuö upp og eftir af-
neitunin ein I bland við brask með
æsileg tíðindi sem piska rækilega
taugar áhorfandans.
Að spyrja
uppi á sviði
Gagnrýnandi Spiegels kemst að
minnsta kosti að þeirri niður-
vonin um hina sterku menn.
stöðu, að „evrópsk kvikmynda-
gerð snúist i hring og verði um
leið æ hæggengari og tómlegri”.
Það er kannski þessi uppgjöf
gagnv. listsköpun sem leiðir til
þess, að nú eru það eftirsóttust
sjónarspil i Þýskalandi, að setja
nokkra einstaklinga upp á svið og
spyrja þá i þaula um einkalif
þeirra. Slikar „tal-sýningar” hóf-
ust i sjónvarpi, en hafa siðan flust
yfir á svið, vegna þess, að þar
geta spyrjendur (og áhorfendur
fá aö spyrja lika) gengið óvægi-
legar I skrokk á sátunum um
kvennafar þeirra og tremmaköst.
Kvenmaður játar að hún hafi sof-
ið hjá öðrum kvenmanni,
skemmtikraftur gerir upp á milli
300elskhuga með liflegri þátttöku
áhorfenda, sem klæmast með
stórum rokum milli þess að þeir
hlaupa út úr salnum að ná sér I
bjór. Þeir sem skipuleggja „tal-
sýningar” kalla þetta „ævintýri
mannlegra samfunda”. Það er
alltaf uppselt.
Nálæg slys
Sú framleiðsla sem fyrst var
minnst á, sú sem sýnd er i Cann-
es, er að ýmsu leyti ætluð annars-
konar áhorfendum en „heims-
enda- eða stórslysamyndirnar”
sem bandarikjamenn framleiða
nú af miklum móð. Þær stilla
beint á fjöldamarkað, enda er
ekkert til þeirra sparað i tækni-
brellum né heldur i dýrum
stjörnuleik.
Aður fyrr einbeitti Hollywood
sér að stórslysum fortiðarinnar
(Pompei), eða velti fyrir sér ógn-
um utan úr geimnum-En nú er
það helviti risaþota, skýjakljúfa
og nútimastórborga sem er bak-
svið.í Airport-75er lýst skelfingu
farþega i risaþotu sem æðir á-
fram með myrta áhöfn. í Jarö-
skjáifti verða ibúar Los Angeles
fyrir firnalegum náttúruhamför-
um. f báðum tilvikum er um slys
að ræða, sem eru fyllilega
„möguleg”.
Heildarmyndin af myndum
sem þessum er eitthvað á þessa
leið: tæknin, kapitalisk gróðaffkn
og stjórnlaus þróun samfélagsins
kallar sifellt á stórslys. I „Há-
karlinn’Ler aö grimmd er talinn
taka langt fram Fjandafælunni
(Exorcist), eru baðgestir tættir
sundur á mjög innvirðulegan hátt
fyrir framan myndavélarnar af
firnalegu skrimsli. Myndin lýsir
þessum mannaveiðum risahá-
karlsins — sem halda áfram með-
an yfirvöldin hika við að loka bað-
ströndinni vegna þrýstings frá
þeim sem eiga þann bisness.
Gróöanum má helst^ekki fórna.
Tæknin
sem gildra
I Inferno verður eldur laus i
skýjakljúfi meðan gestir eru að
vigja næturklúbb uppi á 138ndu
hæð hans. Einnig hér tengjast
sáman spekúlasjónir „fjár-
magnseigenda” og duttlungar ör-
laganna. Tengdasonur verktak-
ans, sem húsið reisti, hefur þvert
ofan i vilja arkitektsins sparað
tvær miljónir dollara á einangrun
hússins. Þegar eldur verður laus
hrynur sú veröld sem annars er
svo tæknivædd og fullkomin.
Ekkert starfar, hvorki viðvörun-
arkerfið, slökkvikerfið né heldur
lyfturnar. Stigarnir eru of þröngir
og einangrun milli hæða ófull-
nægjandi. Með öðrum orðum:
mannvirki sem annars ætti að
vera einskonar minnismerki um
þá tækniöld, sem vð lifum á,
reynist fólki lifshættuleg gildra.
Ungir elskendur hverfa i logana,
syndarar eru steiktir á glóðum
skýjakljúfsins og spariklæddir
betri borgarar kasta sér út i djúp-
ið til að losna við þetta brennandi
helviti....
Og framleiðslunni heldur á-
fram. Gerð hefur verið kvik-
mynda um bilaðan visindamann
sem ógnar mannkyni með stoln-
um atómsprengjum (samanber
skrif um úranþjófnaði i Banda-
rlkjunum nýverið). Mynd er á
leiðinni um sprenginguna um
borð I þýska loftskipinu Hinden-
burg sem steyptist logandi til
jarðar i New Jersey árið 1937.
Leikararnir úr Poseidonslysinu
koma brátt saman til að leika
lestarfarþega, sem snjóflóð hefur
lokað inni i jarðgöngum. Samfé-
lag þar sem roskið og óarðbært
fólk er mjög stór hluti þegnanna
leysir i framtiðarmyndinni „Go-
ing”vandamál sin með þvi að út-
rýma öllum sem orðnir eru 65 ára
— og er þar með lýst þeim ótta við
ellina sem svo mörg samtiðar-
þjóðfélög þjást af...
Hetjurnar
En Hollywood gengur samt
ekki svo langt að skilja menn eftir
alveg án vonar, að þvi leyti eru
hinar risavöxnu bandarisku stór-
slysamyndir ólikar heimsendis-
andrúmslofti Evrópu. Og þessi
von er einkar fróðleg til skoðunar.
Það eru enn til hetjur, garpar
sem sýna áræði og snilli, missa
aldrei móðinn. Þeir eru þeir einu
sem geta bjargað okkur. Ef ekki
öllum, þá að minnsta kosti þeim
okkar sem ekki eiga það fyrir
höndum að týnast i Ragnarökum
sem hverjir aðrir statistar. 1 Air-
porter það Steve McQueen. 1 Há-
karlinn hinn einmana, hugprúði
lögreglumaður. 1 Infernoeru það
tveir hvitir guðir I slökkviliðs-
búningi, Steve McQueen og Paul
Newmann, sem reisa samfélagið
viö aftur. Hetjur af þessu tagi
skjóta upp kollinum hvað eftir
annað i hinni endalausu röð stór-
slysamynda, sem nú flæðir yfir
þjóölöndin með hrikalegri og út-
smognari tæknilegum brögðum
en menn hafa áður séð.
Sem fyrr segir er i ýmsum stór-
slysamyndum vikið að ýmiss
konar félagslegum meinsemdum
Framhald á bls. 18
Ballettstund hjá SS I „Næturvörðurinn”. Nasisminn er svo sexi.