Þjóðviljinn - 17.06.1975, Page 16

16 SÍÐA — ÞJ6ÐVILJINN Þriðjudagur 17.júní 1975
ISLENSK TUNGA í SAMTÍÐINNI
Ólafur Jóhann Sigurðsson rithöfundur:
Svarað í skyndi
Ensk tunga hefur um alllangt
skeið notið hér óeðlilegrar gest-
risni og smám saman verið að
þrengja sér æ boðflennulegar
inn i mál okkar talað og ritað.
Vitaskuld hefur það ekki hvarfl-
að að islendingum að reyna að
hrista af sér gamla ósiði um leið
og þeir°taka upp nýja: tryggð
þeirra við bjagaða dönsku er
söm og jöfn. Málspjöll af völd-
um enskra eða réttara sagt
ameriskra áhrifa eru þegar
deginum ljósari, en öngvu að
siður minni en efni standa til.
Við hverju mátti búast? Eða er
það kannski rangminni að jafn
öflugir fjölmiðlar eins og hljóð-
varp og sjónvarp hafi fengið að
leika hér lausum hala áratugum
saman á vegum eri. herliðs?
Hverja rækt hafa svo islenzkir
fjölmiðlar, einkum og sér i lagi
dagblöð og sjónvarp, lagt við is-
lenzka iungu meðan á þessari
innrás hefur staðið? Og hvernig
hafa islenzkir foreldrar i öllum
stéttum og öllum stjórnmála-
flokkum brugðizt við þvi að börn
þeirra skuli vera farin að gleypa
■ sig án afláts hrat og froðu
þeirrar afþreyingariðju fjar-
lægra þjóða sem einvörðungu
lýtur lögmálum prangsins?
Ég leiði hjá mér i bili að
svara þessum spurningum, en
hitt held ég að fáum geti dulizt,
að áhrif erlendrar lágmenning-
ar, sérstaklega bandariskrar,
verða hér æ augljósari, þróunin
i þeim efnum æ hraðari og i-
skyggilegri. Sjónvarpsmyndir
og popp svonefntaf lakasta tagi
valda þvi öðru fremur að veru-
legur hluti islenzkra barna og
unglinga er tekinn að mótast af
annarlegum heimi glaums og
hégóma, glæpa og ofbeldis, eins
og hann birtist þeim dag hvern i
Tryggvi
Framhald af 14. siðu.
sinu. Fólk sem er litt skóla-
gengið ætlast til þess að það geti
tekið mál og stil höfundarins sér
til fyrirmyndar, það vill læra af
honum og gerir það. En noti
höfundurinn aðra stafsetningu
en þá löggiltu og aðra greinar-
merkjasetningu en þá sem
kennd er i skólum, þá ruglast
fólk af þessu. Þvi að fólk vill
geta beitt málinu i samræmi við
almennar reglur og venju en
ekki apa eftir sérvisku þessa
eða hins höfundarins. Það getur
sem sé komið i ljós að afbrigði-
leg stafsetning verði galli á góðu
ritverki sem á fullt erindi til al-
mennings. — En z er ég and-
vlgur og fagna afnámi hennar.
Ég er ekki hissa á þvi þó að
fólki finnist málflutningur
stjórnmálamanna keimlikur
þótt úr mismunandi flokkum
séu, ef þeir eiga það sammerkt
að vilja láta þjóðskipulagið
bliva. En hins er að vænta að
pólitískur málflytjandi sem
kennir þau sannindi að núver-
andi skipulag sé andstætt hags-
munum vinnandi fólks og standi
þvi ekki um eilífð — hann geti
gætt mál sitt þvi lifi sem frá-
brugðið er flatneskjulegri loð-
mullu hinna stjórnmálamann-
anna, og skilji fólk vissulega þar
i milli.
hj—
myndum, tali og tónum. Gervi-
heimur þessi á vissulega litið
skylt við islenzkan veruleika og
felur i sér þann háska meðal
annars að óþroskaðir áhorfend-
ur og hlustendur fari að halda,
að liann endurspegli hinn eina
sanna veruleika, og ánetjist
honum svo rækilega, að þeir
verði með öllu frábitnir þvi sem
fegurst er og hjartnæmast i is-
lenzkri menningu. Æsilega til-
reiddir glæpir og ofbeldisverk
samfara glysi og prjáli, popp-
öskri, poppemjan og ærandi
hvini rafmagnshljóðfæra
hvað getur ljarlægara hinum
tæru og hljóðlátu lindum tung-
unnar, þaðan sem verk margra
beztu skálda okkar lifs og lið-
inna eru runnin? Ætli það sé lik-
legt að börn og unglingar sem
erlendur lágmenningarhroði
hefur náð tangarhaldi á, muni
uppkomin kappkosta að vernda
og styrkja þau vé sem þau unna
hvorki né þekkja að neinu
marki, þykir litið til koma og ef
til vill þrautleiðinleg? Börn og
unglingar, sagði ég, en veit þó
dæmi þess að prýðilega mennt-
aðir góðborgarar hafi imprað á
þvi, að visu ögn feimnislega,
hvort ekki muni nú hagkvæmast
að leggja niður tungu feðra okk-
ar og taka upp ensku i hennar
stað. Mér er því nær að halda að
sú hætta vofi yfir, að þjóðin
verði tvityngd þegar fram liða
stundir, ef við unum svipuðu á-
standi og rikt hefur að undan-
förnu. Aftur á móti virðist mér
sú tilgáta ærið fjarstæðukennd,
að samruni islenzku og ensku
kunni á ókomnum timum að
mynda nýtt tungumál, ef til vill
hálfgert hrognamál, en tungu-
mál öngvu að siður. Ófá daemi
sanna, að ^egar tunga stórþjóð-
ar, studd peningavaldi og her-
valdi, tekur að smjúga inn i
tungu smáþjóðar, þá brenglar
hún hana i fyrstu og spillir
henni, en brýtur hana siðan al-
gerlega undir sig, færir hana I
kaf, — og um leið er sjálfstæði
smáþjóðar og sérstæð menning
úr sögunni. Ef vel er leitað,
mætti að visu benda á önnur
dæmi frá liðinni tið sem sanna
hið gagnstæða, að smáþjóð
gædd reisn og einarðleika fær
lengi varið menningarhelgi sina
ásókn stórþjóðar. En liðin tið er
ekki nútið og enn siður framtið.
Ætli það sé ekki farið að sneyð-
ast um reisn og einarðleika á
norðlægum slóðum. Þessi hugg-
unarriku dæmi úr sögu liðinnar
tiðar gerðust ekki á fjölmiðlun-
aröld, öld sjónvarps, hljóðvarps
og dagblaða, öld hins skefja-
lausa og þrotlausa áróðurs.
En sé islenzkt mál i hættu
statt, hvað er þá til ráða? Milli
talmáls og ritmáls hefur ævin-
lega verið nokkurt bil, i fyrsta
lagi vegna þess að menn reyna
frémur að vanda orð sin er
þeir taka sér penna i hönd, og i
annan stað er seinlegra að færa
i ietur hugsanir sinar en mæla
þær af munni fram, svo að
meira tóm gefst til að ihuga og
sia. Ritvöðiar og ritsóðar hafa
löngum þótt athafnasamir á ts-
landi, en ef til vill sjaldan verið
eins galvaskir og nú, ekki sizt
þegar þeir skella undir nára á
þeim siðum dagblaðanna sem
ætlaðar eru ungu fólki, eða
vinda sér i að snúa úr erlendum
málum, oftast nær ensku. Þvi
fer að sjálfsögðu fjarri að dag-
blaðamenn séu einir um hirðu-
leysi og subbuskap i máli, þvi að
hægt væri að benda á kunna
menntamenn og rithofunda sem
virðast ekkert leggja upp úr
málvöndun og strá á báða bóga
villum, ambögum og rugli. En
naumast verður um það deilt að
hnignun talmáls er meiri en rit-
máls, sérstaklega hér i þéttbýl-
inu suðvestanlands. Fyrir ald-
arfjórðungi heyrðist mjög sjald-
an tafs, þvogl, bögumælajapl og
slettujóðl i likingu við það sem
nú tiðkast þégar fólk reynir að
koma fyrir sig orði — eða tjá
sig, eins og það heitir á nútiðar-
máli. Þess ber þvi að krefjast að
tafarlaust verði hafizt handa
um að kenna framburð móður-
málsins i skólum, og um leið
mætti gjarna leggja þann sið
niður að vera að troða dönsku og
ensku i börn og unglinga sem
geta alls ekki talizt mælandi á
þjóðtungu sinni. Hitt er ekki sið-
ur mikilvægt að stórbæta dag-
skrárefni áhrifamestu fjölmiðl-
anna, hljóðvarps og einkum þó
sjónvarps, hætta með öllu að
dengja á þjóðina þeirri erlendu
prangframleiðslu, sem sigur
eins og daunillt skolp að rótum
menningar okkar, og flytja i
hennar stað vandað erlent efni
og umfram allt vandað islenzkt
efni, tengt sögu okkar og tungu,
atvinnuháttum okkar, lifsbar-
áttu okkar og sjálfu landinu.
Yrði horfið að þvi ráði, mætti
ekki láta sér bregða, þótt ein-
hverjir rifu klæði sin á torgum
og heimtuðu sinn daglega glæp.
Og ekki dygði þá heldur að
stynja fast eða reka upp óp og
veinan, ef afnotagjöld þessara
rikisreknu stofnana, sem ein-
lægt eru hafðar i fjárhagssveltu,
yrðu við það miðuð, að þær
hefðu loks tök á að rækja menn-
ingarhlutverk sitt með fullri
sæmd. Slikur skrækur færi lika
illa þjóð, sem hefur látið sig
hafa það að þiggja úm langt
skeið dátasjónvarp og dáta-
hljóðvarp og sóa jafnframt mil-
jörðum i brennivin. Á hinn bóg-
inn yrði svo að ætlast til þess að
forráðamenn þessara stofnana
verðu fé þeirra vel, gættu þess
til að mynda að borga ekki ber-
serkjum og hrossum morð fjár
íyrir sýnikennslu i nauðgunum
og brokki.
Þær fáu aðgerðir sem hér hef-
ur lauslega verið drepið á, eru
að visu sjálfsagðar, en kæmu
ugglaust fyrir litið einar saman.
Enn má þvi spyrja: Hvað er til
ráða? Ég er ekki maöur spá-
fróður, sé ekki fyrir óorðna
hluti, en þó er mér fullkomlega
ljóst að framtið islenzkrar
tungu er undir öngvu öðru kom-
in en metnaði og sjálfstæðisvilja
þjóðarinnar, vilja hennar til að
búa ein og óháð i landi sinu og
leggja nokkuð á sig til verndar
menningu sinni. óJS

Aftur fáanleg íslenzk orðabók Menningarsjóðs Ómissandi grundvallarrit. Verður send í bókaverslanir næstu daga. Takmarkað upplag. Bókaútgáfa Menningarsjóðs
tslensk náttúra i kyrrð er eins og myndræn andstæða við striðsöskur poppsins: „bvað getur fjarlægara
hinum tæru og hijóðiátu iindum tungunnar, þaðan sem verk margra bestu skáida okkar iífs og iiðinna
eru runnin”.