Þjóðviljinn - 15.06.1975, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. júní 1975
DJÚDVIUINN
MÁLGAGN SÖSlALISMA
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Frettastjóri: Einar Karl Haraldsson
Umsjón meö sunnudagsblaöi:
Arni Bergmann
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Skólavörðust. 19. Sfmi 17500 (5 linur)
Prentun: Blaöaprent h.f.
ÞJÓÐNÝTING TOGARANNA
Þó að samningar hafi verið undirritaðir
um kaup og kjör flestra félags-
manna Alþýðusambands íslands til
sjö mánaða, er enn óleyst eitt lengsta
verkfall sem hér á landi hefur átt
sér stað. Hér er að sjálfsögðu átt við
togaradeiluna. Hún hófst 9. april, og til
upprifjunar skal þess getið að sjómenn-
irnir á stóru togurunum efndu til vinnu-
stöðvunar til þess að reyna að knýja það
fram að fastakaup þeirra hækkaði til sam-
ræmis við laun þeirra sem starfa i landi.
Þegar verkfallið skall á breyttist það þeg-
ar i stað i það sem kallað er verkbann; það
voru atvinnurekendur, sem gerðu aðal-
kröfuna, sem i rauninni fól i sér grund-
vallarbreytingu á öllum högum sjómann-
anna um borð: Þeir kröfðust fækkunar á
mannskapnum á togurunum. Æ siðan hef-
ur deilan nánast ekki snúist um neitt ann-
að en mannafækkunina, og þess vegna
reyndist ekki flötur á þvi að leysa hana
með almennu kjaradeilunni. Svokallaðir
eigendur togaranna neituðu að semja eins
og fyrri daginn og þeir hafa lika lýst þvi
yfir að verkfallstiminn sé sá besti sem
komið hafi i togaraútgerð hér á landi.
í togaradeilunni hefur rikisstjórnin ekk-
ert aðhafst, bókstaflega ekki nokkurn
skapaðan hlut. Rikisstjórnin hefur að visu
ýmislegt látið frá sér heyra um þessi mál
en það hefur eingöngu verið til þess að
magna útgerðarmennina upp i ofstæki
þeirra.
Nú vill svo til að einn ráðherra i rikis-
stjórninni á að fara með sjávarútvegsmál.
Hann er reyndar einnig með heilbrigðis-
og tryggingarmál, og reynslan hefur
sannað að á siðarnefnda málaflokknum
hefur hann ekki nokkurn minnsta áhuga;
ýmsir töldu þó að hann kynni að hafa ein
hvern áhuga á þvi að gegna embætti
sjávarútvegsráðherra sæmilega. En
togaradeilan sannar að svo er ekki. Matt-
hias Bjarnason virðist ekki hafa nokkurn
minnsta áhuga á þvi að gegna störfum
sinum skammlaust hvað þá heldur meira.
Hann hefur á þeim mánuðum, sem hann
hefur setið i ráðherrastól unnið með ein-
dæmum illa, og er togaradeilan langal-
varlegasta dæmið um það. Er vafasamt
að nokkurn tima hafi setið i stól sjávarút-
vegsráðherra maður sem er jafngjör-
sneyddur áhuga eða hæfni t.þ. að gera
það sem til er ætlast, og hafa menn þó ekki
gleymt sjávarútvegsráðherrum Alþýðu-
flokksins.
Ef Matthias Bjarnason vildi leysa
togaradeiluna á hann þann einfalda leik
að stuðla að samningum um kaup og kjör
sjómannanna, þvi þar ber ekki mikið á
milli, en hann ætti um leið að koma af stað
athugun á mannahaldi togaranna með
sérstökum hætti. En það er fráleitt að
binda togarana, sem afla fyrir 4—5
miljarða á ári, við bryggjur i nærri árs-
fjórðung aðeins vegna þess að aðilar eru
ekki sáttir um fyrirkomulag vinnubragða
um borð i skipunum. Þegar svo háttar til
er eðlilegast að viðhalda rikjandi fyrir-
komulagi uns um annað hefur verið sam-
ið.
Núverandi sjávarútvegsráðherra hefur
gengið ötullega fram i einu máli, þvi, að
reyna að fá samninga við vestur-þjóð-
verja. Hafði hann samþykkt samkomu-
lagsdrög um veiðar þeirra innan 50-miln-
anna, en þjóðin tók i taumana i tæka tið og
stöðvaði þá ósvinnu sem þrir ráðherrar
voru að reyna að gera samninga um.
Hér hefur núverandi sjávarútvegsráð-
herra verið gagnrýndur harðlega. Og þá
gagnrýni á hann skylda, en hitt ber auð-
vitað að hafa i huga að allir bera ráð-
herrar núverandi rikisstjórnar ábyrgð á
þvi hneyksli sem togarastöðvunin er.
Svokallaðir eigendur togaranna eru að-
eins eigendur þeirra á pappirnum. Þeir
hafa i sumum tilvikum fengið yfir 100%
kaupverðsins að láni eða með ábyrgðum
rikisins. Hún er þvi mjög eðlileg sú krafa
að togararnir verði þjóðnýttir þegar i stað
og reknir af sérstakri útgerðarstofnun rik-
isins. Þessi krafa á hljómgrunn með
mönnum i öllum flokkum, og hefur henni
meira að segja verið hreyft i einu stjórn-
arblaðanna. Verði svokallaðir eigendur
togaranna ekki við kröfum um útgerð
skipanna og samninga við sjómenn tafar-
laust ber að kanna möguleikana á þvi að
þjóðnýta þessi skip. Þau eru hvort eð er
eign þjóðarinnar. Þvi að láta nokkra á-
byrgðarlausa braskara eyðileggja þessi
framleiðslutæki mánuðum saman þannig
að þúsundir manna eru atvinnulausir i
þeim bæjum sem helst byggja atvinnu á
afla togaranna? —s.
Stjörnufræöi er verk-
færi eðlisfræðinnar
NÁTTURU-
VÍSINDI OG
ÞJÓÐFÉLAG
Fyrir 900 árum sáu kín-
verskir stjörnuf ræðingar
stjörnu eina blossa upp
með miklum kraf ti.
Hluti efnis hennar slöngv-
aðist út í geiminn og rrynd-
aði Krabbaþokuna sem
sést á myndinni. Afgang-
urinn myndaði nevtróna-
stjörnu sem í dag veitir
eðlisf ræðingum merkar
upplýsingar.
Stjörnufræðin er fljótt á litið
kynleg visindagrein. Annars-
vegar er hún i afar hraðri þróun.
Á siðustu 10-15 árum hefur
stjörnufræðin verið meðal þeirra
greina náttúruvisinda sem örast
hafa þróast — bæði að þvi er
varðar þróun skilnings á grund-
vallaratriðum og uppgötvun
nýrra fyrirbæra.
En á hinn bóginn getur reynst
erfitt að útskýra, hvernig á þvi
stendur, að stjörnufræðin hefur
komist yfir þær miklu fjárveit-
ingar, sem eru forsendan fyrir
þessari öru þróun. Þvi að stjörnu-
fræðin fjailar um allt það sem er
utan viðjörðu, en það ætti að vera
meira en nóg af viðfangsefnum
hér á jörðu niðri, sem til dæmis
kapitaliskt rikisvald teldi sér hag
i að kanna.
Baksvið þessa er það, að það
verður æ erfiðara að greina
sundur stjörnufræðilegar rann-
sóknir og eðlisfræðilegar. Þessar
tvær greinar visinda hafa i reynd
bráðnað saman á þessari öld,
vegna þess aö stjörnufræðin
veitir upplýsingar um ásigkomu-
lag hluta, sem er svo „öfgafulit”
að það verður ekki skapað innan
veggja rannsóknastofu. Enda er
yfirgnæfandi hluta stjörnufræði-
rannsókna lýst sem astrofysik,
stjarneðlisfræði. Og á þessu sviði
eru engu færri „eðlisfræðingar"
starfandi en „stjörnufræðingar.”
Stjörnufræði og tækni
Stjörnufræðin er þvi sem heild
mjög nátengd tæknilegri fram-
vindu. Hlutar hennar eins og
geimrannsóknir eru ekki aðeins i
beinu sambandi við tæknilega
þróun, heldur eru þær að mörgu
Íeyti blátt áfram sjálfur miðill
þessarar þróunar.
Geimfarir hafa verið sú tækni-
leg forsenda sem úrslitum réði
um þróun stjörnufræða. Athuga-
nir sem gerðar eru með tækjum
sem staðsett eru ofar andrúms-
lofti jarðar gera mögulegt að
vinna úr allri þeirri geislun sem
berst að utan úr geimnum, þvi að
andrúmsloftið siar frá mjög
mikinn hluta geislunarinnar, t.d.
röntgengeisla, útfjólubláa geisla
og nokkuð af radiogeislum.
Radíóstjörnufræði
En fleira sleppur i gegnum and-
rúmsloftið en hið sýnilega ljós —
útvarpsgeislunin. Eftir að radar-
tækni margefldist á árum seinni
heimsstyrjaldarinnar, hefur
radióstjörnufræði, könnun á út-
varpsgeislun frá umheiminum
verið i miöpunkti stjörnufræða.
Þesskonar rannsóknir hafa til
dæmis styrkt mjög þekkingu
manna á þróun stjarnanna.
Menn geta nú um stundir virt
fyrir sér stjörnur bæði áður en
þær „fæðast” og eftir að þær
„deyja".
Ófæddar stjörnur
Stjörnur hafa orðið til og eru i
sífellu að verða til með þvi að
firnamikil ský lofttegunda og
geimryks þjappast saman. Þegar
ský þessi hafa þéttst nóg, er hita-
stigið i þeim orðiðsvo hátt, aö það
byrja efnabreytingar sem breyta
vatnsefni i helium. Stjarnan tekur
að lýsa. En þegar áður en þetta
gerist geta menn numið frá
stjörnunum innrauða geislun.
Það er hægt að nema þessa
geislun meöan stjörnurnar enn
búa við stofuhita.
Stjörnurnar ljúka „lifi” sinu
sem einstaklega eðlisþung flykki.
Stjarna eins og sólin verður eftir
nokkra miljarði ára ekki stærri
en jörðin.
Stjörnur sem eru þyngri en
sólin munu ljúka ferli sinum sem
stór atómkjarni, sem er um 30
km. að stærð. Allar rafeindir i
slikri stjörnu hafa verið press-
aðar inn i atómkjarnana, sem
verða að nevtrónum. Við verðum
vör við slikar nevtrónstjörnur á
himni vegna þess að þær senda
frá sér stutt æðaslög radiógeisl-
unar nokkrum sinnum á sekúndu.
Bygging þeirra gefur kjarneðlis-
fræðingnum þýðingarmiklar
upplýsingar um byggingu efnis-
ins sem ekki er hægt að afla i
rannsóknastofu.
Enn þyngri stjörnur verða að
„svörtum eyðum". Þéttleiki
þeirra er svo mikill, að þyngdar-
svið þeirra getur haldið öllu þvi
efni og allri þeirri geislun, sem
leitast við að sleppa frá eyðunni
svörtu. Það eina sem menn geta
virt fyrr sér utan að er þetta
þyngdarsvið, sem iokar inni allar
upplýsingar. Stjörnufræðingar
teija að þeir hafi fundið slika
svarta eyðu, sem snýst um venju-
lega stjörnu. Svarta eyðan
„sogar" til sin efni frá stjörnunni
og efnið sendir frá sér röntgen-
geisla á leiðinni niður i tómið
svarta.
Annað sviö sem stjörnufræðin
hefur sótt m jög fram á er kosmol-,
ogian, rannsóknir á geimnum
sem heild.
I byrjun siðasta áratugs fundu
menn radiogeislun frá kvösurum,
litlum einingum sem lýsa af jafn-
miklum krafti og heilar vetrar-
brautir. Kvasarar eru fjar-
lægustu hlutir sem menn nú
þekkja.
Könnuná kvösurum hefur orðið
til þess, að allir stjörnufræðingar
eru i dag sammála um það, að
saga geimsins hafi „byrjað” sem
mikil sprenging, The big bang,
fyrirum fimmtán miljörðum ára.
Heimurinn er að þenjast út og
það sjáum við af þvi að vetrar-
brautirnar eru að fjarlægjast
hver aðra.
Hinn eilifi geímur
Einhverntima nær þenslan þvi
stigi að ekki verður lengur áfram
haldið og geimurinn fer að
dragast saman. Þegar þeim sam-
drætti er lokið og allt efni i geim-
inum, eða réttara sagt geimurinn
allur er saman kominn i einum
punkti, þá verður aftur spreng-
ing. Saga geimsins er endalaus
röð af sprengingum.
Geimurinn á sér hvorki upphaf
né endi. Aðeins röð af „lif-
skeiðum”.
(Tor Norretranders).