Þjóðviljinn - 30.11.1975, Qupperneq 17

Sunnudagur 30. nóvember 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17
VINUR MINN
OG FRÆNDI
EFTIR GUNNAR GUNNARSSON
Hann stendur ofarlega i brekk-
unni milli bils og kirkju og hattur-
inn keyrður aftur á hnakka. Fólk-
ið er að tinast úr messu og þaö
glampar á bilinn og ómálaða
kirkjuna á hæðinni. Maðurinn er i
dökkum fötum, og hefur svo
myndarlega istru aðhann verður
að halla sér aftur til að halda
jafnvægi. Ég kem neðanfrá höfn-
inni, og horfi á manninn á hæð-
inni, kannast við hann. Er það
Pétur þrihross? Er það Bogesen?
Er það Silli og Valdi? Eða
Matthias Jóhannessen?
Ég geng á brattann og maður-
inn styður hendi á bil sinn við
kirkjuna og leikur að vestiskeðj-
unni.
Éf ákveð að ganga á snið við
hann, gefa honum hornauga
vegna þess mig langar að vita
hver hann er, kannski þekki ég
hann, kannski get ég sagt við
kunningjana seinna i dag: fjandi
er hann orðinn feitur hann...?
hann hlýtur að fara að springa!
Ég skammast min.fyrir að hugsa
svona, skammast min fyrir að
leggja á mig að klifa brekkuna út
af einum burgeisi, að ég skuli
vera forvitinn að vita hvaða
auðlubbi það er, sem er orðinn
svona feitur. Ég geng hægt á
brattann, finnst ég vera litill og
mjór með hugsanir minar, finnst
ég vera af öðrum hnetti svona
nærri kirkjunni, svona nærri
auðvaldinu i landinu.
Kannski er þetta bara lftill
kramari hugsa ég, kannski er
þetta bara kramari sem er hér-
umbil einn i búðinni og þessvegna
raunverulega tilheyrandi verka-
lýðnum eins og þú, hugsa ég,
hann hefur bara orðið svona feit-
ur af að éta rúllupylsuafgangana i
áleggshnifnum og stinga uppi sig
karamellum.
Hvaða máli skiptir það?
Væri ekki meira spennandi að
sjá augliti til auglitis alvöruarð-
ræningja? Einhvern skuldakóng
úr sjávarútvegi eða einhvern úr
byggingarbransanum eða inn-
flutningnum? Viltu ekki ganga til
mannsins, kynna þig.spyrja hann
að heiti og þegar hann segir þér
að hann er enginn annar en
eigandi moggans og alls þess, þá
skaltu hella þér yfir hann. Segðu
honum hvilikur ræningi hann er,
stigamaður i þjóðfélaginu, segðu
honum það. Ráðstu að honum
óvæginn, segðu honum að þótt þú
sért illa til fara, mjór og væskils-
legur, þá sértu eldheitur óvinur
staðráðinn i að berjast við svina-
riið til siðasta blóðdropa. Segðu
honum að þótt hann hafi staulast
framúr palisanderrúminu sinu,
þótt hann hafi komist út úr þeim
auðkastala sem hann hafi stolið
af alþýðu þessa lands, þér sjálf-
um, og hökt i kirkju með sina
svörtu sál, og standi nú bisperrtur
og i velmegunarskapi utan við
musteri borgarastéttarinnar, þá
hugsir þú honum þegjandi þörf-
ina. Segðu honum að hann sé
deyjandi stétt, segðu honum að þú
munir grafa hann þarna i hóln-
um. Jafnvel strax i dag.
Svo valdi ég honum þanka-
skeytin. Og það var engu likara
en þau hittu beint i mark. Hann
var farinn að snúa kúlulaga höfð-
inu að mér, en það var erfitt, þvi
hálsinn var steyptur fitulagi og
múnderingin herti að.
Þessi rótarffasisti. Þessi sér-
hagsmunaræningi. Þessi
morgunblaðssál. Þessi óupplýsti
flibbadurtur og jakkafataleppa-
lúði, þessi chevroletrass, þessi
vestisjaxl, þessi hlægilegi ofáts-
bolla sem er orðin heyrnarlaus af
pokalegum umgengnisreglum
stéttar sinnar. Augun i honum,
litil og flöt horfa stjörf út úr af-
mynduðu höfðinu og manni finnst
leiðinlegt að Grýla skuli vera hætt
að éta fólk, þvi þarna missir hún
svo sannarlega af holdi.
Hver er þessi fjandmaður
mannkynsins? Hver er þessi sem
hefur ameriskan her til að vernda
eignir sinar hér. Hver er hann
þessi óþjóðlegi afturhaldsseggur,
þessi talsmaður bretavaldsins á
heimshöfunum, þessi barna-
morðingi frá Vietnam sem
stendur hér á kirkjuhólnum i sól-
inni og leikur stuttum, feitum
fingrum með gyllta úrkeðjuna.
Gull sér hann, gull segir hann,
meira gull. Hvernig fer fyrir
svona fólki? Lenin sagði að gullið
væri hugsanlega brúklegt i
mýgildi en þessi kirkjuhæna
þarna á hæðinni vill helst láta það
renna brætt um æðar sér. Á ég að
ráðst gegn honum? A ég að
hlaupa sfðasta spölinn að honum
einsog geðsjúklingur með
kreppta hnefa og æpa að honum,
skora hann á hólm þarna á hóln-
um. A ég að fleygja af mér
frakkalufsunni, bretta upp erm-
arnar og krefjast þess að hann
verji sig? Ætli hann kalli ekki
bara á lögguna? Hann á lögguna?
Löggan er hans vopn. Fyrst
löggan, svo varnarliðið. En ég
gæti velgt honum undir uggum
þangað til löggan kemur! En til
hvers að berja á einu aumkunar-
verðu fifli sem ekkert skilur og er
þar að auki orðinn farlama af
ofáti? A ég að fórna frelsi minu og
friði fyrir svoleiðis skepnur?
Nei, nei. Ég geng rólega
framhjá, þykist ekki hafa séð
hann og gleymi þessu.
Gleymi þessu? útilokað. Á
morgun verður þessi skóhlifnasál
studd i ræðustól hjá rótariinu,
hann styður sig við púltið,
smjattar á sósubragðinu sem enn
er eftir og reynir að ná isslettu af
jakkaboðungnum og fer siðan
þvoglumælturogvarla mælandi á
islensku að tala um hættulega
unga menn, hættulegt fólk i lörf-
um, fólk sem hundsar framkomu-
reglur og siðaboðskap kristilegr-
ar borgarastéttar, það fólk sem
gengur þvert á þá hornsteina
borgaralegs lýðræðis sem heldur
rótariinu við völd!
Heldurðu að hann geri sér grein
fyrir þessu. Skynjar hann nokk-
urn fjandskap nema fjárhags-
legan? Skynjar hann nokkuð
nema peningakreppu? Ef hann
fær ekki lán, ef hann fær ekki að
maka krókinn i dag, eins og i gær
og eins og hann fær á morgun,
finnst honum ekki að aðeins þá
hafi guð yfirgefið hann?
Vitanlega. Það er ekki þessi
sem heldur rótariræðuna. Þessi
situr bara við steikina og hlustar
á tungumjúkan ræðusskrifara úr
flokknum, ungan, ötulan baráttu-
mann ræningjanna, útlista
vandamál fjármagnsferilsins,
erfiðleika gengisskráningarinn-
ar, nauðsyn á útlánatregðu vegna
yfirvofandi bensinkreppu sem
aftur dregur úr innflutningshagn-
aði sem er undirstaða flokks-
starfsins og lánaútvegun sem
leiðir til brennandi nauðsynjar á
hækkuðum framlögum i bygg-
ingarsjóð.
Er feiti boli þarna imessustell-
ingunum bara mjólkurkýr flokks-
ins? Er hann kannski leikfang og
lifakkeri hinna raunverulegu
ræningja, hinna útsmognu hag-
spekinga sem hafa séð, að veil-
urnar i þjóðfélagsskipaninni eru
ekki beinlinis veilur, heldur tæki
til að bljóðmjólka burgeisafiflin
eins og alþýðubjálfann?
A ég kannski að gapga uppá
hæðina bljúgur i skapi, rétta gull-
keðjuskrimslinu höndina og út-
skýra fyrir honum að við séum
bandamenn i baráttu gegn hag-
spekingum flokksins sem nota
alþýðuna eins og rótariið til að
svikja sjálfum sér völd?
Skilur hann það? Skilur hann
nokkuð nema sitt eigið hjarta sem
slær i buddu hans?
A ég aða ganga til hans og bjóða
góöan daginn? Nei. En kannski er
hann hvorki skóhlifnasál né auð-
greifi. Kannski er hann bara
venjulegur smáborgari, til dæmis
skrifstofublókhjá einhverri fallitt
útgerðinni hér i bænum, dyggur
flokksþjónn sem fékk úthlutað lóð
um árið, býr nú frekar flott i
vönduðum kastala, einangrar sig
með moggann sinn og kerlinguna
i rólegri götu i úthverfi, hefur
gegnum árið hugsað vel um tekj-
ur sinar og gjöld, á vönduð hús-
gögn og góðan bíl, gullkeöju um
magann og er nú eins og fyrrum
þegar hann byrjaði að basla, hag-
sýnn i innkaupum. Hann er ekki
neitt gáfnaljós, en óvitlaus. Hann
skilur vel að hver er sjálfum sér
næstur að flokksbubbarnir eru
bestu karlar eða taka þeir ekki
stöðugt I hönd manns og ávarpa
mann sem jafningja? Ég er bara
skrifstofumaður hugsar hann,
með tiltölulega lág laun, en þó
hefur mér tekist að eignast gott
hús, kerlingu i pels, börn i skóla
og brúklegan bfl! Ég huga að
minu. Ég eyði fénu ekki i vitleysu.
Ég á málverk eftir viðurkennda
menn og afþvi það er farið að
hægjastum er ég farinn að stauta
soldið i andatrú. Kiljan skil ég
ekki nú frekar en fyrr og var hann
ekki sérvitur þessi Þórbergur?
Þú átt að ráðast á þessa
geðlurðu, segi ég við sjálfan mig.
Rjúktu upp hæðina, varpaðu svin-
inu um koll og útskýrðu fyrir hon-
um að hann eigi að gefa skit i
pels, bil, hús og himnariki,
látt’ann vita, að maður er manns
gaman, að hann á ekki að
einangra sig frá fólki, ekki að
rölta um eins og hestur með
speldi i miðju ihaldsstóðinu, hug-
myndalaus og heimskur. Segðu
honum að hann eigi að ganga úti i
vondu veðri, taka til hendinni,
lesa bækur, gefa húsið sitt fátæk-
um börnum, auðga sig innanfrá
en ekki utanfrá. Eyddu peningun-
um þinum, skammastín fyrir að
nurla! Hneykslaðu flokks-
bræðurna og rótariið með þvi að
skokka berrassaður á næsta fri-
múrarafund. Gerðu tilraun til að
lifa á fjörugróðri. Reyndu að tjá
þig. Skrifaðu orð á blað. Málaðu
tákn á vegg, og reyndu með þvi
móti að komast að þvi, hvort eitt-
hvað er fyrir innan velmegunar-
hlustrið.
A ég ekki að segja manninum
þetta? Hef ég siðferðilegan rétt til
að láta hann i friði, eða á ég að
rölta alla leið upp brekkuna,
ganga framhjá kirkjunni og
hverfa að eilifu framhjá
vesalingnum þarna og reyna að
gleyma?
Nei. Þótt ég helli mér ekki yfir
hann núna, þá geri ég sjálfum
mér þann greiöa að skoða hann
vel að utan, þannig get ég komist
að þvi hver hann er, og get varað
mig á honum seinna.
Og ég rölti spölinn að mannin-
um sem styður sig við bilinn og
siðustu úthringingartónar krikju-
klukknanna óma yfir sunnudags-
steikunum þegar ég lft framan i
þetta neysluflykki á hólnum og
þekki náfrænda minn og fjöl-
skylduvin.
Ert það þú, segir hann og svo
koma brandarar um prestinn og
ættingjana og ég breytist i smjör,
sig i vináttuskapi inn í drossiuna
sem hann viðurkennir að hafa
eignast með bókhaldssvindli i
eigin fyrirtæki: Veistu, segir
hann, það er sko þannig i þessu
kommúnistariki, íslandi, að frétt-
ir þú um mann sem á stórhýsi og
flotttik og fyrirtæki sem græðir,
þá veistu að hann er að stela.
Svona einfalt er það.
Ég er orðvana frammi fyrir
játningunni. Mér liggur við heila-
blóðfalli af skömm, fyrirlitningu,
lifsreynsluleysi og hneykslun.
Hvernig getur maðurinn vitað
þetta og gerir ekkert?
Og við kveðjumst með virktum.
AF ERLENDUM
IBÓKAMARKAÐÍ
Schule und Staat im 18. und
19. Jahrhundert.
Zur Sozialgeschichte dcr Schule
in Peutschland. Bcitráge von
Ursula Aumiiller, Hans Waldcy-
er, Klaus L. Ilartmann, Hega
Zander u.a. Suhrkamp Verlag
l!)74.
Til hvers er skólinn? Til þess að
gera fólki auðveldara að sjá fyrir
sér i samfélaginu? Til þess að
geta orðið hlutgengir þegnar nú-
tima samfélags? Til þess að
vikka vitund sina og skilja betur
samskipti manna? Hver mótar
skólagerðina og tilganginn með
skólahaldi á hverjum tima? 1
þessu riti er leitast við að svara
spurningum um tilgang og gerð
lægri skóla á Þýskalandi á 18. og
19. öld. Skólahald breyttist við
breytta atvinnuhætti; með iðn-
byltingunni þörfnuðust atvinnu-
vegirnir fólks með lágmarks-
kunnáttu til þess að geta oröið
„sérhæfðir starfskraftar” i iðju-
verum og verksmiðjum, skóla-
kerfið var miöað við þessa þörf og
jafnfr. er mórallinn i skólunum
réttlæting rikjandi ástands.
Góður skólaþegn varð góður sam-
félagsþegn, hlýðinn yfirboðurum
og skólameisturum og kennurum
og siðar hlýðinn verkstjórum og
verksmiðjueigendum. Kerfið var
sniðið að þörfum atvinnuháttanna
sem tiðkuðust i samfélaginu og
þeirra sem áttu atvinnutækin.
Höfundarnir rekja þróun skól-
anna á Þýskalandi, þ.e. lægri
skóla, sem gætu samsvarað nú-
tima grunnskólum. 1 upphafi var
skólinn á snærum kirkjunnar,
siðan tekur rikisvaldið við þess-
um stofnunum einkum með
aðskilnaði rikis og kirkju viða um
lönd; hér á landi gerist þessi
breyting með niðurlagningu
stólsskólanna. Barnaskólar koma
hér upp sem stofnanir reknar af
sveitarfélögum og siðar rikis-
valdi; sama er að segjá um ung-
linga eða gagnfræðaskóla. Það
væri gagnsamlegt ef einhver tæki
sig til og skrifaði 'úm stefnuna i
islenskum skólamálum frá þvi að
stólsskólarnir voru lagðir niður.
Eins og nú er virðist það sem eitt
sinn var nefnt menntun vera orðið
að þjálfun til sérhæfingar starfs-
krafta; i þágu hverra?
Charlemagne and His
World
Friedrich Hecr. Weidenfeld and
Nicholson 1975.
Heer er vel þekktur miðalda-
fræðingur, starfar i Vinarborg.
Þessi bók er mjög myndskreytt
bæði svört/hvitum og litmyndum,
rakin er saga Karlamagnúsar og
sögusviðinu lýst, efnahags og
menningarlegum forsendum að
starfi keisarans. Karli mikla
tókst að halda hinum viðlendu
landflæmum undir stjórn sinni.
en arftakar hans réðu ekki við
miðflóttaaflið og rikið sundraðist
nokkru eftir hans dag, og rekur
höfundur þá sögu nokkuð. Sér-
stakir kaflar eru helgaðir listum
og bókmenntum, en menningar-
starfsemin var einskorðuð við
hirðina ogeinstöku klaustur. Höf-
undur ræðir nokkuð efnahagslif
og hagkerfi áttundu og niundu
aldar og finnur þar ýmsar ástæð-
ur fyrir ýmsum hernaðar-
framkvæmdum keisarans. Þótt
Karli mikla tækist aðeins um sina
daga að halda saman riki sinu þá
mótaði hann hugmyndina um
rikisstjórnarandann, keisarana
og hugmynd hans um endurvakið
Rómaveldi varð viðfangsefni
þýsk-rómversku keisaranna
langt fram eftir miðöldum.