Þjóðviljinn - 16.09.1980, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 16. september 1980. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
„Stjórnarskrá” hersins samþykkt:
Pinochet hress,
en andstaða
eflist í Chile
Erkiandstæðingarnir i tyrkneskum stjórnmálum,Demirel (til vinstri) og BUlen Ecevit.hafa skipst á um
að fara með stjórnarfoyrstu f landinu. Ecevit hrökklaðist frá fyrir tæpu ári og hefur reynt aö hefna sfn
með þvf að gera þingiö óstarfhæft.
Þriðja valdataka tyrkneska hersins:
Yaldarán í miðri
djúptækri kreppu
Þegar herinn tekur
völdin i einhverju landi,
rekur þingmenn heim
eða setur þá i tugthús,
ásamt með helstu
stjórnmálaforingjum,
þá verður venjulega
kurr mikill um heims-
byggðina. Ekki varð
samt sá kurr hávær þeg-
ar herinn i Tyrklandi
rændi völdum á föstu-
daginn var; i flestum
áttum mátti heyra radd-
ir i þá veru, að stjórn-
málamenn hefðu mátt
sjálfum sér um kenna.
Tyrkland er i mikilli kreppu.
Efnahagsástandið er mjög bág-
borið, atvinnuleysi mikið — og
stjornin máttvana. Á þingi hafði
skapast einskonar pattstaða.
Flokkur Biilents Ecevits, sem tel-
ur sig eiga ýmislegt sameiginlegt
með sósialdemókrötum, hrökkl-
aðist úr stjórn i október i fyrra,
eftir að fylgið haföi um hrið verið
að reytast af honum i aukakosn-
ingum. Þá tók við minnihluta-
stjórn undir forsæti Suleymans
Demirels, sem styðst við allstór-
an flokk einhversstaðar til hægri
viðmiðju. En stjórn Demirels var
minnihlutastjórn og var mjög háð
harðsviruðum hægrisinnuöum
þjóðernisflokki undir forystu
Arpaslans Turkes. Demirel vildi
reyna að komast úrerfiðri stöðu á
þingi með þvi að reyna að efla til
kosninga, sem að likindum hefðu
fært honum hreinan meirihluta á
þingi. En samkvæmt stjörnar-
skrá landsins þarf meirihluta á
þingi til að efna til kosninga, og
andstæðingar Demirels vildu ekki
leyfa honum að njóta góðs af
stöðunni og komu i veg fyrir að
kosningar yrðu haldnar.
Máttvana þing
Þar að auki hefur þinginu ekki
tekist að velja rikinu forseta með
tilskildum meirihluta, enda þótt
það hafi reynt hundrað sinnum.
Þetta forsetaleysi þýðir m.a. að
mörg lög fást ekki staðfest. Þá
varðar mestu, að ekki hefur verið
hægt að staðfesta lög sem herinn
vill endilega fá framfylgt, en þau
varða hryðjuverkastarfsemi. En i
kreppu og atvinnuleysi hafa mjög
eflst vopnaðir hópar til hægri og
vinstri sem hafa lagt undir sig
borgir og héruð og var mannfall i
þeim skærum komið upp á nær
hundrað manns á viku hverri.
Sparnaðarráðstafanir Demirels
hafahægt nokkuö á verðbólgunni,
enum leið aukið enn atvinnuleys-
ið. Hiniratvinnulausuverða siðan
iástandi, sem mörgum þykir ekki
bjóða neina góöa kosti, aö fjöl-
mennu varaliði þeirra hreyfinga,
sem bjóða uppreisn sem einu
færu leiðina Ut úr ógöngum —
bæði þeirra sem lyfta fána
öreigabyltingar og þeirra sem
ganga undir merkjum þjóðrembu
eða islamskrar vakningar.
Tyrkland:
Herinn
er sá
næst-
stærsti
í Nató
Tyrkneski herinn, sem
völdin tók á föstudag, er
næststærsti her Nató og
langsamlegasta stærsti her-
inn i sinum hluta heims.
Herfræðastofnanir kunna
frá þvi að segja, að i
tyrkneska hernum séu
556.000 manns og geti hann
gripið til 400.000 manna
varaliðs.
Um 25 þúsund manna
tyrkneskt lið er á þeim hluta
Kýpur sem Tyrkir hertóku
árið 1974.
Bandaríkin eru eina rikið i
Nató sem á stærri her en
Tyrkland og tyrkneski her-
inn er miklu stærri en sá
gr&ki —eneinsog menn vita
hefur stundum mátt litlu
muna að þessir tveir Nató-
herir 'bærust á banaspjót.
Um fjórðungur hersins
hefur að undanförnu verið
bundinn við aö halda uppi
einhverskonar löggæslu i
þeim 20 af 67 héruðum lands-
ins, þar sem lýst hafði verið
neyðarástandi.
Hiö langa og ófrjóa þóf milli
foringja helstu flokka landsins
hefur gefið herforingjum þá rétt-
lætingu til valdatöku, sem virðist
i stórum dráttum tekin gild, að
minnsta kosti hjá Nató.
Hve lengi?
En menn spyrja: hve lengi mun
herforingjaræðið standa? Tyrk-
neski herinnhefur á eftirstriðsár-
unum tvivegis tekið ráðin af
stjórnmálamönnum. Arið 1960
var Menderes, pólitiskum fyrir-
rennara Demirels, steypt af stóli
— herinn efndi til réttarhalda yfir
honum fyrir spillingu og ein-
ræöisbrölt og var hann tekinn af
lifi ásamt nokkrum ráöherrum
sinum. Arið 1971 steypti herinn
svo stjórn Demirels — en leyfði
þinginu að starfa áfram, nema
hvað litill en róttækur vinstri-
flokkur, Tyrkneski verkamanna-
flokkurinn, var bannaöur. Þetta
minnir og á að ekki er herinn jafn
hlutlaus gagnvart „öfgaöflum til
hægri og vinstri” og stundum er
sagt; það hallar jafnan á vinstra-
liðið i þeim kárinum sem menn
sæta undir stjórn hersins. Til
dæmis að taka eru verkalýðssam-
bönd hægrimanna ekki bönnuð
þegar herinn tekur völdin nú,
heldur hið róttæka verkalýös-
samband.
Horft i vestur
Herinn hefur meö öðrum orðum
komið mjög rækilega viö sögu i
Tyrklandi og er svo enn. En hann
hefur til þessa ekki haldið lengi i
þau völd sem hann hefur tekið
sér; hann afhenti borgaralegum
öflum völdin aftur eftir hálft ann-
aðárifyrraskiptið ogtvöog hálft
ár T hið sfðara. Og það er ekki að
ástæðulausu að herforingjanefnd-
in sem nú fer meö völd i Tyrk-
landi er óspör á svardaga um að
hún hafi afnumið þingræðið til
þess aö skila þvi aftur. Bæði er,
að þrátt fyrir allt eru Tyrkir það
vanir vissu pólitisku frelsi, að það
yrði mjög erfitt að hemja þá til
lengdar. Og á hinn bóginn þurfa
herforingjarnir aö taka tillit til
almenningsálits á Vesturlöndum;
þaðan barst tyrknesku efnahags-
lifi miljaröur dollara i aðstoð i
fyrra, og ekki er þörfin minni nú
um stundir. Hitt er svo annaö
mál, aö sú kreppa sem gengur yf-
ir tyrkneskt samfélag er svo
djúpstæð að til meiriháttar
sprenginga getur komiö hvenær
sem er með ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum.
áb tók saman.
Yfirvaldið í Chile seg-
ir, að stjórnarskrá sú,
sem lögð var fyrir þjóð-
aratkvæðagreiðslu i sið-
ustu viku, hafi verið
samþykkt með tveim
þriðju hlutum greiddra
atkvæða. Bæði inntak
þess plaggs, sem og all-
ar þær aðstæður, sem
takmarka mjög mögu-
leika andstæðinga
Pinochets forseta og
hans manna.til að koma
viðhorfum sínum á
framfæri, hafa sætt
harðri fordæmingu víða
um heim.
Stjórnarskrá þessi tryggir
Pinochet völdin áfram allt til 1989
og opnar möguleika á þvi, að
hann geti setið áfram við völd allt
til 1997. Hún fær hernum i hendur
ótakmarkað pólitiskt vald (legg-
ur lögformúlublessun yfir það
vald sem hann rændi fyrir sjö ár-
um) og útilokar vinstrisamtök frá
þátttöku i stjórnmálum.
Herforingjastjórnin tilkynnti
um helgina, að stjórnarskráin
hefði verið samþykkt með 67.5%
greiddra atkvæða en 29.6% hefðu
greitt atkvæöi gegn henni. Um 3%
atkvæða voru úrskurðuð ógild.
Kosningaþátttaka var um 86%
enda hafði það verið fært i lög að
það væri skylda að kjósa og lágu
við sektir ef menn skrópuðu.
Fögur fyrirheit
Pinochet forseti komst svo að
oröi um úrslitin, að þau hefðu
„staðfest frávisun þjóðarinnar á
sovésku alræði og tryggt frelsið i
sessi”. öllu má nafn gefa. Pino-
chet notaði tækifærið til að lofa
þvi að útvega miljón manns
vinnu, reisa 900 þúsund ibúðir,
tryggja sjöunda hverjum Chile-
búa bil og sima og fimmta hverj-
um manni sjónvarp. Til þess að
menn geti gert sér grein fyrir þvi,
hvernig þetta lýðskrum hljómar
i eyrum landsmanna, skal þess
getið, að siðan herforingjarnir
rændu völdum og myrtu Allende
forseta árið 1973 hefur annar hver
Chilebúi orðið atvinnulaus og
húsnæðisvandræði hafa stórauk-
ist á þessum tima — eins þótt
mikill fjöldi fólks hafi flöið land.
Hermdarverk og andóf
Pinochet þakkaði guði hvað vel
sér hefði gengið. 1 þvi samhengi
er rétt að geta þess, að
grimmdarverk ýmislegra hægri-
samtaka, sem njóta beinnar eða
óbeinnar blessunar yfirvaidsins,
hafa aukist svo að undanförnu að
kaþólska kirkjan i Chile hefur
dreift sérstökum tiu boðorðum
sem hún hvetur landsmenn til að
fara eftir þegar þeir sæta ofbeldi
af ýmsu tagi. Kirkjan, mannrétt-
indasamtök, pólitiskir flokkar
(marxiskir flokkar eru bannaðir,
aðrir fá að vera til, en ekki að láta
að sér kveða opinberlega ),sem og
þau verkalýðsfélög sem enn lifa
hálfgerðri skuggatilveru.hafa að
undanförnu orðið i vaxandi mæli
fyrir árásum af hálfu yfirvalda og
hægrisamtaka.
Frá þvi i janúar hafa 2800
manns verið handtekin i Chile,
en abeins 85 þeirra hafa verið
látnir lausir — án málaferla. 275
háskólakennarar hafa verið rekn-
ir úr starfi (eftir að marghreinsað
hafði verið áður i kennarastétt-
um), hermdarverkamenn hægri-
manna hafa framið fimm morð
siðustu vikur. Lögregla og her
hafa fjölgað skyndiáhlaupum sin-
um, einkum i fátækrahverfum, og
ganga fram af meiri hörku en
veriðhafði um skeið við húsleit og
handtökur.
Hvað sem liður kosningatölum
Pinochets hefur andstaðan i Chile
eflst og einnkennist nú af þvi, að
borgaralegir flokkar (einkum
kristilegir demókratar) sem og
kirkjan hafa eflt gagnrýni sina og
baráttu fyrir almennum mann-
réttindum.
—áb.
Fátækrahverfi I Santiago ; eftir sjö ára eymd lofar Pinochet öilu fögru