Þjóðviljinn - 24.12.1979, Blaðsíða 5

Júlablab Þjóöviljans 1979
5
ALDAMÓTAJÓL
í norðlenskum afdal
,,Bráöum koma blessuö jólin,
börnin fara aö hlakka til.
Allir fá þá eitthvaö fallegt
f þaö minnsta kerti og spil”.
Endur fyrir löngu læröi ég
þessa visu. HUn er kannski ekki
kveöin lengur enda munu „kerti
og'spil”, ekki þykja sérlega til-
komumiklar jólagjafir nú á dög-
um. En sú var tiöin, aö ekki voru
börnum aörar gjafir kærkomnari
á jólum. Nú eru börnin aftur á
móti glödd meö dýrari gjöfum og
nýtiskulegri. Nú eru þaö bilar,
flugvélar, tindátar, byssur svo aö
eitthvaö sé nefnt. Já, tindátar og
byssur. Þaö sýnist vera hægt aö
minnast „friöarhátiöarinnar”
meö ýmsumóti.
Fariö að
Fremrikotum
Þeim fer nú óöum fækkandi,
sem muna eftir jólahaldi eins og
það tiökaðist vitt og breitt um
byggðir landsins kringum siöustu
aldamót. Þó finnast ýmsir slikir
enn á uppréttum fótum. Og þegar
undirrituöum var faliö aö leggja
til eitthvert efni i jólablaö
Þjóöviljans þá ákvað hann að
leita uppi einn af þessari kynslóö.
Fyrir valinu varö Haligrimur
Jónasson, ferðagarpur og
fyrrverandi kennari.
Haligrimur Jónasson er fæddur
og uppalinn aö Fremri-kotum i
Noröurárdal i Skagafiröi og varö
nú nýlega 85 ára. Hann tók vel
minu máli ogeinn daginn venti ég
mér vestur i Einarsnes í Skerja-
firöi til fundar viö Hallgrim. Ég
fann strax aö hér hafði ég
tilhneigingu til aö dvelja lengur
en timinn leyföi. I skrifstofúnni
hjáHallgrimivorum viðumluktir
algerri kyrrö. Engin umferö
utanhúss. Enginn umgangur
inni við utan hvað bústinn,
kolsvartur köttur kom sem
snöggvast inn til okkar, leit upp á
blaðamann, hristi hausinn og
labbaöi svo út. Hamingjan góða,
bera þá ekki einu sinni kettirnir
viröingu fyrir blaöamannastétt-
inni? Skyldi hann hafa lesið eitt-
hvaö eftir Svarthöföa?
„Þetta er nú allur bústofninn”,
segir Hallgrimur, kveikir sér i
pipunni og hefur þvinæst frásögn
af aldamótajólum á Fremri--
kotum.
mhg rœðir
við Hallgrím
Jónasson,
fyrrum
kennara,
um bernsku
jóla
minningar
hans frá
Fremri-kotum
Fremri-kotabærinn um aldamótin siðustu.
Fábreyttar
gjaldeyrisvörur
— Fremri-kot eru eins og flestir
vita kannski, fremsti bærinn i
Norðurárdal i Skagafiröi og jafn-
framt sá bær, sem næstur er
öxnadalsheiði aö vestan veröu.
Næstu bæir neöan Fremri-kota
voru Ytri-kot og svo Borgargeröi
sunnan ár, báöir komnir i eyöi.
Næsti bær við öxnadalsheiöi
noröanveröa var Bakkasel, lengi
gisti- og greiðasölustaður, einnig i
eyöi sem og öxnadalurinn allur
niöur aö Engimýri og Hálsi. Þeir
bæir eru nú útveröir byggöarinn-
ar i þessum norölenska fjalladal,
þar sem sumrin eru heit og vet-
urnir mikilúölegir.
Vegna le£u sinnar viö fjölfarna
og torsótta heiöivvar gestanauö
mikil á FrerftriLotum og þvi var
þaö, aö sáN va'rVtingur, sem
keyptur var á haustin, svo sem
kaffi, sykur, olia o.fl. var oftast
mjög á þrotum er leiö aö jólum.
Þvi var þá jafnan nauösynlegt aö
ná sér i ný föng til þess aö geta
gert sér dagamun um jólin.
En þaö var nú ekki bara til
næsta bæjar aö fara. Frá
Fremri-kotum til Sauöárkróks
var talin 9 klst. reið og talsvert
lengra til Akureyrar. En til þess
aö geta aflaö sér þess yarnings,
sem nauösynlegur þótti til jóla-
haldsins, þurfti einhvern gjald-
eyri. Og hann var nú ekki fyrir-
feröarmikill á heimili eins og
Fremri-kotum, allra sist á fýrstu
búskaparárum foreldra minna
þar.
Og þá var þaö tóvinnan, sem
helst kom til greina sem
verslunarvara, vettlingar og
sokkaplögg og svo rjúpur. Og
hvaö prjónlesiö snerti þá var
Akureyri miklu betri verslunar-
staöur en Sauöárkrókur. Þvi olli
útgeröin viö Eyjafjörö en þar
voru miklu betri hafnir en viö
Skagafjörðinn.
Við krakkarnir, jafnvel smá
busar eins og ég, vorum öll látin
leggjahöndaö tóvinnunni. Égvar
t.d. látinn prjóna þumla á
vettlinga. Eldri systkini min
prjónuöu bolina og þetta var unn-
iö úr ullinni, sem haldið var eftir
á sumrin, þegar hún var annars
flutt i kaupstaöinri. Unnir voru
t.d. sokkar, sem ýmist náöu upp á
miö læri eöa i hné og vettlingar,
sem voru belgmiklir og stdrir en
hlupu saman við notkun og svo
sjóvettlingar.
Faðir minn og eldri bræöur,
Hjörtur og Magnús, geröu nokkuð
að þvi aö skjóta rjúpur. Þóttu þær
góö verslunarvara væru þær ekki
blóðugar aö ráði. Gangverö á
þeim var 25 aurar fyrir stykkiö.
Verö á sokkum og vettlingum
man ég ekki.
Er búið var að prjóna og þæfa
sokkana voru þeir dregnir upp á
fjöl, sem var i lögun eins og fótur
en þynnri. Var það gert til þess aö
fá á sokkana snortara lag og svip.
Viö krakkarnir voru látnir þæfa
sokkana og vettlingana, einkum
þó sokkana þvi vettlingarnir
þæfðust mikið af sjálfu sér viö
notkunina.
Ekki man ég nú eftir öörum
gjaldeyrisvörum, sem faöir minn
haföi til aö versla með fyrir jóhn
nema þá ef honum áskotnuðust
örfáar krónur fyrir aö veita
ferðamönnum gistingu og aöra
aöhlynningu. Eitthvaö litilsháttar
mun hafa verið tekiö fyrir það
þegar utanhéraösmenn áttu i hlut
en innanhéraðsmenn hlutu allan
beina ókeypis.