Þjóðviljinn - 02.02.1979, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 02.02.1979, Blaðsíða 8
8 StÐA — ÞJÓDVILJINN Föstudagur 2. febrúar 1979 Föstudagur 2, febrúar 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9 Trésmiðafélag Akureyrar 75 ára Þann 26. janúar sl. varð Trésmiðafélag Akureyrar 75 ára. Þó að 26. sé tilfærður sem stofndagur liggja ekki fyrir fullkomlega öruggar heimildir um daginn. Verið gæti að stofnfundurinn hafi verið haldinn deginum fyrr eða seinna. I ársbyrjun 1904 eru um- brotatímar í þjóðlífinu. (s- lendingar eru að fá heima- stjórn og rífast um ágæti hins væntanlega ráðherra Hannesar Hafstein. Hinn 4. febrúar stendur þetta í Stefni, blaði Björns Jónssonar sem kom út á Akureyri á þessum árum: „Menn ættu fremur að minnka en auka viö skemmtisamkomur og muna eftir aflaleysinu, en það er útlit fyrir að febrúarmánuöur ætli eigi að verða eftirbátur janúar þött sumum þætti þá nóg um”. Þess er einnig getiö i blöðum á vetrar mánuðum þetta ár að enga atvinnu sé aö hafa á Akureyri. t bænum búa þá 16-1800 manns og séu skoðaöar myndir af bænum frá þessu tima- bili verður ljóst að margur hefur búið býsna þröngt i þá daga. 1 langri grein sem birtist i Stefni i aprllmánuöi 1904 segir svo um iön- aö I bænum. „Iðnaður er nokkur á Akureyri og hefur blómgast á seinni árum. Einkum er timbursmiöi mikil. Fyrst og fremst smiða þeir öll hús sin sjálfir og svo hefir það tíökast að þeir taki að sér húsasmiöi út um sveitir til dæmis kirkjusmlði og timburhúsasmlði fyrir bændur. Þá er hér þilskipasmiði og skipaviö- gerðir á hverjum vetri. Trésmlði er þvi aðalatvinnuvegur allmargra bæjarbúa. Þá er hér skósmiði og söðlasmlöi og eru búnir hér til söðl- ar og skór fyrir bæinn og sveitirnar i kring, þó er hér allmikið flutt inn af skófatnaði.” Innflutningur iðnaðarvara I sam- keppni við hina innlendu fram- leiðslu er sem sagt gamalt og nýtt vandamál fyrir iðnaðarmenn. Algengast var á þessum árum aö smiðir gerðu tilboö I að byggja hús og legðu til allt efni. Vildi brenna við að þessi tilboð yrðu nokkuð lág og áttu menn fullt I fangi aö standa við þau. Þegar frá llður koma upp deilur og ásakanir á milli manna I félaginu um að þeir ynnu fyrir allt of lágt kaup! Það tlökaðist ekki að borga kaup I peningum og 16. febrúar 1913 er gerð svofelld samþykkt á félags- fundi: „Tillaga að kaup trésmiða sé borgaö út vikulega i peningum og öðlist gildi 1. mars 1913”. A sama fundi var einnig ákveðið að hækka kaupið „úr 30 aurum um timann upp I 35 aura”,var sú tillaga sam- þykkt með 10 atkv. gegn 4. Hver voru tildrögin? úr reikningum félagsins frá 1906 má lesa býsna mikinn fróöleik. Fundargerðir eru ekki til eldri en frá 1913, en af reikningunum má marka að félagið hafi starfað með miklum blóma á fyrstu árunum. Þannig eru haldnir 11 fundir I félaginu það áriö og merkilegt nokk, þar er m.a. þessi iiöur: „Fyrir samkomulagsfund meist- ara kr. 2,00”. Þessi liður er sérlega umhugs- unarverður þvi að hann bendir til þess að meistarar og sveinar hafi setiö á samningafundi um kaup og kjör. Iðnaðarmannafélögin voru flest sameiginleg félög sveina og meistara og samningafundir um kaup og kjör þvi ekki vanalegir fyrr en löngu seinna, þegar félag- arnir skildu að skiptum vegna mis- munandi hagsmuna er sveina- félögin tengdust verkalýðs- hreyfingunni eins og nú er^ Það glæsilega gamla hús sem Menntaskólinn á Akureyri er i var byggt árið 1904. Talið er aö félagið sé stofnað vegna undirbúnings að byggingu hússins sem þá skyldi hýsa gagnfræöaskólann. Hefur verið talið að sveinar hafi fengið tilboö um mismikið kaup, en ekki viljað una þvl og myndað meö sér samtök til að koma i veg fyrir það misrétti. Annars vantar um þetta heim- ildir og væri Trésmiðafélaginu mikil þökk aö þvi aö fá ábendingar frá þeim er kunna aö vita um það, hvar heimilda sé að leita um fyrsta starfsár félagsins. Eiga menn ein- hverjar myndir sem hafa heimildagildi. Vel getur veriö að afkomendur stofnendanna eigi I fórum sinum eitthvað það sem áhugavert er að vita um og er þeim tilmælum hér meö komið á fram- færi við þá eöa aöra sem eiga gamlar myndir frá störfum tré- smiða, bréf eða annað sem varpað getur ljósi á allra fyrstu árin að þeir komi þvi á framfæri við TFA. Hér er ekki verið aö biöja um að fá þetta til eignar heldur fyrst og fremst að fá að vita um heimildir. H.G. Frá trésmföaverkstæði Ólafs Agústssonar uppúr 1930 Skólahús MA. Smlöi þess er talin hafa ýtt undir stofnun félags trésmiöa á Akureyri 1904 ÞRÍR FIÓRÐU ÚR ÖLD Helgi Guömundsson Rætt við Helga Guðmundsson formann Trésmiðafélags Akureyrar í tilefni afmælis þess — Það hefur veriöallur munur aö vinna eftir akkorös taxtanum áriö 1906. Ég get sagt þér aö þá kostaði renndur rúmfótur 20 aura og kökukefli 60 aura. Menn fengu 5,50 fyrir aö smiöa hjólbörur meö boröa- hjóli. Hvert þrep i hakatröppu, breidd 48”,þykkt á tröppu 3” með hefluöum pQárum, 6s tólpar renndir, húnar, handriö pallbreidd 36” kr. 4.00. Ef ég á hins vegar aö mæla þetta sama stykki eftir núver- andi veröskrá þá þarf fyrst aö telja upp ótal atriöi og hvert um sig kostar þetta og þetta margar mínútur og svo kostar minútan heilmikið og Ihaldiö og sjálfskip- aöir vitringar um uppmælingu segja svo að aUt klabbiö sé rándýrt. Uppmælingar- aöilinn ræni og rupli.” Þaö er Helgi Guðmundsson núverandi formaður Trésmiðafélags Akureyrar sem svo mælir. — En eru þá ekki uppmælingamenn há- tekjumenn? — Þeir sem vinna vel i akkoröi, þeir þéna vel,á þvi er enginn vafi en mér sýn- ist að menn verði að leggja mikið af mörkum I ákvæðisvinnu trésmiöa til þess að hafa gott kaup. — Að þvi slepptu, að þú ert að reikna út uppmælingar fyrir menn, að hvaða verk- efnum er Trésmiðafélagið að vinna eftir að hafa starfað þrjá fjórðu úr öld? — Ýmsum, auk almennrar þjónustu sem félagarnir fá hér á skrifstofunni vegna þeirra umkvörtunarmála sem þeir koma með hingað til okkar þá hefur Líf- eyrissjóður trésmiða aðsetur sitt hér. 1 störfum vegna hans er nú að minnsta kosti einn maður mestan hluta sins vinnu- tíma. Viö reiknum út og önnumst upp- mælingar. Verkefnin sem unnin eru hér eruaö öðru leyti næsta lilí þvl sem gengur og gerist hjá verkalýðsfélögum I landinu. Auk þessa er svo verið að vinna að end- urbótum á húsnæöi þvi sem félagið og lff- eyrissjóöurinn hafa keypt við torgið. Þangað flytjum viö vonandi fyrir voriö. Þá höfum við llka fest kaup á tveim or- lofshúsum i samvinnu við tvö verkalýðs- félög. Annað húsið er I Vatnsfiröi og hitt á Dlugastöðum I Fnjóskadal og veröa bæöi tilbúin til notkunar i' vor. Já, og svo er verið að undirbúa árshátið. Annars finnstmér ganga grátlega hægt að bæta úr þvl auma félagslega ástandi sem rikir innan verkalýöshreyfingarinn- ar. Þetta á ekki siöur viðum okkar félag en önnur. Efnahagslega og faglega er hún að verða mjög öflug og verður land- inu ekki svo létt stjórnað I andstööu við hana. Verði ekki gert stórátak i íélags- og menningarmálum verkalýðssamtakanna ánæstuárum,óttastégað þaöfyrirkomu- lag festist í sessi að verkalýðssamtökin verði öflug stofnun i samfélaginu , sem vissulega er lika nauðsynlegt, en hún verði ekki lifandi fjöldahreyfing borin uppi af félagslegum áhuga félagsmanna- Við hér I þessu félagi höfum svo sem ekki gert neitt stórt átak i þessu efni fremur en aðrir en ég geri mér vonir um að auðveldara reynist að fitja upp á áhugaverðum nýjungum þegar við höfum skapað okkur sæmilega aðstöðu I eigin húsnæði Hvenær varðstu formaöur fyrst? — 1976 og skiptir ekki miklu máli. Sá sem hinsvegar var fyrstur i þessari stöðu hét Guöbjörn Björnsson. Þeirra manna sem hófu allt þetta verk er vert aö minnast nú og muna eftir því við hverskonar aðstæður þeir þurftu að vinna sitt verk. Þótt okkur þyki nú sitt af hverju að í samfélaginu þá hafa undanfarin ár veriö hrein gullöld miðað við fyrri tima. Má raunar segja að saga hreyfingarinnar eftir stríð sé saga um marga og afdrifa- rika sigra I réttindamálum verkafólks. Grundvöllinn að þeim sigrum lögðu frum- kvöðlarnir með framsýnni baráttu sinni allt frá því fyrir aldamót. En þrátt fyrir þetta allt vinna menn, einnig i trésmíðinni, allt of langan vinnu- dag og virðist ekkert nema yfirvinnubann og ströng stjórnun á vinnutlma geta breyttþessuástandi. Auðvitaö hefur þorri launamannamiklartekjur af yfirvinnu og fyrir margar fjölskyldur væri óhugsandi aönáendunum samanöðruvisieinsog nú er ástatt. Það myndi því ekki nægja að stytta vinnutimann I einum hvelli ef ekki tækist að gera ýmsar aðrar ráðstafanir samtímis. Hækka dagvinnukaupið og síð- ast en ekkisfctað leita annarra úrlausna I mikilvægum málum en gert hefur verið undanfarin ár. Það er til dæmis alveg fer- legt að hverjum einasta manni, að heita má, sé gert ókleift að skapa sér sæmilegt öryggi i samfélaginu nema hann eigi sitt Ibúðarhúsnæði. Þak yfir höfuðið er ná- kvæmlega jafnmikilvæg þörf og matur og drykkur er hverjum manni. Ætli kæmi ekki heimóttarlegur svipur á margan manninn ef honum væri gert aö kaupa sér fimmtíu ára birgðir af soðningu og smjöri á tíu árum eða svo. Skipulagi byggingariönaðar. er vægast sagt ábótavant, ekki sist á Reykjavikur- svæðinu. Mér skilst að i Meistarafélagi húsasmiða I Reykjav. séu um 300 manns. Það bendir til að hverjum meistara hafi veriðætlaðað reisa með mönnum sínum um þaðbil eina og hálfa ibúð á sl. ári auk annarra verkefa. Starfandi trésmiðir eru taldir mera um 640 menn. Hver meistari hefur þá að jafnaði i sinni þjónustu rúm- lega tvo menn. 1 Hafnarfirði er þetta enn vitlausara, því þar munar vist ekki miklu að þeir séu jafnmargir i meistarafélaginu og sveinfáelaginu. Hvernig i ósköpunum á að verahægt að koma á einhverri tækni- þróun og raunverulegri hagræðingu I störfum með svona fyrrikomulagi? Hér á Akureyri er þetta hins vegar þannig, að mjög margir menn starfa hjá fáum, en tiltölulega öflugum fyrirtækjum. Verð á nýbyggðum ibúðum er miklu lægra hér en syðra. Mikilvæg skýring á þvi er sú að fyrirtækin hafa fengið miklu betri vaxtarskilyrði vegna nægra lóða. Það er svo að minu viti heilmikið áhyggjuefni að öll eru þessi fyrirtæki I eigu einkaaðila. Með þvl er komið mikið vald á fárra manna heldur um þróun byggingariðnaðarins hér I bænum. Satt að segja er það einkennilegt, hvernig sam- vinnuhreyfingin hefur látiö byggingariðn- aöinn afskiptalausan. 1 þessum iönaöi er mjög litið um samvinnurekstur. Verður sjálfsagt ekki breyting þar á fyrr en verkalýðshreyfingin fer að hafa áhrif á þróunina meö þvi að ýta undir stofnun framleiðslusamvinnufélaga. „Að örva nemendur til að tjá sig um umhverfi sitt og hugðarefni” Rætt við Hörð Bergmann um aðild frœðslu- ráðs að statfi á ári barnsins Féiagasamtök og opinberir aft- ilar vinna nú meftýmsum hætti aft undirbúningi starfs á án barns- ins, sem er nýhafift. Nýlega voru kynnt i fjöimiftlum áform „stóru nefndarinnar” svonefndu, en þaft er nefnd sem starfar aft þessum málum á vegum menntamáia- ráftuneytisins. Reykjavikurborghefur skipað 5 mannanefndsem samræma á að- gerðir borgaryfirvalda á árinu og er formaður hennar Finnur Birg- isson, arkitekt. Aðrir I nefndinni eru Gerður Steinþórsdóttir og Hulda Valtýsdóttir, tilnefndar af Félagsmálaráði.og Höröur Berg- mann og Elin Pálmadóttir, til- nefnd af fræðsluráöi. 1 skólum borgarinnar er þegar hafinn undirbúningur að Listahátið barnanna að Kjarvalsstöðum 28. aprll til 7. mai n.k., og á fræðslu- ráö aðild að sérstakri undir- búningsnefnd hátiöarinnar ásamt Félagi islenskra myndlistarkenn- ara sem átti frumkvæðiö með ákvöröun sinni um sýningu á myndverkum barna i tiiefni barnaársins. Þjóðviljinn leitaöi til Harðar Bergmann, sem sæti á i þessari nefnd,og spurði hann hvað til stæði á þeim vettvangi: — Við Elin Pálmadóttir erum fulltrúar fræðsluráðs i undir- búningsnefnd sem ráöiðá aðild aö ásamt Félagi islenskra mynd- listarkennara. S.l. sumar lagöi ég fram tillögur I fræðsluráði um að ráðiðstuðlaði aö þvl að unnið yrði að verkefnum I grunnskólum Hörftur Bergmann borgarinnar, sem hefðu þaö meginmarkmið að örva nemend- ur til að tjá sig um hugaðarefni sin, reynslu og umhverfi I mynd- um, töluðu og rituðu máli og jafn- vel tónum. Hugmyndin varsúaöreyna aö vekja áhuga I skólunum á verk- etoum sem tengdust markmiðum af þessu tagi, innan sem flestra greina og hvetja til samstarfs kennara. Ætlunin var aö stefna aö sýningu og jafnvel útgáfu á völdu efni. Þessar hugmyndir voru kynntar á fundi fræðsluráðs með skólastjórum I október. 1 þeim mánuði barst fræðsluráði svo styrkbeiðni frá Félagi isl. mynd- listarkennara, sem var byrjað að undirbúa sýningu og listahátið barna að Kjarvalsstöðum 28. april til 7. mai I vor. 1 ráöinu rikir það sjónarmiö að starf eins og hér um ræðir eigi fyrst og fremst að byggja á frum- kvæði og áhuga kennaranna sjálfra og þvi var ákveðiö aö reyna að styrkja áætlanir FIMK sem best og skipa samstarfsnefnd eins og ég gat um áðan. 1 henni eru frá FIMK Edda Oskarsdóttir, Sigriður Einsirsdóttir og Þórir Sigurðsson. Þau og félagar þeirra hafa boriö hitann og þungann af þeim undirbúningi sem hefur far- ið fram, sem ásamt kynningu inn- an félagsins hefur leitt til mynd- unar 6 starfshópa. Auk þess hefur FIMK leitaö samstarfs við félög kennara I ýmsum greinum: smiðakennara, handavinnukenn- ara, vefnaðarkennara, heimilis- fræðikennara,tónmenntakennara og Iþróttakennara. Einnig hefur verið haft samband viö Félag móðurmálskennara. Innan allra þessara samtaka og raunar víðar er áhugi á þátttöku og sem bestu framlagi til hátíöar- innar. Og það rikir mikiil áhugi á aðhúnverði lifandi, — sem flestir komi fram með fjölbreytt atriöi og þaö verði eitthvert lifandi starf á hátfðinni auk þess sem myndir og munir barna verða til sýnis. En hvaft meft aftrar áætlanir? — Utgáfuáætlanir eru ómótað- ar og að mlnum dómi háðar þvi hvort tekst að vekja áhuga ein- hvers forlags á útgáfu texta og mynda sem til verða I tengslum við þau verkefni sem grunnskólar vinnaað á barnaárinu. 1 umsókn- inni um fjárstyrk hefur meginá- hersla verið lögð á listahátiðina. Undirbúningsnefndin hélt I nóv- ember s.l. fund meö fúlltrúum úr öllum skólum borgarinnar og kynnti þar hugmyndir um verk- efni sem tengjast markmiðunum sem ég gat um áðan og hægt er að vinna að i greinum eins og móðurmáli, samfélagsfræöi og erlendum málum. Framundan er annar íúndur með fulltrúum skól- anna og þá kemur væntanlega i ljós hversu mikill áhugi er fyrir hendi i skólunum og hvernig hug- myndir hafa mótast hjá kennur- um um þetta efni. __ „Gjöf Jóns Sigurössonar” styrkir þjóðlega fræðiiðkun Verftlaunanefnd sjóðsins ,,Gjöf Jóns Sigurftssonar” hefur auglýst cftir umsóknum úr sjóftnum árift 1979, en aft þessu sinni er ráftstöf- unarféð 5 milj. kr. Tilgangur sjós- ins er sá, aft verftlauna fyrir vel samin vísindaleg rit, veita starfs- laun höfundum sem hafa fræftirit I smíftum og styrkja útgáfur slikra rita. ÖU skulu rit þessi „lúta aft sögu tsiands, bókmennt- um þess, lögum, stjórn og fram- förum ”. A siðastliðnu ári veitti nefndin þrenns konar viöurkenningu, starfslaun, rannsóknastyrk og út- gáfustyrk. Starfslaun, 800 þús. kr., hlaut Björn Teitsson magister, til að vinna að sögu byggöar á Norður- landi 1300 — 1600. Starfslaun, 450 þús. kr. hver, hlutu: Gísli Gunnarsson sagn- fræðingur, til að semja rit um hagsögu íslands á 18.öld; Helgi Þorláksson cand. mag., til að vinna að riti um Islenska utanrikisverslun fram til 1400; Kristján Arnason dr. phil., til aö vinna aö útgáfu doktorsrit- gerðar um hljóðdvöl I islensku; ólafur R. Einarsson, mennta- skólakennari, til að semja rit um islenska verkalýðshreyfingu 1887 — 1930. Rannsóknarstyrk, 250 þús. kr., hlaut dr. Aðalgeir Kristjánsson skjalavörður, til að kanna heim- ildir um þjóöfundinn 1851. Utgáfustyrk, 250 þús. kr„ hlaut Hið íslenska þjóðvinafélag, til að undirbúaútgáfuá bréfum til Jóns Sigurðssonar; Umsóknir um verölaun eða annan fjárstuðning úr sjóðnum 1979 skulu stílaðar til verðlauna- Framhald á 14. siðu

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.