Þjóðviljinn - 02.10.1980, Page 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 2. október 1980.
I----------------------------------
„Hvaðan kemurðu? Af
hverju kemurðu svona
seint, þú áttir að koma
heim fyrir miðnætti.
Hvað varstu að gera, með
hverjum varstu?". Ein-
. hvern veginn svona
hljómar spurninga-
demban sem unglingur-
inn fær yfir sig þegar
hann kemur heim. Pabbi
og mamma sitja grút-
syf j uð og f úl og bíða ef tir
„barninu" sínu.
Hver kannast ekki við
I svona atburð úr eigin líf i?
J Það er eins og himinn og
jörð séu að f arast, synda-
flóðið yfirvofandi, hinir
■ fullorðnu sitja með lurk-
inn reiddan tilbúnir til að
lemja niður náttúruna, ef
. hún bælir á sér og ungl-
ingurinn hleypur sár og
reiður inn til sín. Aldrei er
honum treyst,alltaf halda
þau að hann sé að gera
eitthvað af sér, valdið
liggur í þeirra höndum og
J því er beitt.
Þaö er sjálft unglingavanda-
máliö margumrædda sem er til
umfjöllunar I leikritinu
Pæld’í’ðí sem Alþýðuleikhúsiö
• frumsýnir um miöjan október.
Blaöamaöur slóst i för meö
Alþýöuleikhúsfólki og leit inn á
I æfingu uppi á Kjalarnesi þar
■ sem leikararnir höfðu komiö sér
| fyrir til aö vinna i friöi og spekt,
fjærri heimsins glaumi.
Leikritiö er þýskt að uppruna
■ og hefur veriö sýnt þar i landi
I viö góöar undirtektir og miklar
umræöur i hart nær þrjú ár. Þaö
var leikhópurinn Rote Griitze
* sem settist niöur i tvö og hálft ár
og kannaöi lif unglinga út frá
sjónarhóli þeirra sjálfra. Niöur-
I staöan varö þetta verk sem
' hefur kynlifiö og samband ungl-
I inga aö viöfangsefni.
Þaö þarf ekki að orölengja
* þaö aö leikurinn snerti viö-
kvæmar taugar, einkum i
I suöurhluta Þýskalands, þar
sem kaþólskan ræöur rikjum.
• Þar er viö lýöi sú skoðun aö allt
sem snýr aö ástinni og kynlifinu
/
A æfingu
hjá
Alþýðu-
leikhúsinu
Unglingar, ástín
Þaö slettist upp á vinskapinn hjó ungiingunum, enda vandlifaö I þessum heimi. Guðlaug Bjarnadóttir og Sigfús Már Pétursson I hlutverkum sinum.
Síðbúln afmæliskveðja
Gestur Guðfmnsson sjötugur
24. september
sl.
Kæri feröafélagi. Ég vil biðja
þig aö fyrirgefa mér aö ég skyldi
gleyma afmælisdeginum þinum
og þarafleiöandi sendi ég þér
hvorki kveöju né heilsaði uppá
þig eins og ég heföi þó viljað.
Ég á mér fátt til afsökunar
nema það að sjaldnast man ég
eftir eigin buröardegi og varla
annarra, en verö aö treysta á
mötun sem brást aö þessu sinni.
Auövitaö kippir þú þér ekki upp
viö svona smámuni, en ég varö
sjálfum mér reiður, og þess
vegna veröuröu aö þola kveðju á
þessum vettvangi. Eg þekki hins-
vegar vel litillæti þitt og andúö á
hverskonar fordild og skal þvi
strax i byrjun lofa aö ljúga ekki
uppá þig hóli sem þú átt ekki fylli-
lega skiliö.
Viö höfum ekki þekkst lengi,
kannske tuttugu ár og fyrst og
fremst i gegnum feröamennsku
og skyld áhugamál, þótt starfs-
vettvangur okkar hafi legið
saman i prentsmiðjunni hin siðari
ár.
Ferðafélag islands, það er þitt
félag og hefur veriö allar götur
siðan þú komst ungur maöurinn
með áætlunarbflnum úr Breiöa -
fjaröardölum til þess aö læra á
gangstéttarlagiö hér syðra. Þetta
félag hefur alla tið veriö eins-
konarsegulmiöja þeirra sem iðka
feröalög og fjallaráp og á þeim
vettvangi hefur starf þitt veriö
metiö svo, aö kjörfélagi muntu
vera i Fi. Slikar vegtyllur eru lik-
lega hjóm eitt i þinum augum og
segja reyndar litiö um starfiö aö
feröamálunum, sem hefur veriö
þitt hálfa lif.
Ég á I fórum minum allmargar
myndir úr feröum F .1. og ekki fer
hjá þvi að þér bregði fyrir á sum-
um. Hér á boröinu fyrir framan
mig er mynd af ferðahópi á
Kaldadal. Ég man að veöriö var
dýrlegt þennan dag og þetta var
r'óskur og skemmtilegur hópur og
ég held endilega aö þú hafir veriö
fararstjóri. 1 ferðinni fundum viö
Prestahelli sem þá hafði verið
týndur um aldir og er ég alltaf
svolitiö stoltur af, þótt engan þátt
hafi ég átt i þeirri uppgötvun, en
þaö áttir þú hinsvegar.
A annarri mynd erum viö á
Kerhólakambi. Hún rifjar upp
löngu liöna sumarferð og ég man
eftir þvi aö á niðurgöngunni af
þvi Esju fjalli fórstu meö okkur,
félaga þina,i huganum, aftur I is-
aldir og renndir þarna fyrstu
stoðunum undir skilning minn á
jarömyndunarsögu landsins.
Og þriöja myndin sem ég er
meö I höndunum er frá kvöldvöku
i Skagfjörðsskála i Þórsmörk.
Þarna siturðu i horninu viö glugg-
ann bak viö hann séra Jóhann og
ert greinilega aö segja félögunum
frá einhverju skemmtilegu. i
Skagfjörösskála hefur nefnilega
löngum veriö haldiö viö þeim
gamla siö aö hafa kvöldvökur og
mörgum slikum hefuröu lyft á
hærra plan, án þess aö vera hátiö-
Heiöarhorn. Héöan er fagurt aöllta yfir Mörkina, og hér á Gestur mörg
sporin.
legur og leiðinlegur, eins og sér-
hannaöra menningarmanna er
gjarnan háttur. Leiöinlegur get-
uröu reyndar alls ekki veriö þvi
aö kimni og hóglát glaðværð eru
sterkur þáttur i skaphöfn þinni.
Þegar ég fer að athuga þessa
mynd betur sé ég að hún mun
vera tekin i siðustu vetrarferöinni
minni i Þórsmörk, fyrir tveimur
árum. Þaövar svolitið tafsamt aö
leita aö færri leiö yfir isilagöa
Krossána og flestir sátu inni i
heitum bflunum meðan bilstjórar
og fararstjórar voru út og suður
um aurana. Miklar ráöstefnur
voru i gangi og menn ekki á eitt
sáttir hvar skyldi reyna. Allt I
einu er hrópað: — þeir eru
komnir yfir. Já, þeir voru sannar-
lega komnir yfir, kallarnir Gestur
og Steini og eftir jaml og fuður
var öllum hópnum bent aö fara þá
sömu leiö. Þegar við svo komum i
skálann voru kallarnir búnir að
kveikja upp og hella uppá könn-
una i Skagfjörðsskála.
Ekki veit ég hverju ég kann
best i fari þinu, gamli félagi, en
asskoti likar mér vel viö göngu-
lagið. Nú færist i vöxt að
fjallaráparar tileinki sér göngu-
lag Iþróttamannsins og æsi upp
leikinn þar til allir i hópnum eru
farnir aö keppa hver við annan i
hraða. Þvilikt göngulag og hugar-
far hefur oft fariö illa i minar fin-
ustu taugar, enda hentar þaö illa
ljósmyndadellumönnum. Enn
siöur hentar slikt göngulag þér
sem hefur lifandi áhuga á allri
náttúrunni og þú lætur heldur
aldrei flaniö og fumið taka ráðin.
Þitt göngulag er göngulag Dala-
mannsins, „upprunnið i þýfðu og
mishæðóttu landslagi, i ferðalög-
um og smalamennsku i eltinga-
leik viö rásgjarnar rollur” þar
sem seiglan er notadrýgri en
sprettharkan. Göngulagiö þitt er
lika göngulag visindamannsins
og takmark feröarinnar er ekki
bara tindurinn i f jarska, heldur er
blómið litla i móanum og fuglinn i
verinu athygli vert.
Um lífsstarf þitt er ég ekki
maður til aö fjalla. Ég veit þó að
þú ert fæddur i Galtardal I
Breiöarfjaröardölum og bjóst þar
meö foreldrum og systkinum
frameftir kreppunni. Eitthvaö
fékkstu viö kennslu i heima-
byggðinni og tókst virkan þátt i
störfum ungmennafélaganna. Ég
veit lika aö ýmislegt var reynt i
búskap áður en sú ákvöröun var
tekin aö flytjast suöur og sumt
sem mundi jafnvel teljast til ný-
mæla i nútima búskap eins og
kanínurækt sem þið stunduðuð og
uröuð af fræg um allar sveitir.
Eftir aö suöur kom réöistu fljót-
lega til starfa viö Alþýöublaðiö og
hefur veriö þar við afgreiðslu-
störf og blaöamennsku i 35 ár og
alltaf veriö jafnaöarstefnunni
trúr, þótt stundum hafirðu aö ég
hygg kosið aö rauöa fánanum
væri haldiö hærra á loft.
Fimmtudagur 2. október 1980. ÞJÓÐVILJINN — SIDA 9
eigi aö liggja i þagnargildi;
náttúran sjái um sig eins og hún
hafi alltaf gert. (Kannast
nokkur viö þessa skoöun?).
Máliö er bara ekki svona ein-
falt. Meö hræsni og yfirdrep-
skap er búiö aö gera sára ein-
falda og eölilega hluti aö ein-
hverju ljótu leyndarmáli sem á
að framkvæmda meö leynd og
skömm, og vesalings náttúran
býr á stundum viö þröngan kost,
þótt hún leiti út um siöir.
Sagan sem sögð er i verkinu
er af venjulegum unglingum i
framhaldsskóla. Þeim leiðist
lærdómurinn, foreldrarnir eru
meö nefiö niöri i öllu og þaö er
ekki laust viö aö augnagotur
fari á milli kynjanna á skólalóö-
inni. Strákarnir eru töff og
drjúgir meö sig, stelpurnar
setja upp strfösmálningu og
hafa sig til. Samdráttur hefst
meö öllum þeim sáiarkvölum
sem honum fylgja (af hverju
dansar hann ekki við mig?)
misskilningi, afskiptasemi
foreldranna og fleiru þvi sem
veldur hugarangri.
Foreldrum stelpunnar list
ekki nógu vel á strákinn, hann
ætlar sér ekki meira en aö veröa
útvarpsvirki og þaö finnst þeim
hjónum ekki nógu háleitt mark-
mið. Mömmu hans list ekki
meir en svo á útganginn á stelp-
unni. En ekkert fær stöövaö ást-
ina; viö segjum ekki meir.
Fjórir Alþýöuleikarar fara
meö hlutverkin og birtast i
mörgum gervum. Viö sögu
koma unglingar, foreldrar og
afi gamli. Það er sungiö og
leikiö af hjartans lyst, þaö rikir
lif og fjör.
Æfingar hófust um miöjan
ágúst undir stjórn Thomas
Ahren, sem er þýskur aö upp-
runa og starfaði áöur meö Ieik-
hópum þar I landi. Hann
bregöur sér einnig inn á sviö og
sér aö mestu um tónlistarflutn-
ing. Þýöandi er Jórunn Sig-
uröardóttir, söngtextar eru
þýddir og endursamdir af Ólafi
Hauki Simonarsyni. Leikendur
eru: Guðlaug Bjarnadóttir,
Margrét ólafsdóttir, Sigfús Már
Pétursson og Bjarni Ingvars-
son, en Geir Óttar Geirsson sér
um leiktjöld og búninga.
Jórunn Siguröardóttir sagði
eftir æfinguna að leikritiö væri
hugsaö sem kennslugagn, þau
heföu fengið til liös viö sig fólk
Gestur Guöfinnsson
Þótt aö ég þekki störf þin viö
Alþýðublaðið minna en margir
aörir, lét ég engan Lóm framhjá
mér fara. Lómur orti lengi dag-
legt skop eöa kimnikvæöi i Al-
þýðublaðiö, gjarnan meö skarpri
ádeilu haglega blandaöri i stuðla
og rim. Lómurinn var oft
langbesta efni blaösins og raunar
sérstætt afrek og mjög var spáö i
þaö út um borg og bý hver
höfundurinn væri og ýmsir
nefndir, en Lómurin, þaö varst
þú.
En þú geröir meira en yrkja i
Alþýðublaðiö. Eftir þig liggja
nokkrar ljóöabækur og einmitt
fyrir skömmu var ég aö rifja upp
og lesa eitt ljóða þinna sem er
þannig aö allri gerð aö mér fannst
þú vera að oröa hugsun mina sem
Bjarni Ingvarsson leikur kynni,
pabba, afa og ungling en auk
hans leika þau Guölaug Bjarna-
dóttir, Margrét ólafsdóttir og
Sigfús Már Pétursson, auk
Thomas Ahren sem leikstýrir og
sér aö mestu um tónlistarflutn-
ing. Ljósm: gel.
sem vinnur aö kynfræöslumál-
um. Samkvæmt lögum um I
fóstureyöingar og ófrjósemisaö-
geröir sem samþykkt voru á al-
þingi árið 1975 á aö veita kyn- *
fræöslu I skólum landsins m.a.
til að draga úr fóstureyðingum
og ótimabærum þungunum.
Eins og allir vita er þessum J
lagaákvæöum ekki framfylgt.
Þaö eru nánast engin kennslu-
gögn til nema i liffræði fyrir 5. ■
bekk grunnskólann og kennslan
öll I molum. Umræður um kyn-
lifiö teljast til viökvæmu mál-
anna hér á landi og ætti lesend-
um Þjóðviljans aö vera sú staö-
reynd vel kunn.
Alþýðuleikhúsiö vill leggja
sitt af mörkum til aö auka um-
ræöu og veita fræöslu með þessu
verki sem þaö telur eiga erindi ■
til allra. Nú er unniö aö þvi aö I
kynna skólastjórum og fræöslu-
yfirvöldum hvaö þarna er á
feröinni og væntanlega verður ■
Pæld’i’öi sýnt I framhaldsskól- I
um landsins meö haustinu.
Fyrir skömmu var nokkrum
krökkum boöiö á æfingu til aö •
kanna hvernig þeim félli verkiö I
i geð. Þau „filuöu þaö i botn”,
fannst það fjalla um heim sem
þau þekkja, en er sjaldan *
sýndur frá þeirra sjónarhóli. I
Hvort sem mönnum er þaö ljúft
eða leitt má búast viö aö um-
ræður um „náttúrunnar gang” ■
aukist verulega er vetur gengur I
i garö og þar veröur Alþýöuleik-
húsiö aö verki.
— ká
vaknaöi vegna máls landflótta
Frakka sem kaus útlegö frekar en
vopnaburð.
Landvörn vor
Landvörn vor
er vort lag,
hver Islenzkur tónn,
sem ómaridag,
hvert Islenzkt ljóö,
sem er lesið og sungiö,
ástkært.ylhýrt
og ekkaþrungiö.
Og dýrö vors lands
er lands vors her:
bára blá,
brim viö sker,
fifill i vegg
hinn fagurbúni,
bær undir fjalli,
barn I túni.
Og vopn vorrar þjóöar,
vörn og hllf,
er hiö friösama starf,
hiöfrjóa llf,
hvert afreksverk
islenzkra handa,
hver dáö sem er drýgö
Iislenzkum anda.
Kæri vinur og ferðafélagi.
Undanfarið hefur þú átt við veik-
indi aö striöa eins og stundum
áður. Kjarkur þinn hefur unnið
hverja orustu og þannig veröur
um þessa. Sjálfur hef ég verið
hálf linur við feröalög að undan-
förnu, en er nú aö færast i auk-
ana, svo aö ég hef góða von um aö
finna þig i fjöru á næstunni.
Svo ætla ég aö biöja þig að láta
mig vita svo litiö ber á næst þegar
þú átt stórafmæli, annars áttu á
hættu að fá aðra grein.
Ég biö svo kærlega aö heilsa
systrum þinum, ósk og Pálinu,
sem þú heldur heimili meö og
skilaðu þökk fyrir kaffið sem ég
þáði siðast þegar ég kom i heim-
sókn, og var eins og veisla á bæ i
afskekktum dal fyrir vestan. je
á dagskrá
Aðalheiöur
h Bjarnf reðsdóttir:
✓
I lesendabréfi eins dagblaðsins rakst ég
á það sjónarmið, að uppeldi Gervasoni
væri þannig háttað að við ættum
ekkert að liðsinna honum. Því miður er
þetta sjónarmið til í okkar þjóðfélagi
gagnvart okkar hrakningsbörnum.
Mannréttindi
„Mér finnst nú ekki aö verka-
lýösforingjar ættu að vera aö
tefja sig frá samningum, til að
tala fyrir þennan franska lið-
hlaupa”, sagði náungi viö mig, og
átti vist viö Jakann vin minn, sem
lofað haföi aö tala á Lækjartorgi
til stuönings viö ungan flótta-
mann.
Auövitað spratt af þessu orða-
senna, áreiöanlega ekki sú eina
þessa dagana. En kemur verka-
lýöshreyfingunni máliö viö?
Areiöanlega, eins og önnur mann-
réttindamál. En þvi eru svona
fáránleg rök notuö, aö samninga-
þófiö er oröiö afar þreytandi,
fyrst og fremst fyrir þá, sem vik-
um og mánuöum saman hafa
hangið yfir þessu, en lika fyrir
hina, sem biöa og veröa að notast
viö gamla samninga. Þaö er ekki
verkalýðurinn sem græöir á biö-
inni, en þaö gera atvinnurek-
endur, enda fyrst og fremst þeir,
sem þæfa mál. En það má ekki
eiga sér staö aö okkar menn
hangi i aukaatriöum.
Þaö er of dýrt fyrir okkur
Sáttasemjari viröist vera að
herða tökin siöustu daga og veitir
ekki af, en ósköp mjakast hægt.
Ég sagði á einni kjararáöstefnu
aö verkalýðshreyfingin væri of
hógvær i kröfugerð. Mér sýnist
þaö hafa sannast nú. Kröfurnar
voru hógværar; en i langa tið, ef
þá nokkurn tima, höfum við ekki
mætt meiri óbilgirni atvinnurek-
enda.
En snúum okkur aftur að
Gervasoni. Þegar ég heyrði
hvaöa afgreiöslu mál hans haföi
hlotiö hjá islenzkum yfirvöldum,
var réttlætiskennd min særð
djúpu sári. Hvernig getum viö
gert svona? Viö, sem höfum
ákveðið að bera ekki vopn, eöa
beita þeim á aöra menn. Hvaö
meö hlutleysiö og friöarhjalið?
Hvað meö þessa marglofuöu is-
lensku mannúö? Frönsk fangelsi
þykja meö þeim verstu i hinum
vestræna heimi. Samt á aö henda
þar inn flóttamanni, sem hefur
leitaö á náöir okkar og ekki hefur
annaö af sér brotiö en aö vilja
ekki bera vopn á meðbræður sina.
Ég tel þetta mál fyrst og fremst,
höföa til mannúöartilfinningar
okkar og sem betur fer hafa
margir sömu skoöun, hvaö sem
stööu þeirra og stjórnmálaskoð-
unum liður.
1 lesendabréfi eins dagblaðsins
rakst ég á það sjónarmið, að upp-
eldi Gervasoni væri þannig háttaö
aö viö ættum ekkert að liösinna
honum. Þvi miður er þetta
sjónarmiö til i okkar þjóðfélagi
gagnvart okkar hrakningsbörn-
um. Alltof lengi hefur verið horft
fram hjá þessum börnum, já,
nánast litið á þau eins og óþrif á
búsældarlegum likama þjóð-
félagsins.
Satt aö segja er ég löngu orðin
vonlaus um að min kynslóö geri
þar eitthvað af viti, en ég var einu
sinni aö vona aö unga fólkið geröi
eitthvaö, en mér sýnist eins og
þaöhafi tekið þá afstöðu, að horfa
fram hjá lika.
Ég vona að Gervasoni-máliö
veki hugsanir hjá unga fólkinu,
sem er að berjast fyrir hann af
heilbrigöri réttlætiskennd. Og
hvaö verkalýöshreyfinguna
snertir, kemur henni vissulega
viö, hvernig fer meö mál Gerva-
soni. Verkalýðshreyfingunni
kemur alltaf viö, þegar niöst er á
varnarlausum, hvar sem er og
hvenær sem er. Við munum fylgj-
ast meö þessu máli og mörg
leggja þvi liö. Það þori ég að vera
viss um.
Jarðabókin ljósrituð
A blaðamannafundi vegna nýrrar útgáfu Jaröabókar Arna og Páls:
F.v. dr. Jakob Benediktsson, Pétur M. Jónasson, sem á sæti I stjórn
Fræðafélagsins I Kaupmannahöfn, Einar Laxness forseti Sögufélags-
ins og Svavar Sigmundsson cand. mag. (Ljósm.: eik).
Jarðabók Arna Magnússonar
og Páls Vidalins var gefin út I 11
bindum af Hinu islcnska fræða-
félagi i Kaupmannahöfn á árun-
um 1913—1943 en i ákaflega litlu
upplagi (375 eintök) og hefur hún
þvi verið með öllu ófáanleg I
langan tima. Nú hefur Fræða-
félagið ákveðið að ljósrita öll
bindin og llklega tvö að auki með
ýmsum skjöium varðandi jarða-
bókaverkið og er fyrsta bindið
væntanlegt á þessu ári.
A blaöamannafundi i húsa-
kynnum Sögufélagsins fyrir helgi
kom fram aö fyrsta bindiö er
jarðabók Vestmannaeyja og
Rangárvallasýslu og er áskrif-
endum gefinn kostur á aö kaupa
bókina á 10.900 kr. óbundna en
12.800 kr. i bandi meö söluskatti.
Tilboöiö stendur til 1. desember
en eftir þann tima hækkar veröiö
um 30%. Askriftargjald skal
greiða Sögufélaginu, Garöastræti
13 B sem hefur umboö fyrir
Fræöafélagiö. Póstgiróreikn-
ingur félagsins er nr. 88484—7.
Viöbótar-bindin tvö meö jaröa-
bókarskjölunum sem ekki hafa
komiö út áöur varöveita ýmsar
merkilegar upplýsingar, ekki sist
varöandi Múla- og Skaftafells-
sýslur, en jarðabókin um þær
sýslur er glötuð. Hefur handrit
hennar að öllum likindum fariö i
brunanum mikla i Kaupmanna-
höfn áriö 1728.
Eins og kunnugt er var jaröa-
bókin skrifuð i byrjun 18. aldar og
eru orð þeirra Boga Th. Melsteð
og Finns Jónssonar i formála
fyrsta bindis enn i fullu gildi. Þar
stendur:
„Hún er hið langmerkasta
heimildarrit, sem Islendingar
eiga um landbúnaö sinn og efna-
hag. Hún er einstakt verk i sinni
röð, rétt eins og Landnámabók á
meðal sögurita. Hún er hiö fyrsta
rit, sem hefur aö geyma svo ná-
kvæmar upplýsingar um kvik-
fénaö bænda, jaröir og býli á Is-
landi, aö fá má af henni glögga
vitneskju um efnahag lands-
manna og hvernig hver jörö var i
byrjun 18. aldar”. g. pr.
Ný hljómplata
Þeir gömlu félagar Magnús
Sigmundsson og Jóhann Helgason
sem fyrir nokkrum árum sungu
saman, hafa nú sent frá sér nýja
11 laga hljómplötu með eigin tón-
smiöum. Hún heitir einfaldlega
Magnús og Jóhann.
Platan var tekin upp i fyrra og
átti aö koma út þá, en þaö hefur
dregist af ýmsum orsökum.
Platan er sérstæö aö þvi leyti aö
upptaka og hljóðblöndun fór fram
samtimis. Þeir Magnús og Jó-
hann eru útgefendur plötunnar,
en Skifan sér um dreifingu.