Þjóðviljinn - 21.12.1977, Síða 8

8 StÐA — ÞJÓDVILJINN Miðvikudagur 21. desember 1977
Árni Bergmann og Eysteinn
Þorvaldsson skrifa
QflöuÐ LsXs
Eins
og
fleygur fugl.
Af Kjalarnesl 1972.
Matthias Johannessen.
Sverrir Haraldsson.
Ljósmyndun: Leifur Þorsteins-
son
Útlit: Sigurþór Jakobsson
og Torfi Jónsson.
Útgefendur: Páll Vígkonarson
og Gunnar Þorleifsson.
Nokkrar islenskar bækur hafa
komiö út helgaöar einstökum
listamönnum. Eins og aö Hkum
lætur sýndu þær list þeirra
manna sem frumkvöölar voru,
áttu hver um sig þátt i aö gera Is-
lendinga myndvana, gera mynd-
listir aö nokkru veldi I bókalandi.
Bókin um Sverri Haraldsson er
nýstárleg aö þvl leyti, aö meö
henni hefur fulltrúi yngri kyn-
slóöar eignast um sig bók. 1 ann-
an staö nýtur hún mikils góös af
framförum i prentun litmynda og
þá ekki sist bókahönnun. Niöur-
staöan er prýöilegur gripur, sem
aöstandendur bókarinnar geta
veriö hressir meö.
Ég ætla mér aö sjálfsögöu ekki
þá dul, aö fjalla hér um myndir
Sverris, sem hafa komist á þessa
bók. Þær rifja enn upp þá góöu
reynslu, aö andspænis myndum
Sverris veistu vel af þvi, aö hiö
furöulega er nálægt, kannski
ævintýriö sjálft. Slikar stundir
eruekki of margar eins og viö vit-
um og er sá maöur góös maklegur
sem fjölgar þeim.
Um textann er þaö aö segja, aö
þaö er skynsamlega ráöiö hjá
Matthiasi aö gefa listamanninum
oröiö og gripa ekki fram I fyrir
honum svo á beri. Meö þessu móti
losnum viö undan lýsingu rithöf-
undar á myndverkum. Slik út-
málun á sér reyndar mikla hefö,
og ýmislegt hefur þarflegt veriö
unniö á hennar vettvangi. En ein-
mitt þessi hefö er ekki i essinu
sinu lengur nú um stundir, þegar
hægt er aö prenta myndir I stór-
um stil og furöuvel.
Ekki búumst viö samt viö þvi,
aö Matthlas hafi veriö allsendis
óvirkur skrásetjari. Til dæmis er
llklegtaö ummæli um trú, guö og
Krist, séu runnin undan forvitni-
rifjum hans.
Þaö er margt ágætt haft eftir
Sverri Haraldssyni I þessum
texta. En menn gætu saknaö þess
aö ekki skuli hann i rikari mæli
byggöur upp um áfanga á ferli
hans. Sverrir er óhress yfir viö-
komu sinni i geometriunni og
hægur vandi væri aö kalla hann
ósanngjarnan i garö fortiöar
sinnar á þeirri galeiöu og þá
þeirra sem lengi hafa á henni
difið ár i sjó. En það er eins lik-
legt aö listamenn eigi alls ekki aö
vera sanngjarnir, hvorki viö
sjálfa sig né aöra listamenn.
A einum staö lesum viö svo-
fellda stefnuskrá:
,,Þá fyrst er listamaöurinn al-
gjörlega frjáls, þegar hann hefur
náö fullkomnu valdi á þvi efni,
sem hann vinnur meö. Þá getur
hann gert, hvaö sem hann vill.
Hann getur allt: hann getur
teiknað, málaö þaö, sem honum
dettur I hug — jafnvel ferninga.
Hann er frjáls. Hann getur tjáð
sigeins og hugurhans stendur til.
Hann hefur ekki einungis vængi,
heldurkannað beita þeim, hvern-
ig sem viörar.
Þegar menn hafa þetta full-
komna frelsi, sem kunnátta og
tækni veita — og viö skulum ekki
gera litiö úr þvi, sem unnt er aö
læra — þá getur málarinn fyrst
unniö aö listsköpun sinni
áreynslulaust eins og fieygur fugl
og nýttallan þann skáldskap sem
I honum býr.”
Hætt er viö aö þessa skoöun á
frelsi veröi erfitt aö hrekja —
jafnvel þótt i skilgreininguna
vanti nokkra veigamikla drætti.
A.B.
Kinnlýti og blóm
Harmatölur
og þroski...
Augaö i Fjailinu
Ljóöabók eftir
Elisabetu Þorgeirsdóttur.
Útgefandi: Ljóöhús.
Fyrstu þrir hlutarnir af fimm 1
þessari ljóöabók eru ósköp venju-
legur unglingaskáldskapur meö
tiiheyrandi dapurleika i sálarlif-
inu og skólaleiöindum. Sá hluti
bókarinnar sem kallaöur er
„menntaskólaljóö hennar Inýjum
stil” á bókarkápu er raunar sams
konar harmagrátur og stór hluti
menntskælinga sétur jafnan sam-
an til aö létta sér drápsklyfjar
námskvaöanna.
En þessi bók stendur samt fyrir
sinu vegna siöustu tveggja hlut-
anna sem sýna ólikt meiri þroska
en hinir þrir, og vitna um skáld
sem maöur vill gjarnan fylgjast
meö áfram. Bölmóöurinn er aö
baki og i stað hans komin trú-
veröug tilvera meö þó nokkru lif-
róti, hreinskilni og Ismeygilegri
kaldhæöni þegar best lætur.
Buslið
Viö berjumst viö tvitugt fljótiö
smáfætt — klofstutt
leggjumst til sunds
berjumst og buslum
— sum okkar drukkna.
En höidum áfram.
Einhvern tima
komumst viö kannske í land
og getum lagst i sólbaö
eöa elskas
i tiu minútur eöa svo.
Skáldið vill bæta heiminn sem
vonlegt er, en ljóðin sem hafa það
hlutverk eru dauf og grunnfær.
(Þegar hver og ein, Brýnum
raust okkar). Langbest tekst
skáldinu I rauntrúrri uppmálun
skemmtanalifs og skrumlausri
túlkun á skynjun og tilfinningum
konunnari skiptum viö karldýriö.
Þau ljóö eru fyrst og fremst
byggö á beinum myndum (t.d.
Laugardagskvöld, 1 gær, Nætur),
1 ljóöinu Busliö hér aö framan og i
prósaljóöinu Kettlingurinn sýnir
skáldiö aö þaö kann lika aö smiöa
myndhverfingar og féla i þeim
heilar og skýrar tilfinningar. eyþ
Mannamál
og manna-
þefur
Margrét Friöjónsdóttir.
Blómin i söngnum.
Letur 1977.
Þessi bók er sérkenniieg aö
gerö og efni. Hún er syrpa ljóö-
rænna smámynda og frásagnar-
brota, sem lykst saman um
ákveöiö stef sem hefur valdiö höf-
undi sinum sársauka og áhyggju
sem hann vill láta lesendur
skynja. Þaö er spurt um glæp og
refsingu, I upphafsþættí bókar-
innarer þess getiö, aö „næturrút-
an aö noröan” m.ö.o. fyrirbæri tír
nútföinni:
á nóg til af samúö
meö litilmaggnanum foröum
og engin orö til aö lýsa
agndofa skelfing
óréttlætisins
þá.
í þvi sambandi rifjar höfundur
Palli og Toggi
Ný myndasögubók
„Biltúrinn og fleiri afreksverk
Palla og Togga” nefnist fyrsta
bókin I nýjum flokki myndasögu-
bóka.sem Fjölvi gefur út. Bókin
er eftir Hergé, en þýöandi er Ing-
unn Thorarensen.
Belgiski teiknimyndahöfundur-
inn Hergé er nú þegar oröinn
kunnur hér á landi af Tinnabók-
unum. Sköpunarverk hans þeir
Palli og Toggi eru í sjálfu sér
bestu strákar, en geta bara ekki
aö þvi gert þó aö þeir séu fæddir
prakkarar og hrekkjusvin.
En þessir meöfæddu eiginleikar
valda þvi, aö þeir komast þvi
miöur alltof oft upp á kant viö
þjóöfélagiö, einkum hinn glæsi-
lega fulltrúa þess lögguna, sem
þorir ekkiannaö en aö ganga meö
ryðfrian 19. aldar öryggishjálm,
af hræöslu viö aö lenda I árekstr-
um viö óþekktarstráka sem alLt-
af eru aö hrekkja hann. Enda fær
löggan margan skellinn.
upp grimmd fyrri tima sem
brennimerkti þjófa. En sú upp-
rifjun er ekki efni bókariimar,
heldur hliöstæöan viö nútimann
sem refsar meö ópersónulegum
tæknibrellum skrifræöis — og þá
er einkum lögö áhersla á þann
siö, aö festa hvern brotamann á
filmu og geyma hann á skýrslu
þar til hann er allur.
Þvi er ekki aö neita, aö höfund-
ur á i drjúgum byrjandaöröugleik
um. Sjálf meginlikingin kemur aö
sönnu alveg skýrt fram. En þaö
eru áhöld um, hvort einstakir
efnisþættir réttlæti sjálfa sig,
hvort þeir tengist á trúveröugan
hátt viö bindiefni bókarinnar,
mikiö notuö hugtök eins og ,,vá”,
„samnefnari” og fleiri. Myndmál
bókarinnar er ekki fullunniö og of
mikil óvissa rikjandi um þaö, hve
ljóst skal aö oröi kveöa og hve
mikils ráöandi dul veröur.
En neisti lifir I þessu kveri,
neisti yfirsýnar yfir mannlegt
hlutskipti og einlægrar samúöar
og þá stilltrar hvatningar tii
skilnings á þvi aö döpur vegferö á
„haustskipum” hinna dæmdu
komi öörum viö — ekki síst öllum
þeim sem telja sér nokkurs viröi
þau „eiliföar smáblóm” sem
spretta i þjóösöngnum og viðar.
AB
Jóhann S. Hannesson.
Feriiorö.
Almenna bókafélagiö.
1977.
Jóhann S. Hannesson er ekk-
ert unglamb þegar hann sendir
frá sér fyrstu ljóöabók. Byröar
aldurs eru honum hugstæöar, i
upphafskvæöi talar hann ein-
mitt um
þörf á þori
þeim sem hlær hverju vori
minna og minna nýr.
Sjálf títgáfa ljóöabókar er hiuti
af sliku „þori”, sem þarf til aö
sussa á sjálfsaggnrýni hins
greinda og yrkjandi manns,
sem veit ofurvel aö lygilega
mörg eru skáldin og sum ágæt.
En þaö má einnig segja aö bók
sem þessi sé góöur vottur um
sterkar taugar til bernsku, til
ánægju af leik. Hvort sem
heldur væri: þaö er skemmtun
aö þessi kveri og aukin fjöl-
breytni og svo miklu betra aö
viö sjáum þessi ljóö en aö
skúffur hlýöi á þau.
Nota bene: þaö er eitthvaö
sem viö ekki skiljum, smellur
ekki saman, slangur af ljóöum
vfkur til hliöar og tengist ekki
viö mann. En þegar betur liggur
á skáldi og lesara, þá getur orö-
iö ansi gaman. Kvaeöin eru stutt
án málavafsturs og lýsinga-
gieöi, þau einkennast af sér-
stæöu, persónulegu kjarnsæi.
Stundum hefur gamansöm ieik-
gleöi forystu — eins og I Brúö-
gumi, þar sem rómantisk mynd
óþreyjubiöar er bomarbdéruö
meö skrifræöisformúlu um-
feröarlögreglunnar. I annan
staö fer hæöni sem frekar verö-
ur kennd viö hlýju en kulda, þvi
jafnan á hún sér undankomu-
leiö. I „Alþjóöafundur” er höf-
undi eölilega raun aö þvi aö
Ærleg spurn mætir
svikasvörum
Sautján tungum til einskis
variö
en þaö er hægt aö flyja ráö-
stefnuskrattann, fyrir utan er
„glitrandi vatn og greniskóg-
ur”. Mannfólkiö er hér og þar
ekki ýkja háttskrifaö —eins og i
þessari lýsingu á þýskum túrist-
um:
Halda aö allir hati sig,
Hræöast aö menn plati sig
Skrolla lfkt og ormsjúk ær
Anga af svita frá I gær...
en ekki heldur þessi ósköp geta
afskrifaö velvild höfundar til
manna, þrátt fyrir allt:
Hér er þaö besta er
Drottinn gefur
Mannamál. Mannaþefur.
Tónar bókarinnar eru fleiri.
Eftírminnileg tengsli komast á I
kvæöi um gyöinglegan vin
skáldsins (ófreski), einkar ijúf
er lýsing á eplatré sem vinnur
hljóðlátan sigur á exi skáldsins.
Þaö er lika full ástæöa til aö
minna á smákvæöi sem f ara vel
meö vegalegndir eins og t.d.
Veganesti eöa ástarkvæöi sem
fer I löngum sveig: Þaö heitir
1001 nótt, þaö minnir á aö i ara-
biskri sögn getur „lúka af
mjöll” oröiö hundraö filaklyfjar
af gulli og tír þeim stórýkjum er
snúiö heim snarlega meö al-
vöruglettni meö þessum hætti:
Glaöur kaupi eg (um aörar
eyöimerkur farinn)
fyrir hundraö hugarburfii
handfylli af þér.
AB.