Þjóðviljinn - 24.08.1975, Blaðsíða 11

10 'ÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. ágúst 1975
Sunnudagur 24. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Hjónin, mannfræðingarnir og
sálfræðingarnir Nena og
George O’Neill hafa skrifað bók
um hjónabandið, sem mikla
athygli hefur vakið beggja vegna
„Við hefðum ekki haft áhuga
á að rannsaka þetta efni og
hefðum ekki getað skrifað þessa
bók, ef við hefðum ekki haft trú
á meðfæddum eiginleikum
manneskjunnar, endursköp-
unarhæfileika hennar og for-
vitni”, segir I upphafi formála
að bók, sem undanfarin ár hefur
vakið mikla athygli beggja
vegna Atlantshafsins. Þessi bók
fjallar um efni, sem óhætt mun
að segja að flestir hafi einhvern
áhuga á, þvi allir fá einhver
kynni af hjónabandinu, annað
hvort sfnu eigin eða annarra.
Þau kynni geta verið margvls-
leg, en svo mikið er vist að ekki
býður þjóðfélagið upp á mikla
hjálp eða leiðbeiningu I öllum
þeim fjöldamörgu vandamálum
sem þar berja að dyrum.
Atlantshafsins og nefnist
á frummálinu „Open Marriage”
(opið hjónaband) —
Það þarf þvl engan að undra
þótt bók, skrifuð af tveimur sál-
fræðingum og mannfræðingum
— sem þar að auki eru hjón — og
fjallar um hjónabandsrann-
sóknir, mannfræðirannsóknir
og gefur fólki að auki ákveðnar
ábendingar til þess að lifa eftir I
hjónabandinu, vekji áihuga
fólks, sem yfirleitt hefur sára-
litla möguleika á ráðleggingum
og hjálp I þessum efnum. Þessi
ágætu hjón heita Nena og Ge-
orge O’Neill og hafa dvalist
langtimum saman I Norður- og
Suður-Ameriku og rannsakað
lifnaðarhætti frumstæðra þjóð-
flokka. Frá þvi árið 1967 hafa
þau unnið við hjónabandsrann-
sóknir i Bandarikjunum og
byggir bók þessi, sem heitir
„Opið hjónaband” (Open
marriage), að mestu á þeim
rannsóknum. Við ætlum nú að
freista þess að gera nokkra
grein fyrir hugmyndum þeirra
um mannleg samskipti á þess-
um siðustu og verstu timum,
þótt vissulega sé slikt erfitt i
einni blaðagrein, og hætt sé við
að sumir fái ekki rétta mynd af
skoðunum þeirra.
Ekki verður fram hjá þvi
gengið að bók þessi virðist fyrst
og fremst ætluð ungu og mið-
aldra fólki með sæmilega
menntun og atvinnu. Mikill hluti
vinnandi fólks hefur tæplega
mikia möguleika til þess að not-
færa sér kenningar þeirra nema
að takmörkuðu leyti, m.a.
vegna skorts á peningum,
menntun, húsnæði og öðru, sem
þarf að verða fyrir hendi, eigi
fólk að geta notið þess frelsis
sem bókin boðar. En það er stór
hluti yngra fólks, sem hefur tek-
ið bókinni fegins hendi — þó ekki
nema til þess að kveikja um-
ræður og afstöðu til hjónabands-
ins. Sumir telja bókina sölu-
bragð, þar sem hitt er á efni
sem flestir hafa áhuga á og aðr-
ir telja hana bæði þarfa og
skemmtilega lesningu. Þótt tal-
að sé um hjónaband, er að sjálf-
sögðu jafnt átt við fólk I „óvigðri
sambúð”.
Það er ljóst að afstaða manna
og hegðun I hjónabandi, verður
alltaf I nokkru samræmi við lifs-
afstöðuna almennt. Þess vegna
er fólk trúlega misvel til þess
fallið að nýta sér kenningar
þeirra; Erich Fromm segir I
Listin að elska: „Astin er virk i
eðli sinu og það kemur ekki að-
eins fram I þvi að gefa, heldur
felur hún auk þess alltaf i sér á-
kveðin grundvallaratriði I öllum
forraum sinum. Þau eru um-
hyggja, ábyrgðarkennd, virðing
og þekking”. 011 þessi atriði eru
mjög þýðingarmikil hjá Nenu
og George og byggja þau bók
sina i raun að miklu leyti á þvi,
að þessir þættir skipti meira
máli en hin rósbleika ást, sem
margir telja sér trú um að end-
ist um alla eilifð. Þegar dýrðar-
Ijóminn hverfur og rómantikin
dofnar i hversdagsleikanum
skortir fólk þá þekkingu á
mannlegum samskiptum, þann
grundvöll sem þau I raun byggj-
ast á, til þess að geta búið sam-
an. Árangurinn verður mis-
heppnuð hjónabönd þar sem
makarnir geta ekki rætt saman
eða hjónaskilnaður.
Til þess að koma I veg fyrir
þessa þróun leggja þau mikla á-
herslu á að fólk geri sér grein
fyrir þvi, að hjónaband má
aldrei verða „samruni” tveggja
einstaklinga. Til þess að það
geti gefið báðum aðilunum
hamingju og þroska, verður það
að byggjast á fullkomnu trausti
og frelsi til þess að fá að þrosk-
ast eins og persónuleiki ein-
staklingsins og vilji krefst. Til
þess þarf einstaklingurinn að
vera sjálfstæður, meðvitaður
um sjálfan sig og aðra, kjark-
mikill og um leið sveigjanlegur.
Hann þarf að hafa vilja og getu
til þess að brjótast undan alda-
gömlum fordómum um hlutverk
kynjanna og hina eilifu ást.
Hlutverk kynjanna hefur hér
mjög mikla þýðingu, þvi grund-
völlur frelsisins er algjört jafn-
ræði beggja aðilanna I hjóna-
bandinu.
Vissulega eru margir sem
ganga miklu lengra en þau og
spá þvi, að hjónabandið og'
tvenndarsambandið yfirleitt
eigi ekki eftir að verða langlift I
framtiðinni. En þau telja hins
vegar að tvenndarsambandið
bjóði upp á þá „nálægð” trúnað
og einlægni, sem ekkert annað
sambands- sambýlisform bjóði
upp á. Það þurfi aðeins að ala
fólk upp I nýjum sjónarmiðum
um hjónabandið og rifa niður
alla þá fordóma, þær reglur —
skráðar og óskráðar — og þá
yfirborðskenndu ásjónu sem
hjónabandið hefur tekið á sig.
„Tveir rauðir þræðir gengu I
gegnum viðtöl okkar og rann-
sóknir á hjónabandinu; Annar
var þörfin eftir frelsi, hinn var
þörfin eftir nánu sambandi við
aðra manneskju.. Við vonum að
hugtakið „opið hjónaband” geti
hjálpað hjónum til að skynja að
það er til bæði náið samband og
um leið frelsi i hjónabandi og að
frelsið með sinum þroskamögu-
leikum og þeirri ábyrgð sem þvi
fylgi, getur lagt grundvöllinn að
trúnaði og ást”, segja Nena og
George. Þau setja upp dæmið um
„lokað hjónaband” og „opið
hjónaband” og gefa 8 „ábending-
ar” fyrir opna hjónabandið, sem
þó má á engan hátt taka sem lög
og reglur. Þær eru aðeins settar
fram til þess að auðvelda fólki að
gera sér grein fyrir þvi sem við er
átt með hugtakinu opið hjóna-
band. Ábendingarnar eru þessar:
1. Að lifa fyrir liðandi stundu,
með raunhæfar vonir.
2. Að eiga einkalif.
3. Opin og einlæg tjáskipti.
4. Margbreytileg hlutverk.
5. Opin vinátta.
6. Jafnrétti.
7. Samsömun.
8. Tillitssemi.
Við sjáum að hér er hvergi
minnst á ást, kynlif eða trúnað,
sem við viljum gjarnan lita á sem
hornsteina hjónabandsins. En
mikið af vandamálum hins lok-
aða hjónabands stafa einmitt af
þeirri rangsnúnu mynd af hlut-
verki ástar, kynlifs og trúnaðar I
sambandi tveggja einstaklinga,
sem fólk hefur trúað á. Ef per-
sónuleg meðvitund er byggð á
ást, jafnrétti mælist eftir kyngetu
og tillitssemi skilgreinist sem
trúnaður (þ.e. að vera „trúr”),
þá mun eigin sjálfsvitund brotna
niður um leið og hinir rómantisku
logar ástarinnar dofna, jafnréttið
minnka með tilviljanakenndum
mistökum i kynlifi og tillitssemin
verða að engu við minnsta merki
um „ótrúnað”.
Að lifa fyrir iiðandi
stundu með raunhæfar
vonir
Þarna er fyrst og fremst átt við
nauðsyn þess að lifa fyrir nútim-
ann og augnablikið. Njóta þess
sem þaö býður upp á I stað þess
að láta efnisleg stöðutákn verða
kjarna sambandsins. Auðvitað á
fólk að vita hvað það vill, en efn-
isleg og veraldleg gæði mega
aldrei verða höfuðatriði: öryggið
verður aldrei byggt á veraldleg-
um gæðum heldur á sambandinu
sjálfu.
Vonir manns um framtiðina
verða aö vera raunhæfar. Vonir
um eilift hjónaband og eilifan
„trúnað” makans eru heldur ekki
raunhæfar i heimi þar sem
„framhjáhöld” og hjónaskilnaðir
eru daglegt brauð.
Við skulum gera okkur grein
fyrir eftirfarandi: Það er ekki
vist að hjónabandið endist alla
æfi. Það er ekki vist að það færi
hamingju, öryggi og trúnað.
Hjónaband felur ekki i sér að hinn
aðilinn tilheyri þér. Það táknar
ekki að þú verðir aldrei framar
einmana. Hjónabandið færir þér
ekki stöðuga athygli, aðdáun og
umhyggju. Við skulum einnig
gera okkur grein fyrir:
Að barn bjargar ekki hjóna-
bandi, sem er að bresta.
Að afbrýðisemi er ekki það
sama og ást.
Að trúnaður I kynllfi er ekki
mælistika á ástina.
Aðþað er ekki vist að maki þinn
verði alltaf „einlægur” við þig og
að hann muni aldrei verða hrifinn
af annarri manneskju.
Að gott kynlif (rétt tækni og
stellingar) leysir ekki hjóna-
bandserfiðleikana.
Að hjón hafa ekki liffræðileg
mismunandi hlutverk I hjóna-
bandinu.
Og að lokum — það er óraun-
hæft að gera þær kröfur til mak-
ans að hann uppfylli allar þinar
kröfur, andlegar, likamlegar, til-
finningalegar, vitsmunalegar og
fjárhagslegar.
Þess I stað skulum við gera
okkur grein fyrir nokkrum raun-
hæfum „vonum” hins opna
hjónabands:
Aðhjón deila flestu en ekki öllu.
Að báðir aðilar breytast og
breytingar geta bæði fært með sér
árekstra og þroska.
Aðhvor um sig ber sina ábyrgð
og lætur hinn gera hiö sama.
Aðmaður getur ekki vænst þess
eöa
raun-
hæft
líf?
að hinn aöilinn uppfylli allar
manns kröfur eða taki á sig það
sem maöur á sjálfur að gera.
Aðaðilarnir hafa ólikar þarfir,
eiginleika, gildismat og kröfur
vegna þess að þeir eru ólikir —
ekki bara vegna þess að annar er
karl og hinn kona.
Að sameiginlegt markmiö er
náiö samband, en ekki sumarbú-
staður eða barn.
Að börn eru ekki nauðsynleg
tákn um ást til hvors annars.
Aðvelji maður að eignast barn
verður maður einnig meðvitað
og óþvingað að skilja að það er
stærsta ábyrgð lífsins.
Að væntumþykja og ást vex af
þeirri gagnkvæmu virðingu sem
hið opna samband skapar.
Einkalífið
Það er ekki nauðsynlegt að hjón
séu spyrt saman frá morgni til
miönættis til þess að sanna hvort
öðru ást sina. Þvert á móti er
mjög þýðingarmikiðað hjón skilji
þörf hvers annars til þess að fá að
vera i friði, til þess að eiga sinn
fritima sjálf fyrir sig og jafnvel
sumarleyfi, ef þess er óskað. Það
er ástæðulaust að vera meö sam-
viskubit, þó maður vilji vera einn.
Hins vegar má ekki rugla þessu
saman við fullkomið afskiptaleysi
eða einangrun, sem á sér oftast
allt aðrar rætur. Sé sjálfsvitund
einstaklingsins ekki sterkari en
svo að hann geti ekki verið einn
með sjálfum sér á milli, er hæpið
að hún sé nægilega sterk fyrir
raunverulegt, náið samband og
að hinum aðilanum muni ekki
veitast auðveldara að ná sam-
bandi við þann fyrrnefnda, en
honum sjálfum.
Opin og einlæg
tjáskipti
Tjáskipti eru ekki bara töluð
orð, heldur einnig ýmsir „kækir”,
hreyfingar, svipbrigði og fleira.
Likamleg nálægð getur skapað
orðalaust tungumál, sem getur
haft mikla þýðingu fyrir samlif
hjónanna. Snertiþörfin er oftast
kæfð snemma I börnum og lítils
metin hjá fullorðnum og árangur-
inn verður oft skortur á næmni, —
likamlegri og tilfinningalegri.
Þetta þarf fólk að rækta með sér I
hjónabandinu. Þá er ekki siður
þýðingarmikiö að læra að tala út
um hlutina, vera einlægur og op-
inn um sjálfan sig og sin vanda-
mál. Sjálfsgagnrýni og skilningur
á nauðsyn þess að ræða um það,
sem kann að vera deiluefni verð-
ur að vera fyrir hendi, eigi sllkar
umræður að hafa eitthvað já-
kvætt I för með sér. „Rifrildis-
tækni” er næstum orðin sérgrein
og hefur verið mjög notuð af sál-
fræðingum viða um heim, en Ge-
orge Bach og Peter Wyden hafa
skrifað merka bók um leiöir til
þess að útkljá deiluefni i hjóna-
bandinu. Bók þessi nefnist „The
Intimate Enemy” og Nena og Ge-
orge taka upp nokkrar kenningar
bókarinnar sem ábendingar um
meðhöndlun deiluefna. Fyrst og
fremst er nauðsynlegt að skilja
þýðingu þess að „gera upp” jafn-
óðumL þ.e. geyma ekki alla sina
óánægju til eilifðarnóns, heldur
reyna aö takast á við vandamálin
þegar þau koma upp og leysa þau.
Rifrildi þýðir ekki að ástin hafi
dvinað, en stanslaust nag og nagg
bendir oft til þess að eitthvað
stærra vandamál liggi grafið
undir. Mikið er fjallað um þessi
atriði i bókinni, sem ekki er unnt
að gera nánar grein fyrir hér.
Margbreytileg
hlutverk
Hér er fjallað um hlutverk
kynjanna, eins og þau hafa verið
um aldaraðir, en einn grund-
vallarþátturinn I opna hjóna-
bandinu er jafnrétti. Það er ó-
sannað að til sé eitthvað sem heit-
ir „kvenlegt” eða „karlmann-
legt” iupprunalegu eðli fólks. öll
hin óskrifuðu lög um hlutverk
kynjanna eru kannski versti óvin-
ur hjónabandsins. Það eru ekki
aðeins sjálfsögð og eðlileg mann-
réttindi, að konur njóti sama rétt-
ar og karlmenn i og utan hjóna-
bands, það er lifsnauðsyn eigi að
takast að byggja upp þroskandi
og uppbyggilegt samband á milli
kynjanna. Móðurhlutverkið verð-
ur að leysa frá húsmóðurhlut-
verkinu. Móðurhlutverkið er þýð-
ingarmikið en það má ekki gefa
þvi ranga og ýkta mynd, sem hið
einaþýðingarmikla hlutverk kon-
unnar. Mannfræðirannsóknir
sýna að það sem við köllum
„kvenlegt” er ekki endilega það
sama og t.d. Tchambuli þjóð-
flokkurinn kallar „kvenlegt”.
Ekkert starf má tilheyra öðrum
aðilanum bara vegna kyns hans.
Stöðug skipti á hlutverkum innan
heimilisins eru nauðsynleg til
þess að heimilisstörfin verði ekki
kvöð og verði ekki notuð til þess
að kúga annan aðilann. Frelsi
beggja einstaklinganna er lika
háð möguleikum þeirra til þess að
umgangast fólk, og öðlast reynslu
og þekkingu, sem sjaldnast er að
fá innan veggja heimilisins.
Raunverulegur skilningur milli
hjónanna er I raun útilokaður, ef
hlutverk þeirra eru eingöngu
bundin við kyn þeirra.
Opin vinátta
Við getum ekki fullnægt öllum
kröfum hins aöilans, þess vegna
hljótum við að skilja þörf hans til
þess að eiga sina eigin vini. Við
reynum jú að eignast vini og læra
af þeim á meðan við erum
unglingar, en þegar við giftum
okkur er stundum eins og þar með
sé okkur borgið fyrir fullt og allt
og upp frá þvi þurfum við ekki á
frekari félagsskap að halda. Hið
lokaða hjónaband krefst þess að
hjónin verði vinir allra vina hvors
annars, jafnvel þótt þeim liki ekki
við þá og finni fátt sameiginlegt
með þeim. Þetta er óeðlilegt og
bein afleiðing þeirrar tilhneiging-
ar að ætla fólki stöðugt að þrosk-
ast sameiginlega i hjónabandinu.
Auðvitað fylgja vissar áhættur
allri vináttu. Vinátta getur alltaf
orðið að ást, en sú „hætta” er oft-
ast meiri, þegar vináttan verður
til i þvinguðu og lokuðu hjóna-
bandi.
Sé samband hjónanna i raun og
veru gott, er það engin ógnun þótt
annar aðilinn eigi góðar stundir
með öðru fólki og jafnvel standi I
kynferðislegu sambandi við ann-
an aðila. Þetta atriði er ekki neitt
grundvallaratriði i kenningum
Nenu og Georges, en þvi er af-
neitað að það sé ekki hægt að láta
sér þykja vænt um fleiri en eina
fullorðna manneskju, frekar en
að manni geti ekki þótt vænt um
nema eitt barn. Hvort heldur slik
væntumþykja leiðir til kynferðis-
legs sambands eða ekki er ekki
höfuðatriði, en það er liklegra ef
hjónabandið er lokað, enda væru
„framhjáhöld” ella ekki svo al-
geng sem raun ber vitni i hinum
lokuðu hjónaböndum. Um leið er
bent á að afbrýðisemi er ekki ást-
artákn, heldur oftast fyrst og
fremst tákn um ósjálfstæði, eigin-
girni og skort á sjálfsvitund.
Samband hjónanna verður þvi að
vera mjög sterkt og náið, eigi það
að þola alla utanaðkomandi á-
reitni, sem oft fylgir opinni vin-
áttu.
Sú algenga skoðun að „fram-
hjáhöld” séu réttlætanleg, eigi
þau sér stað i ölæði og með aðila,
sem á engan hátt telst samboðin
hinum gifta, en sambönd (kyn-
ferðisleg eða ekki), sem hafa
raunverulega og þroskandi þýð-
ingu fyrir þann hinn sama séu ó-
fyrirgefanleg, sýnir að það er
ekki umhyggja fyrir makanum
sem ræður þessari afstöðu. Það
er fyrst og fremst hræðsla við að
hann upplifi eitthvað þýðingar-
meira en maður getur sjálfur
boðið. Og sögnin um grasið græna
hinum megin við girðinguna, sem
ekki er lengur grænt þegar girð-
ingin er horfin, útskýrir þetta vel.
Það sem er bannað, verður oft
ennþá eftirsóttara I gráum hvers-
dagsleikanum. Þess vegna er i
raun ekkert liklegra að fólk sæki
um skilnaö vegna annars aðila,
þótt það hafi fullkomlega frjálst
samneyti utan hjónabandsins.
Jafnrétti
Jafnrétti er ekki sama og mála-
miðlun. Fullkomið jafnrétti þýðir
ekki ætið að öllu skuli deilt til
helminga eða að maður láti af
helmingi af sínum kröfum og ósk-
um. Ef maðurinn vill fara á völl-
inn, þýðir það ekki að hann skuldi
konunni þar með eitt kvöld, eða
gagnkvæmt. „Ef þú gerir þetta,
fæ ég að gera þetta”, segja hjónin
I lokaða hjónabandinu. Þvert á
móti verður fólk að ráða sinum
fritima og áhugamálum sjálft og
það skuldar engum neitt, þótt það
geri svo, á meðan hinn aðilinn lið-
ur ekki fyrir það, t.d. með þvi að
þurfa ætið að gæta barnanna á
meðan o.s.frv.
Samsömun
Það er nokkuð erfitt að útskýra
orðið „identitet” á islensku, en
orðið samsömun er orðið nokkuð
algeng þýðing. Það þýðir eins
konar sjálfskynjun, — meðvitund
um sjálfan sig, að finna sig til-
heyra e-u. Það er einmitt það sem
er svo þýðingarmikið i hjóna-
bandinu og raunar öllu lifinu — að
finna, skilja og þekkja sjálfan sig
— vita hvað maður vill, hverju
(stétt eða hóp) maður tilheyrir —
finna sig geta tekið ákvarðanir.
Og sú samsömun, sem hefur til-
heyrt hinu lokaða hjónabandi er
mjög kynbundin, karlmaðurinn
tilheyrir fyrst og fremst fyrir-
vinnuhópnum, konan húsmóður-
hópnum. Þeirra eigin persónu-
bundna samsömun er þar ekki til.
Sterk sjálfsvitund er ekki eigin-
girni, eins og margir kunna að
halda, heldur þvert á móti. Eigin-
girnin er fyrst og fremst hræðsla
um að missa svo mikið að maður
eigi ekkert eftir fyrir sjálfan sig,
og þvi sterkari sem maður er sem
einstaklingur, þeim mun meira
getur maður gefið af sjálfum sér.
Orlæti og samsömun standa þvi i
nánu sambandi hvort við annað.
Tillitssemi
Tillitssemi er þýðingarmesti
eiginleiki sambands karls og
konu i hjónabandi. Smálygar,
hvort sem heldur eru til þess aö
forðast ágreining eða til þess að
fela gerðir sem liklegar eru til
þess að vekja óánægju, eru ekki
byggðar á tillitssemi. En tillits-
semin verður að vera raunhæf,
hún verður að viðurkenna mak-
ann eins og hann er, en ekki eins
og þjóðfélagið eða einhver annar
vill að hann sé. Þegar tillitssemin
er fullkomin, þarf ekki að ljúga
eða fela sannleikann, þvi jafnvel
sá sannleikur, sem manni kann
að sárna kemur ekki fullkomlega
á óvart, þvi maður gerir eðlilegar
kröfur og skilur að enginn er full-
kominn.
Að lokum nokkur orð um af-
brýðisemina, sem margir eiga
bágt með að kyngja. Afbrýðisemi
er ekki til hjá vissum þjóðflokk-
um og mjög óveruleg hjá öðrum.
Það þýðir að hún er ekki meðfædd
og óhjákvæmileg, segja Nena og
George. Hún er eyðileggjandi til-
finning og oft i engu samræmi við
raunveruleikann. Hún segir
meira um sjálfsvitund og þroska
einstaklingsins sem hleypir henni
óbeislaðri út, en um hegðun aðil-
ans, sem hún beinist gegn. Varð-
andi „trúnað” i hjónabandinu, er
rétt að lita á mannkynssöguna —
þar sem litið hefur verið á „fram-
hjáhöld” ýmsum augum eftir þvi
hver átti i hlut og hvenær. Og enn-
þá eru þau algeng og þá er spurn-
ingin: Er það sá „ótrúi” sem er
misheppnaður eða eru það regl-
urnar sem honum eru settar? En
vissulega er þetta einstaklings-
bundið og þvi fer fjarri að Nena
og George ráðleggi fólki á einn
eða annan veg i þvi efni.
Kynlifið er ekki tæknifyrir-
brigði, en háð flestum þeim atrið-
um, sem rætt er um hér að fram-
an. Vitundin um að vera sjálf-
stæður einstaklingur, sem getur
upplifað þá reynslu og hamingju
sem lifið biður upp á, án þess að
vera bundinn eða þvingaður, býð-
ur upp á miklu meiri möguleika
til ánægjulegs samlifs i hjóna-
bandinu og um leið hamingju-
sams og árangursriks lifs.
(þs endursagði).