Þjóðviljinn - 23.12.1980, Qupperneq 12

12 SIÐA — Jólablab Þjóöviljans
r
Agúst Vigfússon skrifar
Jólablaö Þjóðviljans — S1ÐA13
Arið 1929 fór ég sem
vinnumaður að Dönu-
stöðum i Laxárdal i
Dalasýslu. Þar bjuggu
þá móðir min Margrét
Sigurðardóttir og stjúpi
minn Daði Halldórsson
Ég var ókunnugur á
þessum slóðum, þótt
fæddur væri og uppalinn
þennan fagra sunnudagsmorgun,
llklega 30-40 manns. Sumir voru
meö tvo hesta til reiöar. Minnis-
stæöastur allra I þessum hópi
varö mér Eyjólfur Jónasson
bóndi í Sólheimum. Hann reið
brúnum hesti, eldfjörugum og
kunni auösjánlega vel aö fara
meö hann. Eyjólfur hefur oröiö
flestum minnisstæöur, sem
kynnst hafa honum aö nokkru
ráöi. Hans spriklandi fjör og kát-
ina er einstök. Eg heyröi einu
sinni Jóhannes ilr Kötlum segja:
oröur vel. Hann var mikil
mælskumaöur. Hallgrimur mun
einnig hafa veriö vel máli farinn.
Maður heldur ræðu
Þarna heyröiég fyrst Jóhannes
úr Kötlum halda ræöu. Mér
fannst strax mikiö til um mann-
inn. Þaö var eitthvaö sérstaklega
stórbrotiö og göfugmannlegt viö
hann.
Ég man enn kafla úr ræöu Jó-
hannesar, t.d. sagöi hann eitthvaö
Er þetta ekki sonur
i sömu sýslu. Sam-
gangur var þá minni, en
nú gerist á milli sveitar-
félaga. Það var helst að
menn hittust i kaup-
staðnum, Búðardal.
Éghaföiekki lengi veriö i Lax-
árdalnum er ég skynjaöi aö fé-
lagslif var þar meö nokkrum öör-
um hætti en ég haföi áöur vanist
og allmiklu fjölskrúöugra. Þar
voru fleiri sérkennilegir og eftir-
tektarveröir menn, og þar starf-
aöi ungmennafélag meö þó
nokkrum þrótti.
Það mun hafa veriö i byrjun
túnasláttar aö halda átti skemmt-
un aö Hvitadal i Saurbæ. Ung-
mennasamband Dalamanna stóö
fýrir skemmtuninni. Þaö varö nú
aö ráöi aö ég ásamt fleira af
heimilisfólki færi á skemmtun-
ina, einnig þó nokkuö margt fólk
úr framdalnum. Þaö var allfjöl-
mennur hópur sem lagöi af staö
,,Mér fannst allt umhverfi breyta
um svip þegar Eyjólfur kom til
okkar í litlu baöstofuna i Ljár-
skógaseli. Mér fannst tilveran
hefjast i æöra veldi.” Þannig
skynjaöi Jóhannes, sem barn,
Eyjólf í Sólheimum. Ég þekkti
Eyjólf mjög litiö er viö fórum um-
raedda ferö, en mér fannst strax
aö þarna væri foringi, sem allt
snerist um.
Viö komum i Hvitadal aö afloknu
hádegi. Skemmtunin var sett um
kl. tvö. Ekki man ég fyrir vist
hver setti skemmtunina; hygg þó
aö þaö hafi veriö Jóhann Bjarna-
son. Þarna var mikiö sungiö og
vel aö mér fannst, mest ætt-
jaröarljóö. Þarna komu fram þrir
ræðumenn, Sveinn Gunnlaugs-
son, skólastjóri frá Flateyri,
Hallgrimur Jónsson frá Ljár-
skógum og Jóhannes úr Kötlum.
Fátt man ég úr ræöum þessara
manna. Sveinn var þrautvanur
ræöumaöur, málslyngur og
kryddaöi ræöur sinar meö skdld-
legum tilvitnunum. Enda hag-
á þessa leiiö: ,,Ég ætia aö biöja
ykkur aö fylgja mér i huganum til
fjarlægs lands. Þar er maöur aö
halda ræöu. Fjöldinn hlustar á
hann hugfanginn. Svo segir ein-
hver allt i einu: „Hvaö er þetta,
ný kenning? Hver er þetta sem er
aö tala? Er þetta ekki sonur hans
Jósepsoghennar Mariu?” Þd fór
aödáunin aö minnka, þvi enginn
er spámaöur i sinu fööurlandi.”
Ég man aö ég hlustaöi hugfang-
inn. Þaö var eins og ég heföi
aldrei heyrt neinn tala fyrr.
Svona hrifinn var ég og svona
minnisstæö varö mér ræöa Jó-
hannesar. Það fyrsta sem ég
gerði er heim kom var aö setjast
miöur og skrifa ræöuna upp eftir
minni.
A Dönustööum var sfmstöö.
Nokkrum dögum siöar kom Jó-
hannes. Þurfti aö sima. Þeir tóku
tal saman Jóhannes og Daöi
stjúpiminn. Samtalþeirra var oft
einkennilegt og eins og þar gætti
hálfkærings og glettni. Annars
var afstaöa Daöa til Jóhannesar
mjög einkennileg. Hann mátti
aldrei heyra neinn hæla honum,
þá setti hann út á allt sem frá Jó-
hannesi kom og taldi þaö einskis
vert. En ef einhver hallaöi á Jó-
hannes þá reis hann upp honum
til varnar, þá var ekki til betri
maöur.
Orðaleikur
Mér fannst þessi afstaöa Daöa
hálfeinkennileg og skildi hana
Þessa teikningu geröi Jóhannes ungur, einn fagran sumardag þegar hann var á gönguferö mcö konu
sinni, Hróönýju. Hann óöút i ána Fáskrúö og rissaöi upp mynd af fossi i ánni, sem rennur skammt frá
Ljárskógsseli, þar sem Jóhannes ólst upp.
langa stund. Er hann kom út aftur
gekk hann beint til min og sagði:
„Agúst, þú skalt sleppa þvi sem
ég var aö tala um áöan.” Meira
var ekki sagt. En mér sýndist
hann miklu daprari, en þegar
hann kom. Hvaö valdiö hefur að
hann átti erfiöara meö aö biöja
um vinnu veit ég ekki. En maöur-
inn var stórbrotinn og skapstór og
átti erfitt meö aö biöja.
Vafalaust hefur hann veriö
þurfandi fyrir vinnu, þvi hann var
snauður maöur eins og reyndar
hans Jóseps og hennar Maríu?
Jóhannes úr Kötlum. Myndin er tekin 1932, áriö sem hann flutti til
Reykjavikur.
ekki fyrr en löngu seinna. Daöa
þótti i raun og veru mikið til Jó-
hannesar koma og þótti vænt um
hann, en var sárgramur afstööu
hans til þjóömála. Þar greindi þá
mjög á. Ég man aö Daöi sagöi viö
Jóhannes: „Hún var ansi góö
ræöan sem þú hélst i Hvitadal. En
hvers vegna varstu meö þennan
oröaleik? Hvers vegna sagöir þú
ekki hreint út: Er þett ekki sonur
hans Jónasar og hennar Halldóru.
Var þaö ekki þaö sem þú
meintir?”
í þann mund er þessar orö-
ræöur stóöu yfir kom móöir min
inn og sagöi: „Ég held aö hann
sonur minn hafi veriö hrifinn af
ræöunni þinni, Jóhannes minn.
Hann hefur setiö viö og skrifaö
hana upp eftir minni.”
Ég varö æriö niöurlútur aö
heyra aö hún skyldi vera aö segja
frá þessu uppátæki minu. Bæöi
var nú aö ég var mér fyllilega
meövitandi um smæö mina I ná-
lægö Jóhannesar, sem ég þá
þegar leit á sem andans stór-
menni. Jóhannesi fannst þetta
einkennilegt uppátæki hjá hálf-
vöxnum unglingi og vildi endilega
fá aö heyra hvernig mér heföi
tekist tilog endirinn varö sáaöég
var hálfpindur til aö stauta mig
fram úr þvi sem ég haföi krotaö
niöur.
Er ég haföi lokiö lestrinum
sagöi Jóhannes: „Þaö er auöséö
aö þú hefur tekiö eftir þvi sem ég
sagöi. -» Þaö eru heilir kaflar
nærri oröréttir.” Mér þótti lofiö
gott. Enþetta sýnir aöeinshversu
hrifinn ég var af manninum.
Þrifabað
Næsta vetur mun Jóhannes
hafa veriö farkennari, annaö
hvort i Laxárdalnum eöa i ein-
hverri af nærsveitunum. Ég man
aö hann kom til okkar rétt fyrir
páskana og baö um reiöslu yfir
Laxá. En hann átti þá heima á
Sámsstööum sem er noröan-
megin árinnar, svo aö segja beint
á móti Dönustööum.
Hlýtt var I veöri og asahláka og
áin i' miklum vexti. Vaöiö á ánni
var ekki gott, botninn var grýttur
og staksteinóttur og klettabelti
rétt fyrir neöan vaöiö. Ég tók
gráanhest, sem stóö inni, stiröan
jálk, til aö ferja Jóhannes á yfir
ána. Atti hann siöan aö reka hann
til baka.
Ain var straumþung, enda f for-
áttuvexti. Allt gekk þetta nú vel I
fyrstu. Enekki var komiölangt er
áin var á miöjar siöur og enn átti
eftir aö dýpka.
Allt ieinu veit ég ekki fyrr til aö
klárinn veltur um koll og hestur
og maöur á bólakaf. Ég rak upp
óp af skelfingu. Ég taldi vfst aö
þamayröislys. En sem betur fór
varö þaönúekki. Klárinn brölti á
hnén og Jóhannes kom bráölega
upp viö hliö hestsins. Hann haföi
ekki sleppt taki á faxi hans. Meö
erfiöismunum reis Gráni á fætur
og Jóhannes komst á bak og þeir
komust klakklaust yfir. Jóhannes
veifaöi til min og sagöi glaölega:
„Þetta varnú meira þrifabaöiö.”
í vegavinnu
Voriö eftir fór ég i vegavinnu á
Bröttubrekku. Verkstjóri var Ari
Guðmundsson frá Skálpastööum.
Þeir Ari og Jóhannes voru aö ég
hygg skólabræöur frá Hjaröar-
holtsskólanum.
Þá var þaö einn daginn aö Jó-
hannes kom þangaö og meö
honum var Björn Björnsson
teiknikennari i Kennaraskól-
anum. Ari tók vel á móti þeim og
bauöinn aö þiggja kaffisopa. „Ég
æ'tla aö heilsa upp á hann Agúst”,
sagöi Jóhannes og gekk til min
þar sem ég var aö stinga sniddu
þar rétt hjá. „Hefurðu nokkuö
heyrt um þaö hvort hér verður
bætt við mönnum?” spuröi hann.
„Reyndu aö komast aö þvi fyrir
mig. Ég væri til meö aö koma, ef
hægt væri með góöu móti aö kom-
ast.”
Svo fór hann inn og var þar all -
allur almenningur var I þá daga.
Kannski hefur samtal þeirra
skólabræöranna falliö i annan
farveg en Jóhannesi hefur likaö.
Þeir munu hafa haft mjög ólikar
skoöanir á ýmsu. Þetta er þó aö-
eins getgáta. En skapbrigöin á
Jóhannesi voru auösæ.
Eins og áöur sagöi virtist sam-
band þeirra Jóhannesar og Daða
vera alleinkennilegt. Þó munu
þeir hafa veriö mjög góöir vinir.
Þaö sanna best eftirmælin, sem
Jóhannes orti eftir Daöa og
sendi móöur minni skrautrituö.
Þaö fer ekki á milli mála aö Jó-
hannes hefur haft eina fegurstu
rithönd allra tslendinga um sina
daga. Ég gæti þessara blaöa eins
og sjáaldurs augna minna og hef
ákveöiö aö þau veröi varöveitt af
ættingjum minum. Af þvi aö ég
tel aö þetta gullfallega ljóö Jó-
hannesar eigi ekki aö gleymast
ætla ég aö lofa þvi aö fljóta hér
meö.
Jóhannes yrkir kvæbiö i orba-
staö barnanna á Dönustööum.
J’T-á. T) em ei-si a % a-sy -sit-H in tm um
J xjerfvimn oU. aS ötj 6-fcrs^u/wi, uí Dví slcjá
íronrvw-w, 6twv $>U- ttL>(c<Xciui.; — j'*)<x ’fieswujui, noJUbV
GwvoLo-r Lc^qÍ oq oiíkU4wt; JYú uuvum. vjkkoj- dLó.<l

o>.<yww ,

joa.í
\TO-r 4UvV> fta LM
3 ^ríuw. loJUx. - ^cxoto.
41- En, txVoueA<-i, o.í «w^<yww 'WvA.ltú ci«/y j<x,
óeAAA. ofckux _ fo<x<í yJOJx. Jxwwþijklct.
gu. So«w^o»jk.k.t crtxjx. vux ro|Lw, vú/ ycÍumc oJ^ cxí exj jw,
6-ej V"cu^x«.^IMW 41« txt UA«, tuw 0<^
n
'W (VVU. ,o4cu»JLUMV cÁi fiOtVVo. <xS CJiTO.Vck.j - vrúwÍM. ^n/wi/x, u-útcx.
,o.i ^<5x1. crdJtt ei<4cL cS <jrÓA.i, ■ðtcvi.^' loúlcL,
o-a^ (Lodt; <J L0.Í0JX vvvLw»>aw^0jvvv<>X. Íxxxcji t> uvue. ?cLt-<X.,
Ax«*-JL/ o~€^ /S-iyvKJO o-jj. Cjtxlx aS jovM, , SCvw ^í-t-L <jg jjttCjuwoJ, ttA.
njJL
íju/yt tA qJUU-u a.£ mvwn qXC Cooé. Ywúící-Wv. O04 <Xv/-rwLO«.J
ÍJI, !Y>njúuX o-g. ‘Axýtt -flú, otmoxxtcal iww o'kkcxx. ixÁllaL-itwxx ÍvLwwi/.
(3<J XJX.Í <alX»-<jvvA. <wc^ýx UA« ^o<x&, tunz oÍcÆojx. í\xx»cv\/x<x»i.,
■Voq, /txtt.L't £>c»_S UCXM. , a,í Vvj e<^o- O.LL-t fti-oxxj-ao. 1 ^alrtvuww. f)»owu.
fvorWUAívvv-.
C\qS «-C %A.Ory
tn* v ito-r cu
oí o4*oX AWWVWVW^
CkSj /b yvvovwwMbj <tt) jM/«t wí .

iufr
7/L& t OC^ UA^uavl
<Wk/cLl/Cct *^otdccx'v* AIaw OCÍTt-öur ÍajJLJLclt*** wvsoXj
V-mÍ* A Ouwi VCVVC OlS |ðtAV<C >
*"* U*tí ^oJl| 0uí> í|tiJ'VWCL ’ OvAAjCL *. fujcxrvJ- <x‘ uJ/Jcoux o-e^, aoJL.
<((yr <fl.Uxww cxS ^ouvu^x rxxkr L kwv,t_<j<j<x
'VvN/á-ti. (jtULuvuuAA,, Ott—V y Vík^c^ciwvwvcxK. ctauvxo,
3^ íJtcU Qa&'* oUccw
J VAaw* .
'i>«.tt<x
<«■ WUWVUil)

IAAAA VV/OWVlA .

//