Þjóðviljinn - 06.01.1978, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 6. janúar 1978
Um veidímál í V opnafirdi
Sú mikla umræða sem fram
hefur fariB á siðustu árum um
laxveiði, veiði i vötnum, eignar-
ráö yfir landinu og umhverfis-
mál, hefur stundum freistað min
að stinga niður penna og ræða
opinskátt um þessi mál, útfrá
reynslu, sem orðin er æöi löng.
Oftar en hitt hefur þó umræða
þessi verið á það „lágu plani” að
hún hefur, þegar betur var aö
gáð, ekki freistað til andsvara, og
á hin bóginn stóð ég i þeim eldi
miðjum, sem fylgir þvi að fjalla
um laxveiðimál, og þvi ekki
ástæða til að færa út kviarnar.
Fyrir nokkru hætti ég
formennsku hjá Veiðifélagi Hofs-
ár I Vopnafirði, enda oröinn land-
laus maður eins og flestir borgar-
búar. Þar með er lokið afskiptum
minum af veiðimálum aö mestu,
þó að ég eigi ósagt mitt siöasta
orð á þeim vettvangi, sem ég hef
fórnaö meiri tima en nokkru öðru
ólaunuöu starfi.
Upphaf stangveiöi i Hofsá,
hófst upp úr aldamótum, og
veiddi Stefán Eiriksson, hinn odd-
hagi, þar jafnan er hann hafði
sumardvöl á Fossi.
Veiðar fóru hinsvegar fram á
þann veg, að dregið var fyrir I
þeim hyljum, sem höfðu góðan
botn, nokkrum sinnum á sumri,
en ýmsir bændur sinntu þeim
veiðum ekki, svo að laxinn átti
griöland á stórum svæöum og
ofveiöi óþekkt á laxi og silungi.
Voru þó hundruð kilóa iöulega
tekin úr einum og sama hyl I
veiðiferð.
Fyrir og eftir 1930 dvöldust
nokkrir Englendingar við
laxveiöar á Burstarfelli lungann
úr sumrinu, komu liklega 5 eða 6
sumur i röð. Sfðan féllu stang-
veiðar niður aö mestu þar til
nokkru eftir strið, en þá fóru sam-
göngur að batna smátt og smátt,
og bændur, sem land áttu að aðal
laxveiðisvæðinu, fóru þá að leigja
einstakiingum laxveiði fyrir
hlægilegt verð. Rétt um sama
leiti tók Stangveiðifélag Borgar-
ness meirihlutann af veiðisvæð-
inu á leigu nokkur sumur. Siðan
slitnaði upp úr samningum þegar
leigan átti að hækka um þrjú eöa
fjögur þúsund yfir sumarið.
Strax upp úr 1950 var ljóst hver
þróunin mundi verða ef ekki yröi
tekið i taumana. Þeir sem besta
aðstöðu höfðu, þ.e. land áttu að
bestu veiðisvæðunum gátu leigt,
hinir ekki, enginn var ábyrgur
gagnvart heildinni fyrir meðferö
viðskiptavina sinna á ánni.
Um þaö leiti sem ég var aö
hefja búskap, 1951 og 52, var
reynt aö sameina alla bændur,
sem land áttu að Hofsá, um stofn-
un veiöifélags. Ég heimsótti
flesta bændur og ræddi viö þá um
þetta nauösynjamál, að allir
fengju sanngjarna hlutdeild i
þeim verðmætum, sem áin gæti
gefið af sér i framtiðinni, ef ábyrg
stjórn stæöi vörö um hana, rækt-
aði, verndaöi og bætti.
Það hafði nokkur áhrif á þetta
brölt okkar, að þegar ég dvaldi I
Skotlandi nokkru áður, eða ’48,
kynntist ég þeim mikla árangri
sem þar hafði náðst i veiðimál-
um, jafnvel að gera smásprænur
að veiðiám. Þótti mér þó sem aö-
staða okkar væri allt önnur og
betri, eftir þvi sem ég leit til
vatnsfalla þar.
Þó að bændur tækju erindi okk-
ar, sem að þessu stóðumvel,
allflestir, komu upp tvennskonar
sjónarmið sem slógu vopnin úr
höndum okkar, annarsvegar
áhugaleysi og vonleysi þeirra,
sem aldrei höföu haft veiðitekjur
eða veiði úr ánni, um að þeirra
hlutur gæti nokkurntima orðið
einhver, og hinsvegar afstaða
þeirra sem töldu sig báðum fótum
I jötu standa og hlut sinn versna
ef i fleiri staði yrði deilt.
A þessu strandaöi stofnun
veiðifélags meö meiru, sem hér
skal ekki tiundaö, og þar með
hófst nær 15 ára óheillaþróun,
sem endaði með hruni laxastofns-
ins, en stofnun veiöifélags á rúst-
um, sem ég sagði i einhverri
skýrslu, að likst hefðu samblandi
af orustuvelli og svinastiu. Sem
dæmi um þaö má geta þess, aö
fyrir stofnun veiðifélagsins,
dældu skotglaðir veiðimenn úr
langdrægum rifflum á flöskur og
brúsa, sem stillt var upp
meðfram ánni. Ær og lömb fund-
ust með snoppu eða haus fastan i
dósum eða fötum, eða afskorna
eða særða fætur i bein, eftir
nylongirni ta.m.k. sex tilfelli, en
eftir félagsstofnun ekkert). Um
drykkjuskap, hegðun og afbrot
skal ekki rætt að sinni, en á þess-
um árum fékkst þvi miður, tákn-
rænt dæmi um, hvað stundum
gerist ef hinn „landlausi bæjar-
búi” fær ábyrgðarlaust og
óáreittur að haga sér eftir eigin
geðþótta úti i náttúrinni.
Þaö skal hins vegar undirstrik-
aö að öll okkar kynni og samskipti
við meginhluta bæja- og borgar-
búa hafa verið meö ágætum og
sárt er að vita hve fáir geta miklu
spillt. En þetta var lika táknrænt
dæmi um, hvað gerist, ef bændur
standa ekki vörð um eignarrétt
sinn. Þá færa ágengir menn sig
upp á skaftið og halda að sérleyf-
ist.
Þetta 10 — 15 ára timabil fyrir
stofnun Veiðifélags Hofsár, I febr.
1976., voru allar laxárnar i
Vopnafirði, fjórar að tölu,
ofveiddar og jafnvel gjöreyddar.
I tveimur tilfellunum kom stane-
veiðifélagið Flúðir á Akureyri
mjög við sögu (Höfsá og Selá),’en
Reykvikingar I hinum tveimur
(Vesturdalsá og Sunnudalsá).
Ekki væri ófróðlegt að athuga i
samhengi, samskipti Flúða-
manna á Akureyri og stiórnar
Veiðifélags Hofsár, annarsvegar,
og Rafveitu Akureyrar og
Laxárbænda hinsvegar, bæöi
málin komust i brennipunkt á
sama timaskeiði, og I báöum til-
fellum ætlaði aðallinn á Akureyri
að taka sér húsbóndavald meö
frekju og tillitsleysi, en brýndi að
lokum deigt járn til stáls.
Frá Vopnafirði
Siðustu 6 — 7 árin fyrir stofnun
veiðifélagsins, stóð aðal-Hruna-
dansinn, og fyrsta áriö, sem
veiðifélagið starfaöi má vera með
i tölunni, þvi það ár héldu Flúða-
menn verulegum hluta af ánni, en
létu illa að stjórn. Framkoma
þeirra sjálfra dæmdi þá úr leik og
klögumál þeirra og rógur um
mig og „Skotann” og stjórn
Veiðifélags Hofsár sem hefur
veriö eitt aðalmáliö á velflestum
fundum Landssambands stang-
veiðimanna allar götur siöan ’69,
marklaus. Þessi klögumál hafa
lika riðiö húsum i ráðuneytum og
innan „Kerfisins” slöan haustið
’67 og eru þvi eitt þessara sér-
stæðu islensku dæma, þar sem
sökudólgarnir eru sækjendur og
opinberir ákærendur, en hvorki
vitni eða verjendur eru til kvadd-
ir.
Arið 1962 kom til min norðan úr
Mývatnssveit, Brian Booth, og
veiddi nokkra daga hjá okkur
Jóni Haraldssyni á Einarsstöð-
um, en við leigðum þá út sam-
eiginlega eina og hálfa stöng, en
Flúðir á Akureyri höfðu þá
stærstan hluta árinnar. Upp frá
þvi varð hann fastur viðskipta-
vinur næstu sumur, og tók sér
einu sinni vetursetu þarna hjá
okkur i dalnum. Margt siðkvöldið
sat hann á tali við mig og sagði
mér þá ekki einungis fyrir hvern-
ig Hofsá væri aö fara, heldur hvað
væri til ráða, auk þess sem hann
fræddi mig um þá hluti sem siðar
urðu kunnir eftir útkomu bókar-
innar: „Raddir vorsins þagna”.
Var hann ólatur að eggja mig á að
snúast til varnar fyrst meö þvi að
fækka stöngum um helming og
stofna siðan veiðifélag. Hann
fylgdist með hrygningu i ánni
flest haust eftir 1963 og spáöi þvi
að 1968 yröi áin nær eyðilögö. Það
sumar varö veiðin 170 laxar, en
þar með var hjólinu snúið við.
I febrúar 1967 var Veiöifélag
Hofsár stofnað, og gekk það ekki
fyrirhafnarlaust, m.a. sendu
Flúöamenn tvo stjórnarmenn
sina á stofnfund Veiðifélags
Hofsár! Upphaflega flaug af staö
lögmaður félagsins til þess að
mæta á stofnfundinum. Af ein-
hverjum ástæöum sneri vélin við,
en lögmaöurinn átti eftir aö láta
til sin taka siöar.
Eftir mikið samningaþóf, leigði
hið nýstofnaða Veiðifélag, Flúða-
mönnum þann hluta árinnar, sem
þeir höf.ðu haft til eins árs, eöa
sumariö 1967. Booth hafði áfram
þann hluta, sem hann haföi haft á
leigú undanfarandi sumur, en aö-
ilar urðu að falla fra' forleigurétti,
sem þeir höfðu samið um við
landeigendur. Flúðir urðu auk
þess að framselja Veiöifélagi
Hofsár samning, er félagið hafði
gert viö prestinn á Hofi, til loka
veiöitimans 1968.
Það sem Flúöamönnum gekk
verst aö sætta sig við, voru þær
veiðitakmarkanir og reglur, sem
hiö nýstofnaða félag setti og gilda
enn i dag. Er ég hafði afskipti af
þeim þetta sumar vegna brota
sem ég stóö þá aö, voru svörin
gjarnan þau, að „þessar reglur
væru svo heimskulegar aö þær
væru ekki til annars en brjóta
þær”. Svipuð voru viöbrögð
þeirra er við fækkuðum stöngum
meö aðstoð Veiðimálastjóra áður
en Veiöifélagið var stofnaö.
Haustið 1967 auglýstum við
Hofsá og Sunnudalsá til leigu og
var auglýsing þar um birt I þrem-
ur dagblööum og Rikisútvarpinu.
Ekkert innlent tilboö barst, aö-
eins tilboð frá Brian Booth, og á
grundvelli þess var samiö til 7
ára. Fiúðamenn sendu mér hins-
vegar bréf, þar sem þeir tóku
skýrt fram aö þeir treystu sér
ekki til að senda tilboð I ána
„vegna takmarkana á veiöitima
og tækjum, sem ekki tlðkast I
sambærilegum ám,” eins og segir
i bréfinu.
Enn þann dag i dag undrast
lávaröarnir hjá Flúöum að þeirra
„tilboð” skyldi ekki vera virt
svars, en þvi eina alvöru tilboði,
sem barst, tekið, og þetta hafa
þeir gert aö eilifðarmáli hjá L.S.,
Landssambandi Stangveiöi-
manna og innan „kerfisins”, eins
og áður sagði. Satt aö segja sá ég
aldrei neitt I bréfinu, sem gaf til-
efni til andsvars frá mér. Hver
meöalglöggur maöur, með þau
kynni sem ég var búinn aö fá af
þessum málum, gat þó Iesiö milli
linanna töluverða sögu, einkum
eftir að þeir hófu tilraunir til að
eyðileggja þann samning sem við
gerðum og undirskrifuöum. Bréf
þeirra bauö upp á aðeins einn kost
og þann einn, að stjórn Veiöi-
félagsins létti af öllum sinum ný-
settu veiöitakmörkunum og regl-
um, og þá voru þeir til „viðtals
um sanngjarnt verö fyrir ána!
Mér hefur verið tjáð, aö ræður
lögmanns Flúða á Akureyri, hafi
vakiö þvllika hrifningu hjá stang-
veiöimönnum á fundum L.S., þar
sem hann reiddi svipu réttlætisins
að formanni Veiðifélags Hofsár,
og fyrrum Teigsbónda (fjar-
stöddum), að oftlega heföi verið
skorað á hann að láta sérprenta
plaggið öðrum til viðvörunar og
valdhöfum til upplýsingar.
Liklega er það hógværöin tóm
sem hefur aftrað höfundi frá
þessu, en entist þó ekki til aö
koma i veg fyrir að úrdráttur úr
ræðu hans birtist i „Veiðimaður-
inn”, 95. tbl. 1975, ásamt skýrslu
frá aðalfundi L.S. 1974.
Þetta blað hef ég við hendina,
en þó að leitað sé með logandi
ljósi er varla hægt að segja að eitt
einasta atriði sé sannleikanum
samkvæmt, þó hefur hann rétt
eftir úr innihaldi tveggja bréfa
sem nokkrir bændur I Vopnafirði
voru fengnir til aö undirskrifa og
send voru landbúnaöarráðuneyt-
inu, enda mun höfundarrétturinn
lögmanninum ekki óviökomandi.
Bréf þessi voru mótmæli gegn þvi
aö viðkomandi ráðuneyti löggiltú
nýgerðan samning viö Brian
Booth, á þeim forsendum að roö-
sáraveiki, sem þá hafði geysað á
Bretlandseyjum um skeið, bærist
til landsins með veiöitækjum og
vatnsklæðum veiðimanna.
Fljótt á litið virðist hér hafa
verið á ferðinni búmannleg var-
hygli, en þegar þess er gætt að
meðan Brian og gestir hans og
Flúðamenn veiddu hlið við hlið i
Hofsá, þá var allt I lagi og enn-
fremur aö breskir veiöimenn
veiddu i öðrum ám, en þegar
hann var orðinn leigutaki var um
að gera aö blása þessa smithættu
út, fá samninginn ógiltan og þar
með átti veiöifélagið engra kosta
völ, nema þá semja við Flúða-
menn.
Niðurstaða í fjórum liðum
Bændur sinni
vardstödunni
1. Veiöimál yröu fljótt I algjöru
öngþveiti ef eignarréttur á bú-
jöröum (og veiöivötnum) væri
tekinn úr höndum þess fólks
sem leggur það á sig að þreyja
þorrann og Góuna úti um hinar
dreiföu byggöir. Fólk sem
kemur til aö dvelja nokkra
sumardaga við veiðivötn, tekur
ekki að sér þá varðstöðu sem
þarf. Kunnara er en frá þurfi að
segja hvern hug menn bera til
þess sem rikisins er.
2. Veiðifélög bændanna eða Land-
samband veiöifélaga ættu ein
að annast útleigu til stangveiði-
manna erlendra og innlendra
studd af Veiðimálastofnuninni,
landbúnaöarráðuneyti og
dómsvaldi.
3, Peningafurstar úr bæjum og
borg eiga engan frumburðar-
rétt ósóttan i sveitir landsins.
Þeir eða þeirra forfeður
hösluðu sér völl og komu ár
sinni fyrir borð þar sem trúaö
er á steinsteypu, hlutabréf og
vixla. Leiga þeirra á laxveiði-
ám og enáursala á veiðileyfum
hækkar verðið og býður heim
gjaldeyrisbraski.
4. Bændur veröa að gjöra sér bet-
ur ljóst en nú er hverjir standa
meö þeim I sambandi við veiði-
mál og hver er þeirra brjóst-
vörn. Með góðri samvinnu viö
Veiöimálastofnunina er auövelt
að halda áfram þeirri uppbygg-
ingu sem þarf til þess að allir
sem vilja veiða og viröa leik-
reglur eigi þess auðveldlega
kost aö njóta þess unaðar sem
veiðivötnin okkar veita öllum
þeim sem njóta kunna.