Þjóðviljinn - 20.02.1977, Síða 15

Sunnudagur 2«. febrúar 1977 þjóDVILJINN — SÍÐA — l 5
Hinn 20. febrúar n.k. eru
75 ár liðin frá stofnun
Sambandskaupfélags
þingeyinga en þáð var
Eysteinn Jónsson.
fyrsti vísir að Sambandi
ísl. samvinnufélaga.
Stofnfundur samtak-
anna var haldinn að Ysta-
Felli í Köldukinn og sátu
hann fulltrúar þriggja
kaupfélaga: Kaupfelags
þingeyinga en fulltrúar
þess á fundinum voru:
Steingrímur Jónsson, sýslu
maður á Húsavík, Pétur
Jónsson á Gautlöndum og
Sigurður Jónsson í Ysta-
Felli, Kaupfélags norður-
þingeyinga, fulltrúi þess
var Árni Krisjánsson í Lóni
og Kaupfélags Svalbarðs-
eyrar en frá því voru þeir
mættir Friðbjörn Bjarna-
son á Grýtubakka og Helgi
LaxdaT í Tungu. Ýmsir
fleiri sótu fundinn, þar á
meðal Benedikt Jónsson
,frá Auðnum, sem ritaði
fundargerðina.
Samvinnumenn mun
aldrei skorta verkefni
Ariö áöur, eöa hinn 19. nóv.
1901, haföi undirbúningsfundur
veriö haldinn aö Draflastööum i
Fnjóskadal og var þar samþykkt
aö halda „sambandsfund” aö
Ysta-Felli, ef viökomandi félög
vildu gerast aöilar aö sambands-
kaupfélaginu.
Fundurinn i Ysta-Felli geröi
ýmsar ályktanir og samþykkti
lög fyrir sambandskaupfélagiö. í
þeim sfegir m.a. aö tilgangur
félagsins sé aö stuöla aö sam-
vinnu og auka samræmi i skipu-
lagi og framkvæmdum
sambandsfélaganna og vinna aö
þvi aö félögin sameinist til átaka
um þær framkvæmdir, sem
þýöingarmiklar séu fyrir þau og
tilgang þeirra.
Forsaga
En „timinn langa dregur
drögu”. Stofnun Sambandskaup-
félags þingeyinga átti sér langan
aödraganda og er ekkert rúm til
þess aö rekja hann hér. Aöeins
skal minnt á tvo eöa þrjá áfanga,
sem upp úr gnæfa.
íslenska þjóöin haföi, gegnum
aldirnar mátt mæta hverri plág-
unni annarri meiri. Hún haföi, i
fátækt sinni og umkomuleysi,
barist viö „is og hungur, eld og
kulda, áþján, nauöir og svarta-
dauöa”, án þess aö ljósiö brynni
þó nokkru sinni alveg aö stjaka.
Út yfir tók þó verslunaráþjánin,
sem hélt þjóöinni 1 hungurgreip-
um i hálfa þriöju öld. Gegn henni
reis Skúli fógeti. Hann vildi koma
á einskonar alþjóöarverslun.
Islendingar ættu aö taka I sinar
hendur alla verslun iandsins og til
þess aö afla veltufjár lagöi hann
til, aö teknar yröu aö veöi allar
jaröeignir islendinga. En þótt
Skúli fengi ekki komiö fram hug-
sjónum sinum vakti hann þó þjóö-
ina. Hann var fyrsti vorboöinn á
þessu sviöi, sem nokkuö kvaö aö.
Svo kom Jón Sigurösson. Hann
fékk þvi til leiöar komiö aö einok-
unin var lögö niöur 1854. Hann
hvatti islendinga til þess aö
mynda meö sér samtök um
frjálsa, innlenda verslun. Fyrir
áhrif frá Jóni Sigurössyni
mynduöu bændur verslunar-
samtök, sem náöu til þriggja
landsfjóröunga, Gránufélagiö og
Borðeyrarfélagiö, undir forustu
þeirra Tryggva Gunnarssonar og
Péturs Eggerz.
Þessi samtök uröu ekki langlíf.
Ytri ástæöur og innra skipulag
uröu þeim aö falli. En þau visuöu
veginn. Gangan var hafin þótt
skrefin væru I fyrstu óstyrk og
reikul. Brautryöjendur ná ekki
alltaf fyrirheitna landinu. Þeir
falla oft á miöri leiö. En
„Mikiö sá vann er vonarfsinn
braut meö súrum sveita.
Hægar mun slöan aö halda þföri
heilla veiöivök”.
Upp af rústum verslunarfélag-
anna uxu kaupíélögin. Þingeying-
ar riöu á vaöiö. Þeir hagnýttu sér
fengna reynslu. Þeir sóttu fram,
hægt en öruggt. Þeir náöu höfn-
inni.
Fyrstu árin voru kaupfélögin fá
og höfðu ekkert beint samband
sin á milli. En eins og styrkur
hvers einstaks kaupfélags er
undir þvi kominn að félagsmenn
standi sem fastast saman var þaö
og einnig nauösynlegt að kaup-
félögin sameinuöu krafta sina i
sókn að sameiginl. marki.
Þessvegna var Sambandskaup-
félag Þingeyinga stofnaö.
Ariö 1907 gengu þrjú ný sam-
vinnufélög i samtökin og þá var
nafni þeirra breytt i Sambands-
kaupfélag Islands. Arið 1910 verö-
ur svo til nafnið Samband
islenskra samvinnufélaga og er
.taliÖ aö sú nafngift sé komin frá
Birni Bjarnarsyni, hreppstjóra I
Grafarholti.
Xríö 1916 veröa þau þáttaskil i
sögu Sambandsins aö þaö hefur
innkauþastarfsemi aö verulegu
marki. '1
Og nú eru 75 ár liöin frá hinum
örlagarika fundi I Ysta-Felli. 1
tilefni af þvi snéri Þjóöviljinn sér
til Eysteins Jónssonar, formanns
Sambandsins, og baö hann aö
svara nokkrum spurningum um
afmælisbarniö. Vékst Eysteinn
Jónsson hiö besta viö og fer hér á
eftir spjall hans viö blaöamann-
inn:
Tilgangur samtakanna
— Hver var hugmynd stofnenda
SIS meö samtökunum?
— Sambandiö var stofnaö af
kaúpfélögunum til þess aö vera
svejö þeirra og skjöldur. 1
upphafi átti þaö aöallega aö sinna
fræöslumálum samvinnd-
hreyfingarinnar og útbreiöslu-
málum hennar, eins og eðlilegt
má telja um hreyfingu, sem var
áð nema land I hugum fólksins.
Fljótt kom þó aö þvi aö menn sáu,
aö ef vel átti aö fara, varö
Sambandiö aö taka aö sér viö-
skipti fyrir kaupfélögin. Sölu á
afuröum, sem kaupfélögin tóku á
móti til aö koma i verö fyrir
félagsmenn sina og innkaup á
vörum erlendis fyrir félögin.
Stefna samvinnuhreyfingarinnar
er sú, að skapa sannviröi I viö-
skiptum og ætlunin var aö leysa
alménning úr þeim viöjum
verslunarvaldsins, sem hann bjó
viö.
Mikilsverður árangur
— Teluröu aö sá tilgangur hafi
náöst?
— Fullyröa má, aö Sambandiö
hefur oröiö kaupfélögunum sú
heillastoö, sem menn geröu sér
vonir um. An Sambandsins er ó-
hugsandi aö kaupfélögin og sam-
vinnuhreyfingin i heild heföi náö
þeim árangri, sem landsmenn
njóta nú, svo aö segja hvar sem
litið er. Á þaö raunar ekki aöeins
viö um samvinnumenn, sem i
félögunum eru, heldur einnig alla
landsmenn.
Engum blööum er um þaö aö
fletta aö viöskiptakjör á Islandi
eru mun betri en ella mundi fyrir
tilstuölan samvinnuhreyfingar-
innar og þar meö lifskjör betri
fyrir þeirra tilverknað.
Bændastétt landsins hefur sam-
vinnuhreyfingin fært ómældar
kjarabætur meö þvi móti, aö
kaupfélögin og önnur samvinnu-
félög bændanna hafa annast
vinnslu og sölu afurða þeirra á
þeirra eigin vegum. Þetta hefur
tekist þannig, aö fróöir menn I
forustuliöi bænda telja^ aö
kostnaöur viö sölu og vinnslu
landbúnaöarafuröa sé tiltölulega
minni hér en i nálægum löndum.
Kemur þetta i reynd bæöi bænd-
um og neytendum til góðs.
Þá hefur samvinnuhreyfingin
mikil og farsæl afskipti af vinnslu
og sölu sjávarafurða.
'Kaupfélögin eru, m.a. vegna
traustrar samstööu sinnar i
Sambandinu máttarstoðir i
byggöarlögunum. Annast margs-
konar viöskipti og þjónustu og
tpka mjög viöa eftir megni þátt i
uppbyggingu atvinnulifsins. Þau
þola súrt og sætt meö almenningi
og hopa ekki af hólmi þótt I móti
blási, eins og m.a. má sjá um
þessar mundir, þegar erfiöleikar
st^öja svo aö dreifbýlisverslun,
aö rekstur hennar þykir yfirleitt
ekki borga sig.
Sambandið og iðnaðurinn
— Viö höfum nú litillega vikiö
aö þætti verslunarinnar en hvaö
um önnur viöfangsefni?
— Sambandinu hefur tekist að
byggja upp mikilsveröan iönaö,
élnkum úr hráefnum frá land-
búnaðinum. Þetta er útflutnings-
iönaöur og þýöingarmikill liöur i
uppbyggingu atvinnulifsins.
Þessi iönaður á i hörku sam-
keppni á erlendum mörkuöum en
býr, eins og flestar greinar
islensks iðnaöar, viö mun verri
skilyröi en erlendu keppinautarn-
ir. Þyrfti aö vinda bráöan bug að
þvi að lagfæra hér innanlands
ýmsa liði iönaöinum til hags.
Framhaid a næstu siðu
Rætt við Eystein Jónsson, formann SÍS á 75 ára afmæli þess