Þjóðviljinn - 30.11.1975, Side 9

Sunnudagur 30. nóvember 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 9
sem fyrst. Ég vil helst skrifa bæk-
ur sem menn ekki komast frá al-
veg strax, en það mundi kannski
einhver segja, að það væri uppá-
þrengjandi.
Sp.: „Hefurðu nokkurntima
velt því fyrir þér, hvað mundi
gerast, ef þú einsettir þér að
skrifa hefðbundna, raunsæislega
skáldsögu?
Thor „Ég er hræddur um að ég
yrði fyrir ýmsum freistingum,
sem yllu þvi, að það yrði ekki
hefðbundin saga. Það er ekki vist
að ég gæti setið á mér að bregða á
leik með ævintýralegum hætti,
þótt ég reyndi. Og hvað er hefð-
bundin saga, ef út i það er farið?
Hefðirnar eru orðnar svo margar.
Sp.: „Hvað finnst þér um þann
söng, að bækur séu orðnar svo
skeifilega dýrar?”
Thor: „Við hvað er miðað?
Séneverflösku? Eða kannski
koníak? Þá er heldur ódýrara að
fá sér bók, og ekki verða menn
eins timbraðir. En það eru aðal-
lega útgefendur sem tala um að
þaö sé ekki hægt. Ætli það komi
samt ekki annað eins út af bókum
I ár og áður. útgefendur eru
reyndar misjafnir. Sumir þeirra
óttast ek kert eins m ikið og að þe ir
þurfi að fara að borga rithöfund-
um kaup eins og öðru fólki. En
hvort bókin er dýr — það er háð
þvi hvers virði bókin kynni að
vera manninum. Hvort er bókin
nauðsyn eða munaður? Eru menn
að leita að sálufélagi — og hvað er
þá borgandi fyrir sálufélag?
— Hvað finnst þér að eigi að
taka við þegar hætt verður við
bráðabirgðafyrirkomulag á við-
bótarritlaunum?
— Ég hefi álitið að það ætti að
setja á vissan hóp rithöfunda, þá
sem eru virkastir hverju sinni,
bera tiðina uppi. En fullkomið
réttlæti fæst aldrei — það yrðu
sjálfsagt einhver illindi út af
slikri tilhögun. Þessum mönnum
ætti að minu viti að tryggja lág-
markstekjur fyrir vinnu sina, og
endurskoða það svo á svosem
þriggja ára fresti. Ef að þá kemur
á daginn, að þeir séu ekki lengur
fullvirkir sem rithöfundar, þá á
að strika þá út. Auk þess ætti að
vera mikið af starfsstyrkjum til
að gefa mönnum tækifæri um á-
kveðið skeið.
Kynslóöir
— Þessa daga skýtur enn upp
kolli gömul spurning um þessa
miklu landnemakynslóö, Halldór,
Þórberg, Gunnar og fleiri — hve
erfitt er fyrir næstu kynslóðir að
risa undir þeirra fordæmi?
— Kjarval sagðieinu sinni: það
eru mikil visindi að vera mann-
eskja. Það er vist alltaf vandi að
vera listamaður. Ég hef aldrei
fundið til þess að þessir menn
gerðu mér erfitt fyrir. Þvert á
móti. Maður er þakklátur fyrir
þeirra starf og þær gjafir sem
þeir hafa gefið okkur. Mér finnst
starf þessara manna fyrst og
fremst uppörvun og hvatning.
Þeirhafa stækkað kröfurnar sem
eru gerðar til höfundar og ég
fagna þvi. Maður hefur stundum
heyrt barlóm hjá höfundi og höf-
undi, sem harmar það að það sé
erfiðara fyrir litla höfunda að
þrifast vegna þessara stóru
manna. Ég get ekki tekið þátt i
þeim kveinstöfum.
A.B.
Lúxusinn
í geimnum
Kristmann Guðmundsson.
Stjörnuskipið. Geimferða-
saga. Almenna bókafélagið.
Geimferðasagan er orðin all-
mikil bókmenntagrein, en það má
segja um hana eins og margt ann-
að: margireru kallaðir (ekki sist
vegna útbreidds áhuga á tilburð-
um bandariskra og sovéskra i
þessa veru) en fáir útvaldir. Höf-
undur geimferðasögu sýnist vera
i góðri aðstöðu: hann hefur mikið
frelsi, getur leyft sér að gera ráö
fyrir tæknilegum möguleikum
Kristmann Guðmundsson
sem nú eru óhugsandi, búa til
heilar veraldir. En frelsi af þessu
tagi endar oftar en ekki i einhæfri
klisjusmíði. Geimlifi er skipt með
einföldum hætti I góðar veraldir
og illar og það góða hefur slika
yfirburði að flestu leyti, að það
fær ekki einu sinni að spreyta sig
á alvarlegum örðugleikum. Hinar
illu veraldir hljóta makleg mála-
gjöld og þeir sem éitthvað eru
seinir til á þroskabrautinni eru
þrátt fyrir allt komnir vel áleiðis
áiljóssinsbrautum áður en lýkur,
vegna hins glæsta fordæmis full-
kominna vera.
Til eru að sjálfsögðu höfundar
sem vara sig á þessum hættum,
þeir kunna að minnsta kosti að
tefla framförum i nokkra tvisýnu,
spinna flókinn söguþráð, styrkjp
imyndunaraflið með raunveru-
legri þekkingu á visindum sam-
timans. Kristmann Guðmundsson
gerir ekkert af þessu. Hann er
blýfastur i geimferðaklisjum eins
og þær geta leiðinlegastar verið.
Hann segir frá þvi, að æðri verum
list vel á islending nokkurn sem
heitir Ömar Holt. Þeir lenda
fljúgandi diski á Stapanum og
taka hann með sér á flakk um
veraldirnar — á þeirri ferð á hann
að læra æðri visku, hlusta á músik
geimsins og segja frá þegar heim
kemur.
í sögu Kristmanns er allt firna-
lega þægilegt og fyrirhafnarlitið.
Geimskipin snarast milli hnatta
með margföldum hraða ljóssins,
ekkert getur grandað þeim, og
maskinur þeirra ganga I þúsund
ár, þvi náttúrlega sitja engir ljót-
ir arabakallar á orkulindunum á
hinum æðri tilverusviðum.
Ahafnarmenn eru fagrir og vitrir
og sannhelgir menn og tala á óm-
þýðum tungum, sem þeir læra
sofandi eins og að drekka vatn —
allt upp i 2000 tungur hver. íslend-
ingurinn fær til umráða þriggja
herbergja svitu með miklum
þægindum — aðbúnaðurinn er
stækkuð mynd af jarðnesku
miljónerahóteli, nema hvað
þarna er ekki stundað fylliri né
heldur kvennafar. Ástin er nátt-
úrulaus — börnin huggetin hjá
öllum sem lengra eru komnir. Hin
„himneska ást” þekkir hvorki
„losta né girnd”. Þó fær nú Ömar
karlinn á einum stað að koma við
konu sem honum likist, en það
þjónar sem betur fer göfugum til-
gangi: hann mun eignast son með
prinsessu einni sem verða mun
mikill konúngur úti i geimnum.
Vegna þess hve allt er auðvelt
og fyrirhafnarlitið eru siðbætandi
lögreglustörf geimskipsmanna
leikur einn (utan einu sinni að
þeirhittu svo undarlegt illþýði, að
lömunarbyssur felldu það ekki —
en þvi var kippt i lag snarlega).
Og loks er eins og ekkert hafi
gerst.
Þessari bók var flett til að prófa
hvort það væri rétt sem sjá má af
ýmsum öðrum bókum, að íslend-
ingum láti sýnu verr að skrifa af-
þreyingarsögur en raunsæislegar
skáldsögur. Svo reyndist vera.
A.B.
Le'mer Frægastur
höfundur furðusagna
ímMmM
Stanislaw Lem heitir pólskur rithöfundur sem nú
er talinn frægastur þeirra manna sem skrifa svo-
nefndar visindaskáldsögur. Hann nýtur firnalegra
vinsælda bæði heimafyrir og svo jafnt i Sövétrikjum
sem Vestur-Þýzkalandi — bækur hans hafa þegar
verið þýddar á þrjátiu tungumál.
Lem byggir i framtiðarsögum
sinum á hefð þeirri sem höfundar
visindaskáldsögunnar, Jules
Verne og Herbert Wells öðrum
fremur, hafa skapað. Jules Verne
sagði sem við sjálfan sig þegar á
miðri siðustu öld, að mannlegt
hugarflug yrði að vera um fimm
öldum á undan visindalegum
möguleikum. Hann hugsaði sér
kafbáta, flugvélar, sjónvarps og
tunglferðir manna fyrstur —
reyndar grunaði hann ekki að tæ-
knin þyrfti ekki nema nokkra
áratugi til að ná honum.
Herbert Wells (1866—1946)
hugsaði minna um tæknilegar
framfarir en þeim mun meira um
þau áhrif sem ný tækni mundi
hafa á manninn og mannlegt
samfélag.
Margir hafa farið i fótspor
þessara meistara, en flestir hafa
hengt sig fasta i leiðinlegar
endurtekningar. Oftast er þar um
að ræða annaðhvort snargeggj-
aða visindamenn sem finna
upp ýmsar helvitismaskinur sér
til skemmtunar, eða glæilegir
geimtarsanir byggja upp hvert
fyrirmyndarrikið af öðru og
hrekja þaðan skuggalega að-
komumenn frá öðrum stjörnum.
Þó eru á undantekningar — og eru
þar sérstaklega til nefndir
Ray Bradbury („451 gráður á
Fahrenheit”) og Arthur C. Clarke
(„2001. ódysseifskviða i geimn-
um”) sem hafa skrifað snjallar
sögur og um leið gagnrýnar.
Frisklegt hugarflug
Og flestum ber saman um að
Stanislaw Lem hafi drjúgan vinn- I
ing yfir kollega sina að þvi er !
varðar frisklegt hugarflug. Hann
hleypur yfir heimsk vélmenni og
fljúgandi diska — þess i stað á
hann það til að fylla heiminn af
rángjörnum risakartöflum hann
sendir reiknivélari harða baráttu
gegn drekum eða segir frá fræði-
manni einum, sem kennir góðvilj-
uðum þarmabakterium enska
tungu. Eða þá hann neyðir geim-
fara til baráttu við sjálfan sig,
vegna þess að hann hefur „kóper-
að” sjálfan sig i svonefndum
„timahnút”. Solaris, sem sovét-
menn hafa kvikmyndað, lýsir ná-
býli manna við heljarmikinn lif-
rænan efniskökk, sem gerir þeim
þann grikk að færa hugsanir
þeirra og endurminningar I efnis-
búning — og fylgja þessu mörg
stórlega flókin heimspekileg og
siðfræðileg vandamál.
Lem, sem hefur samið um 30
bækur, forðar sér og undan ein-
hæfni með þvi að skrifa leynilög-
reglusögur og ádeilusögur um
samtimann — en auðvitað eru
framtiðarsögur hans einnig öðr-
um þræði „tilraun um manninn”
eins og hann er i dag.
Eins og kýr
éta gras
Lem kveðst þurfa drjúga þekk-
ingu til að næra sig á „rétt eins og
kýr þurfa gras til að geta mjólk-
að’. Hann er silesandi visindarit
og hefur tekið saman tveggja
binda yfirlitsrit um samtimavis-
indi, sem heitir „Summa techno-
logiae”. Hann segir að höfundar
eins og hann geti leyft sér mikla
„ósvifni” i þvi að finna upp und-
arlegustu fyrirbæri, aðeins ef það
er gert af „andriki með ná-
kvæmni og þannig að fylgt sé
innri rökvisi þess heims, sem
búinn er til.”
Stanislaw Lem var boðið
að taka þátt i starfi fræðimanna i
hóp sem nefnist „Pólverjar árið
2000”, en sá hópur á að gera
framtiðarspárfyrir ættland hans.
en Lem telur að spásagnir þess-
ar megi flokka undir „gaman
bókmenntir, vegna þess að þær fá
ekki staðist”. Hann hefur meira
gaman af þvi sem ekki veröur séð
fyrir, „enda eru meiri likur á að
það einmitt gerist.”