Þjóðviljinn - 13.07.1977, Qupperneq 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 13. júil 1977
Málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfingar
og þjóðfrelsis.
(Jtgefandi: Otgáfufélag Þjó&viljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón meö sunnudagsblaöi:
Arni Bergmann.
Auglýsingastjóri: (Jlfar Þormóösson.
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Slöumúla 6, Simi 81333
Prentun: Biaöaprent hf.
Ríkið og al-
menningsbóka-
söfnin
Þeir menn sem hafa eitthvað kynnt sér
nútimahugmyndir um hlutverk almenn-
ingsbókasafna, skipulag og rekstur, gera
sér ljóst, að við íslendingar erum heldur
illa á vegi staddir i þeim efnum. Segja má,
að þar sem best lætur nálgist slik þjónusta
hér á landi það, sem sómasamlegt þótti i
nálægum löndum fyrir 20-30 árum, en
getur hvergi talist með þvi sniði er nú
þykir við hæfi: að bókasöfn kosti kapps
um að vera fjölþættar mennta- og tóm-
stundastofnanir almennings.
Lögin frál955 um almenn.bókasöfn voru
góðra gjalda verð og töluverð framför
þá. Með þeim ákvað alþingi, að það skyldi
verða sameiginlegt verkefni rikis og
sveitafélaga að reka almenningsbókasöfn,
og var þeim þá i fyrsta sinn tryggt nokkurt
fé til bókakaupa og reksturs. Árið 1963 var
lögum um almenningsbókasöfn breytt og
framlög rikis, sýslu og sveitafélaga hækk-
uð. Höfuðgalli þeirra laga var hins vegar
sá að framlög fylgdu ekki verðlagi og urðu
þvi mjög fljótt úrelt.
Fyrir nokkrum árum fór fram endur-
skoðun laga þessara og var samið frum-
varp, sem fól i sér ákvæði um gagngerar
breytingar og umbætur á bóksasafnslög-
um, þar sem að þvi var stefnt að al-
menningsbókasöfn mættu verða öflugar
og alhliða menningarstofnanir. Frum-
varpið gerði hinsvegar ráð fyrir, að bæði
riki og sveitarfélögum yrði gert að skyldu
að leggja stórlega aukið fé til safnanna.
Þar var m.a. ætlunin að rikið tæki veru-
legan þátt i bókhlöðubyggingum.
Þetta frumvarp, sem tvimælalaust
stefndi i rétta átt og hefði mátt verða
grundvöllur umbóta i bókasafnsmálum,
var siðan að velkjast i skúffum ráðherra
og ráðuneytismanna og siðar á borðum
þingmanna um fimm ára skeið. Loks var
á siðasta ári samþykkt löggjöf um al-
menningsbókasöfn, þar sem rikisvaldið
gerði sér litið fyrir og varpaði öllum
kostnaði og allri ábyrgð þessara mála af
sér yfir á sveitarfélögin. I stað þess að
stórauka þann litla styrk, sem áður hafði
verið veittur úr rikissjóði til bókhlöðu-
bygginga, var hann nú afnuminn með öllu
og rikið hætti einnig allri þátttöki i rekstri
safnanna.
Hér var stigið skref aftur á bak, þar sem
brýna nauðsyn bar til að halda markvisst
og hiklaust fram á við.
' Hætt er við að á komandi árum muni
margur sveitarstjórnarmaður telja þess
litinn kost á timum verðbólgu og fjár-
skorts að leggja mikið fé til dýrra bók-
hlöðubygginga. Helst ættu að vera tök á
þvi i þéttbýli að efla almenningsbókasöfn
þannig, að þau gætu gegnt hlutverki sinu
sómasamlega. En i dreifbýli er slikt
óframkvæmanlegt með öllu, eins og lög-
gjöf um þessi mál er nú háttað. Er þegar
sýnt, að hin nýju lög með undanþágu-
ákvæðum sinum, þar sem sveitafélög
verða ein að standa undir rekstri bóka-
safns, hafa það i för með sér, að sveitir og
fámenn sjávarþorp dragast enn meira
aftur úr en orðið er og ibúarnir sitja uppi
með óviðunandi þjónustu á þessu mikil-
væga sviði. Þar er ástandið þannig, að
ekkert fé er til að greiða laun fyrir bóka-
vörslu og kaup á nýjum bókum vitanlega
af skornum skammti.
Menn ræða um þessar mundir um nauð-
syn þess, að fólk eigi kost á að halda
áfram að mennta sig, tala um endur-
menntun og ævimenntun. Grundvöllur
slikrar menntunar er sá, að fólk eigi að-
gang að góðum almenningsbókasöfnum,
þar sem ekki aðeins væri nægur bóka-
kostur fyrir hendi heldur og upplýsinga-
þjónusta og starfsaðstaða.
Engum dettur i hug, að riki og sveitarfé-
lög geti á skömmum tima reist i hverju
byggðarlagi bókhlöður og hallir, sem hýsi
mikinn bókakost og hvers kyns aðstöðu.
En hitt er á færi rikisvaldsins og þvi skylt
að gera, að tengja alla bókasafnsþjónustu
saman á þann hátt, að bókasöfnin myndi
eitt heildarkerfi, svo að hver safnnotandi,
hvar sem hann er á landinu, eigi ekki ein-
göngu aðgang að bókum sins litla safns,
heldur bókakosti allra safnanna, eftir þvi
sem við verður komið.
Lögin um almenningsbókasöfn þarf að
endurskoða og breyta þannig að þau geti
valdið þvi hlutverki að verða ásamt skól-
unum raunverulegar menntastofnanir al-
mennings.
—g-
eldri neyta fráskildar konur 2-
7 sinnum meira magns á 1000
fbúa á viku en giftar konur.
Munurinn er þó minnstur á
aidurshópnum 60-69 ára.
2) t aidurshópnum 30-39, 50-59
og 70 ára og eldri neyta
ekkjur 2-4 sinnum meira
magns en giftar konur i þeim
aldurshópum.
3) t aldurshópum 50-59 neyta
ekklar 2 sinnum meira magns
en aörir.
4) t aldurshópum 30-39 og 60-69
ára neyta fráskildir karlar
2,5-4,5 sinnum meira magns
en kvæntir.
sinnum meira magns en
aörir.
Niöurstööur margra rann-
sókna erlendis gefa til kynna aö
almenn sjúkdómstiöni f þeim
hjúskaparstéttum sem aö
framan greinir sé hærri en
almennt gerist. Taliö er aö
þessu sé likt fariö hérlendis, en
sjúkdómstiönin er þó ekki
margföld miðaö við aöra þjóö-
félagshópa.
Lyfjanotkunin
t þessum þætti var vikið aö
þvi á dögunum, aö i grein land-
læknis, sem birt var i dag-
blööum, skorti upplýsingar um
hvaða hjúskaparstéttir neyttu
meira af geð-, tauga- og róandi
lyfjum en aðrar.
Nú hefur borist vitneskja um
þetta atriöi, og skýringar á
framsetningarmáta landlæknis.
Akvörðun landlæknis aö geta
þessara hjúskaparstétta ekki
sérstaklega var sprottin af
tveimur ástæðum. í fyrsta lagi
er hópurinn ekki stór og
munurinn á honum I heildinni
hefur ekki verið talinn nægílega
marktækur. Niöurstööur frekari
rannsókna benda þó eindregiö
til þess að svo sé.
Niðurstöður könnunarinnar á
lyfjanotkuninni, sem birtar
voru i dagblöðunum, eru aðeins
einn liður í viötækri rannsókn á
„social-medisinskum” aöbún-
aði fólks á Reykjavikursvæðinu,
sem spannar yfir árin 1967 til
1975. Aö þessari könnun er land-
læknir að vinna ásamt fleirum.
Þaö er að sönnu rétt aö mis-
ráðið geturveriö að birta niöur-
stöður eða upplýsingar um
fámennar þjóðfélagsstéttir án
þess aö þær séu tengdar öðrum
upplýsingum um hætti fólks og
aðbúnað almennt. Hinu veröa
embættismenn aö gera sér grein
fyrir, aö stundum veröur aö
ætla almenningi og lesendum
blaða þá skynsemi, að þeir geti
tekiö mark á þeim fyrirvörum
sem geröir eru.
Með fyrirvara
Og meö þeim fyrirvara, aö
lesendur taki eftirfarandi
upplýsingum sem viöbót viö
annars ágæta greinargerö land-
læknis i Þjóöviljanum á 2. siöu
fimmtud. 30. júni, og geri sér
það ómak að lesa grein hans á
ný til þess aö fá heildar-
myndina, birtum við eftir-
farandi niðurstöður^
Komiö hefur i ljós í sam-
bandi viö neyslu geölyfja og
róandi lyfja á höfuöborgar-
svæðinu að..-.;
1. Geðlyfog
róandi
1) t aldurshópum 20-70 ára og
5) t aidurshópum 30-39 ára
neyta ókvæntir karlar 2,5-3,0
meira magns en aðrir.
2. Svefnlyf
t aldurshópum 30-69 ára neyta
1. ekkjur, ekklar og fráskildar
konur 2,5-3,0 sinnum meira
magns en aörir.
2. t aldurshóp 70 ára og eldri
konur i öllum hjúskapar-
stéttum og fráskildir kariar 2
Uppreisn
hjónabandsins
t nýútkomnu Læknablaöi
segir, aö „almennt er talið aö
sjálfsmorö séu færri hjá giftum
en ógiftum, fráskildum og
ekkjum/ekklum.
í bandariskri athugun er taliö,
aö tlöni sjálfsmoröa sé tvöfalt
meiri meöal ógiftra en giftra, og
meðal ekkla og fráskildra 3svar
og 5 sinnum hærri en meöal
giftra.”
Hjónabandið þykir mörgum
slæmt band um þessar mundir
og eru uppi miklar efasemdir I
um gildi þeirrar stofnunar. Mis- |
jafnt mun vera hvort þaö leysir.
úr læöingi eöa drepur i dróma,
en almennt séö viröist þó fylgja
þvl nokkur spennuléttir i
streituþjóöfélaginu, eöa aö
minnsta kosti kjölfesta, sem
hressir upp á tölfræöilega,
viröingu þess i sambandi viö'
sjálfsmorö og lyfjanotkun. Ef til
vill sættir þaö aöeins
viökomandi betur viö viötekin
samfélagsviöhorf. „Hálft llf er
betra en ekkert brauö”, sagöi
Nicolas Bentley einu sinni, og
gæti þaö hugsanlega átt viö I
þessu samhengi.
-ekh