Þjóðviljinn - 14.08.1980, Side 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimnitudagur 14. ágúst 1980
Fimmtudagur 14. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Það er undarlegt en satt að fólk
veröur ónæmt fyrir umhverfi
sínu. Við æðum áfram i dagsins
önn og gefum okkur ekki tima til
að dást að öllu þvi sem gleöur
augaö i kringum okkur. Það er
helst veðrið, sólin og gróðurinn
sem fær fólk til að staldra við,
andvarpa og segja: mikið er
þetta nú fallegt. Þaö er bara svo
margt annað sem setur svip sinn
á umhverfið, allt þetta sem ber
fyrir augu á hverjum degi, en við
sjáum bara alls ekki.
Á bæjarrölti einn daginn fórum
við Ella ljósmyndari allt i einu að
velta fyrir okkur myndastyttum.
Það eru styttur út um allt, en eftir
hvern og af hverju eða hverjum
eru þær? Allar þessar styttur eiga
sina sögu en hver er hún? Úr
þessum vangaveltum varð heil
gönguferð um borgina i leit að
styttum.
Samkvæmt skrá borgarinnar
er 61 höggmynd á almannafæri i
borginni, eftir 24 höfunda. Þar
eru á meðal mannamyndir, tákn-
rænar myndir, minnismerki og
listaverk sem hver og einn getur
túlkaö að eigin vild. Það kannast
allir við karlana sem trjóna á sin-
um stöllum, kapparnir Ingólfur á
Arnarhól, Leifur heppni á Skóla-
vöröuholtinu, Hannes Hafstein og
Kristján konungur 9. fyrir fram-
an Stjórnarráðið og skáldin okkar
sem flest eru i görðum innan um
fugla og blóm, alveg i samræmi
viö þá rómantisku mynd sem um-
vefur þjóðskáldin.
Við hófum gönguna á Austur-
velli þar sem hann Jón Sigurðs-
son horfir til Alþingishússins.
Einu sinni heyrði ég Sverri
Kristjánsson segja frá þvi að
þessi mynd af Jóni væri táknræn
að þvi leyti að hann snéri andliti
mót lögg'jafarsamkundunni.
Karlar eins og Bismarck hinn
þýski snúa baki við þinginu, enda
fór hann sinar eigin leiðir, lýðræði
kom honum ekki við.
En Jón stendur þarna beinn og
ber höfundi sinum vitni, ,,karl-
mennskan” sem einkennir verk
Einars Jónssonar myndhöggvara
leynir sér ekki i styttunni af Jóni.
Glæsimennskan lýsir af honum,
enda var Jón kallaður ,,den
smukke Sivertsen” al' dansk-
inum, þó honum hafi jafnan verið
hampað fyrir aðra eiginleika,sem
betur fer.
Við Tjörnina stendur annar
stjórnmálaforingi, Ólafur Thors,
forystumaður ihaldsins um ára-
bil. Hvað sem um hann má segja
sem stjórnmálamann, sem þótti
bæði fyndinn og skemmtilegur,
þá finnst mér staðsetning stytt-
unnar bera vott um þann þanka-
gang sem lengi einkenndi ihaldið i
Reykjavik, að Reykjavik væri
þess eign og ihaldsforingjar ættu
aö trjóna i hjarta borgarinnar.
Skammt frá ólafi stendur þýski
björninn, gjöf frá Berlinarborg.
Þessi bangsi hefur löngum vakið
forvitni mina og ekki siður áletr-
unin, Berlin 2380km. Skýringin
liggur i þvi að þeir Berlinarbúar
gefa svona styttur til allra borga
og minrta þannig stöðugt á tilvist
sina.
Hljómskálagarðurinn er fram-
undan og þar eru nokkur verk
sem vert er að geta. Þarna er
hann Jónas blessaöur, ákaflega
raunmæddur að sjá, enda hafa
dúfur sýnt honum litla kurteisi aö
undanförnu. Það er einhver
raunasvipur á honum, likt og hon-
um leiðist.en efhann gæti hlustað
á það sem fram fer á bekknum
þar hjá, myndi sennilega hýrna
yfir honum, þvi þar er oft þaulset-
inn bekkurinn og mikið spjallað.
Skammt frá Jónasi er annaö
stórmenni af islenskum uppruna.
Myndhöggvarinn Bertel Thor-
valdsen stendur þungt hugsi með
meitilinn i hendi og styður sig viö
eina styttuna sina. Thorvaldsen
gerði sjálfur þetta verk, stillinn
minnir á griskar höggmyndir,
enda sótti hann fanga til hefða
Grikkja og Rómverja. lslending-
ar reyna alltaf að minna á það að
Thorvaldsen hafi verið hálfur ts-
lendingur, en illar tungur draga
það i efa og eru með einhverjar
gróusögur um móður hans, Við
hlustum auðvitað ekki á slikt.
Við höldum næst inn i Hallar-
garðinn við Frikirkjuveg 11. t
horni garðsins stendur guðinn
Adonis með bráð sina, Thorvald-
sen er enn á ferðinni og mun þessi
stytta vera sú elsta i eigu
Reykjavikurborgar.
Höggmyndasmiður af annarrri
kynslóð á litla og fallega styttu
fyrirframan Kvennaskólann, hún
heitir Soffia og er eftir ólöfu
Pálsdóttur. Ofar i garðin-
um eru Piltur og Stúlkasem gerð
er af Asmundi Sveinssyni. Við
látum auðvitað margar styttur
fram hjá okkur fara, reynum að
gefa þeim auga sem eru fallegar
fyrir augað og koma vel út á
myndum, en það er ekki þar með
sagt að þær séu betri listaverk.
Stefnan er nú tekin þvert yfir
Tjörnina að gamla kirkjugarðin-
um við Suðurgötu. Þar á mótum
Hringbrautar og Suðurgötu er ein
frægasta stytta Einars Jónsson-
ar, Otlaginn. Maðurinn sem brýst
áfram með konuna á bakinu,
barnið i fanginu, staf sér við hönd
og hund við hlið,( „Visitölufjöl-
skyldan”).Þessi mynd er eins og
tákn um lifsbaráttuna sem háð
var hér á landi um aldir og það er
einhver þrjóska sem minnir á
Bjart i Sumarhúsum og lifshlaup
hans.
1 gamla kirkjugaröinum eru
alls konar minnismerki, en það er
sláandi hvað þau eru öll gamal-
dags, myndir af englum i róman-
tiskum stil, mannamyndir og
styttur af börnum, sem væntan-
lega eiga að minna á lifið:ég lifi
og þér munuð lifa.
En það er ekki lengur til göng-
unnar boðið, vð þurfum að hafa
hraðann á, það er komin helli-
demba. Að lokum leggjum við
leið okkar i þann sælureit sem
kenndur er við Laugardalinn. 1
grasgarðinum leynist paradis og
þrátt fyrir úrhelli er garðurinn
fagur á að lita. Þarna heíur verið
komið fyrir tveimur styttum eftir
Asmund Sveinsson.hvor annarrri
fegurri: Móðir jörð og Systurnar.
Það glampar á þær i regninu, það
er einhver kraftur yfir þessum
konum, allar bera þær lifinu vitni.
Við eigum enn eftir að skoöa
fjöldan allan af höggmyndum,
hingað til hafa verk eldri lista-
manna orðið á leið okkar, en verk
hinna yngri veröa að biða betri
tima. Það er vinnudagur fram-
undan og eins gott að komast i hús
meðan enn er á okkur þurr þraö-
nr.
— ká
Texti: ká
Myndir: Ella
Guðinn Adonis stendur I garðinum við Frlkirkjuveg 11. Styttan er elsta höggmyndin I eigu
Reykjavikur, gerð af Thorvaldsen.
Systurnar eftir Ásmund Sveins-
son.
Thorvaldsen,frægasti myndhöggvari Dana (og tslendinga) á 19. öld,stendur á stalli slnum I Hljómskála-
garðinum. Sjálfsmynd.
Þessi drengur sem greinilega til-
heyrir 19. öldinni situr á leiöi einu
I gamla kirkjugaröinum.
Jónas er heldur dapurlegur á að lfta þar sem hann stendur einn I
Iiljómskálagarðinum. Hvað er nú orðiö okkar starf i sexhundruð sum-
ur....
Otlaginn eftir Einar Jónsson,tákn lifsbaráttunnar og þrautseigjunnar.
Rómantiskar myndir einkenna
myndverk i gamla kirkjugarðin-
um, þar situr þessi stúlka sem
sennilega er af englakyni.
Rómantík
og lífs-
kraftur
Móðir jörö eftir Asmund Sveinsson.
í styttum bæjarins
á daaskrá
Þaö veröur seint hægt aö reikna þaö út,
að skólarnir og sjúkrahúsin skili
rekstrarlegum aröi, en þaö eru fleiri sjónar
miö sem gilda og sannast sagna ósmekklegt
að hugsa til þess meö tilliti til arðsemi,
hvort maöur fær sjúkrahjálp eöa ekki.
Erlingur
Siguröarson:
Minni samneysla
er ekki kjarabót
Þessa dagana eru liklega flest-
ir að fá i hendur skattseðlana
sina. Ef að likum lætur má búast
við samstilltu skattpiningar-
kveini ihaldsaflanna og þeirra
sem láta ánetjast af undarlegum
hljóöum þeirra. Margt af þvi er
raunar hið grandvarasta fólk, en
skammsýnt og auöæst þegar það
horfir á tölurnar á seðlinum. Sér-
staklega er vert að benda tekju-
lágu fólki á, að það er ekki i þess
þágu þegar rætt er um skatta-
lækkanir, þvert á móti er það
söngur þeirra með breiðari bökin
sem er ámáttlegastur og hags-
munir þeirra sem einkum er hug-
sað um.
Það kvað þvi við einkennilegan
tón i aprilsiðast liðnum þegar at-
vinnurekendavaldið á tslandi
eignaöist bandamenn i Verka-
mannasambandinu með ályktun
sem þar var gerð um aö skatta-
lækkanir væru besta kjarabótin.
Hér er grunnur tónn sleginn úr
röðum launafólks, þótt ýmislegt
misviturlegt hafi svo sem áður
heyrst þaðan, þegar skattamál
hafa verið til umræðu. Sú verka-
lýðshreyfing sem vill skera niöur
samneyslu þegnanna, og ganga
erinda hinnar brjáluðu einka-
neyslu er á villigötum. Sam-
þykktir af áðurgreindu tagi eru
aðeins til þess að ganga erinda
burgeisanna i landinu, sem löng-
um hafa komist hjá að gjalda sitt.
Það er eðlilegt að almenningi
sviði sárt að sjá misréttið i fram-
kvæmd skattalaga. En það stoðar
litt að gefast upp og heimta af-
nám t.d. tekjuskatts vegna galla i
framkvæmd. Þvert á móti á að
krefjast þess að hann gegni þvi
hlutverki sinu að verða tekjujöfn-
unarskattur sem leggist meö
auknum þunga á þá sem betur
mega sin.
Annars er tekjuskattur ekki
fyrirferðameiri en svo þegar
taldar eruallar tekjur rikisins, að
auövelt er fyrir það aö bæta sér
afnárn hans upp á öðrum sviðum.
Spurningin er aðeins hvort skatt-
heimtan skuli vera bein eins og
með tekjuskatti eða óbein eins og
t.d. meö söluskatti sem alltaf
hækkar, enda þótt fáir heyrist
kvarta yfir þvi. Menn fá hann
nefnilega aldrei útreiknaðan sér-
staklega á seðli né sérreiknaðan
við kassann þegar þeir kaupa
hlutina sökum falskrar verö-
merkingar sem hefur hann inni-
falinn.
Óbeinu skattarnir koma harð-
ast niður á þeim sem mest þurfa
sér til viðurværis, enda þótt sölu-
skatturinn hafi verið afnuminn af
brýnustu nauðsynjum til matar.
Meö þeim er raunar hægt að
skattleggja ýmsa óþarfa eyöslu
en eigi að siöur hljóta þeir að
koma mun harðar niður á stórum
fjölskyldum en smáum, jafnvel
þótt barnabætur komi i mót.
En hvaöa aðferð sem höfö er
viö skattheimtu rikisvaldsins og
sveitarfélaganna er markmið
hennar eitt og hið sama — að
standa undir sameiginlegum
framkvæmdum og rekstri þjóðar-
innar á stofnunum sinum. Þótt
framkvæmdin sé misviturleg
hlýtur þessi sameiginlegi rekstur
aö vera nauðsyn, og það hlýtur að
vera skoðun sósialista aö sam-
neysluna skuli auka á kostnað
einkaneyslu verðbólguþjóðfé-
lagsins.
Menn veröa aö gera sér grein
fyrir hvar þeir vilja byrja ef þeir i
kjölfar skattalækkana vilja skera
niður samneysluna. A að lækka
framlög til heilbrigöis- og trygg-
ingamála sem nú nema þriðjungi
af rikistekjunum? Er það kjara-
bót fyrir launamanninn að gjalda
meira fyrir læknishjálp og
sjúkrahúsdvöl, eða skeröa elli- og
örorkulifeyri? Að sjálfsögðu ekki,
þvert á móti hefur það löngum
þótt sjálfsagt baráttumál jafn-
réttissinnaðra manna að gera
heilbrigöisþjónustu sem ódýrasta
og tryggja mönnum lifeyri.
A þá að minnka framlög til
menntamála, sem nú nema f jórð-
ungi af fjárlögum? A aftur aö
gera nám að sérréttindum þeirra
sem meira fé hafa handa i milli
og ala upp nýjan embættis-
mannaaðal i erfðastétt? Þrátt
fyrir ýmsa ágalla verður þvl ekki
neitaö að undanfarin ár og ára-
tugi hefur þróunin verið hröö i átt
til aukins jöfnuðar i menntakerf-
inu, þótt enn hafi ekki náöst jafn-
rétti til náms. Varla veröur þaö
launamönnum til framdráttar að
þrengja kost barna sinna til að
njóta þeirra sjálfsögöu réttinda
sem menntun er. Það veröur seint
hægt að reikna þaö út aö skólarnir
og sjúkrahúsin skili rekstrarleg-
um aröi, en það eru fleiri sjónar-
miö sem gilda og sannast sagna
ósmekklegt aö hugsa til þess með
tilliti til arösemi,hvort maöur fær
sjúkrahjálp eða ekki.
Akureyri 3. ágúst 1980
Erlingur Sigurðarson
frá Grænavatni

erlendar
bækur
Éarly Christian and
Byzantine Art.
John Beckwith. The Pelican
History of Art. Penguin Books
1979.
Höfundurinn er safnvöröur viö
Victoria and Albert Museum, sér-
grein hans er miöaldavefnaður og
útskuröur. Hann hefur sett saman
bækur varðandi sérgrein sina og
miðaldalistir. List frumkristninn-
ar og byzönsk list eru greinar sem
mikil ástundun hefur verið lögö á,
einkum á þessari öld. Mat manna
á þessum greinum hefur gjör-
breyst frá þvi sem var og fjöldi
rita hefur verið skrifaöur varö-
andi þessar listgreinar. Pelican
listasagan gerir þessu efni góö
skil m.a. meö þessu riti.
Ghosts of North-West
England.
Pcter Underwood. Fontana/Coil-
ins 1978.
Peter Underwood er mikill dul-
hyggjumaöur. Hann er forseti
Drauga-klúbbsins, sem var stofn-
aöur 1862, einnig starfar hann i
sálarrannsóknarfélaginu,er meö-
limur i Drakúla-félaginu og þjóð-
fræöafélaginu. Hann hefur stund-
aö draugarannsóknir svo og sál-
arrannsóknir og hefur verið viö-
staddur djöflaútrekstur. Hann á
mikið safn fyrirburðasagna bæði
frá flestöllum héruöum Bret-
landseyja og einnig frá öörum
löndum. Hann er einnig áhuga-
maöur um fjarsýni, fjarheyrnir,
dáleiöslu og flestar þær greinar
sem dulhyggjumenn hafa áhuga
á. Oft er kallað á hann þegar
óskiljanlegir fyrirburöir eiga sér
staö og þeir hjá BBC og ITV leita
oft til hans varöandi dularfull
fyrirbrigöi. Hann hefur sett sam-
an og gefið út nokkrar bækur um
þessi efni.
I þessari bók eru frásagnir frá
fyrstu hendi af undarlegum fyrir-
burðum sem átt hafa sér staö 1
ibúöarhúsum, á sveitasetrum,
prestsetrum, veitingahúsum,
kvikmyndahúsum og sjúkrahús-
um. Einnig segir hér frá ókenni-
legu sveimi litt skilgreinanlegra
vera viö vötn og úti á viöavangi. í
einni frásögninni getur um spor
eftir draug. Höfundur segir aö
fjölbreytileiki sagnanna sé meiri
en hann geröi sér vonir um i
fyrstu, þegar hann tók aö viöa aö
sér efni til bókarinnar.
Hér getur ekki aöeins fornra
spögelsa, heldur einnig nýrra.
Sögurnar eru sumar hrollvekjur
og eru mismunandi aö lengd og
gæöum, eins og gerist. Þetta er
einkar fróöleg bók um þá heima
scm flestum eru huldir og á höf-
undurinn þakkir skiliö fyrir aö
hafa tekiö hana saman. Myndir
eru birtar af ýmsum húsum þar
sem getur spögelsa.