Þjóðviljinn - 09.01.1981, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 9. janúar 1981
: • <
Föstudagur 9. janúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
) ) )
Myndsegul-
bandið
verður
næsta
heimilis-
tœki í
neysluþjóð-
félögunum
Japanir
hafa þegar
náð undir
sig miklum
hluta
markaðar
Mun þessi
bylting
leiða til
frelsis eða
menningar-
örbirgðar?
Meöan margir draga saman seglin græöa allir þeir sem selja heimilistækiö nýja.
Fjölskyldumynd — aö viöbættu hinu nýja tæki.
Myndsegulbandið og handhæg
upptökuvél byrja nýja
byltingu í fjölmiðlun!
ptökutæki — senn veröur
ófiiman — og framköllunar
itnaöur úr sögunni hjá
ugamönnum.
Ný bylting er að
skella yfir í fjölmiðla-
heimi: myndsegulbandið
er að verða næsta heimilis-
tækið. Sumir lofa þetta
appírat sem frelsisgjafai
aðrir telja að í reynd muni
það leiöa til enn meiri and-
legrar eymdar en fyrir er.
Tökum dæmi af Vestur-Þýska-
landi. Þarer meira en helmingur
heimila nú þegar búinn aö komast
^fir þvottavél, kæliskáp og sjón-
varpstæki. Bilvæðingunni er
langt komið, en eins vist að hún
fari ekki mikiö lengra en orðið er
vegna þess hve bensin er orðið
dýrt. Það er þvi upplagt að bjóða
neysluþjóðfélagi upp á tæki sem
er i brúkun heimafyrir. i fyrra var
gert ráð fyrir þvi, aö um 400 þús-
und myndsegulbandstæki seldust
i landinu. A samdráttartimum
blómgast þeir allir sem koma ná-
lægt þeim bisness.
Um allt landið risa sérstakar
búðir sem selja eöa leigja út
ýmiskonar efni á myndsegulspól-
um. Áhugamenn hópa sig saman i
klúbba, skiptast á timaritum og
ræða helstu tækninýjungar.
iþróttamenn leiðrétta hreyfingar
sinar með þvi að glápa á segul-
bandsupptökur af sjálfum sér við
æfingar. Bilasalar sýna
viðskiptavinum myndspólur sem
lætur þá finnast að þeir þjóti
áfram i nýjum kagga. Og svo
mætti lengi telja.
Hörð samkeppni
Þessi bylting er lika partur af
tækni- og viðskiptasamkeppni
helstu iðnrikja. Það var verk-
fræöingur hjá þýska fyrirtækinu
Telefunken, Eduard Schílller,
sem árið 1953 leysti meginvand-
ann við að taka kvikmyndir og
sjónvarpsefni upp á band og við
þaö sem hann gerði ■ styðjast
helstu þrjár gerðir þessara
tækja-. Grundig -Phiiips, Sony og
Matsushita. En það var ekki fyrr
en i byrjun siöasta áratugs að
Philips kom með miklar endur-
bætur á þessari uppfinn-
ingu — samt voru tækin enn alltof
dýr til að þau yrðu almennings-
eign.
Það voru svo Japanir sem
skutu öðrum ref fyrir rass og
komu þessu appirati i tiltölulega
ódýra fjöldaframleiðslu. Og þeir
hafa lagt undir sig gifurlega stór-
an hluta af markaðnum. t fyrra
er talið að japanskir framleið-
endur hafi sent á markaðinn um
það bil fjórar og hálfa miljón
myndsegulbandstækja, en það er
hvorki meira né minna en tiu
sinnum meira en Grun-
dig — Philips, hollensk-þýsk
samvinna, skilar á markaö. Og
það er sérstaklega tekið til þess,
að Bandarikjamenn, sem eiga um
100 miljónir sjónvarpstækja og
eru þvi firnagirnilegur mark-
aöur, hafa svo gjörsamlega van-
metið þetta „heimabió”, aö ekki
eitt einasta bandariskt fyrirtæki
er með i leiknum. Bandarisk
fyrirtæki einbeita sér að tölvum
og vigbúnaðven Japanir hafa lagt
undir sig skemmtanarafeinda-
tæknina.
Næsti áfangi
Það er og liklegt að einmitt
Japanir verði einráðir um næsta
áfanga þessarar byltingar. En
hann er fólginn i þvi, að á markað
koma tiltölulega ódýrar upptöku-
vélar sem koma i staðinn fyrir
mjófilmuvélar áhugamanna um
kvikmyndir af eigin ferðalögum,
börnum, hátiðum osfrv.
Upptökuvélar fyrir myndsegul-
bandstæki kostuðu fyrir nokkrum
árum sem svarar 40 þúsund ný-
krónum, en eru nú komnar niður i
svosem 6500.
Enn sem komið er er varla
hægt að nota þær evrópskar upp-
tökuvélar sem á markaði eru
nema heima fyrir. Vegna þess, að
meðan tekið er upp þarf upptöku-
vélin að vera i sambandi við
myndseguibandstækið. Það er
ærin fyrirhöfn að flækjast með
allan útbúnað með sér úti i
náttúruna — alls svona fimmtán
kiló. Japanir hafa þegar sett
undir þennan leka. Þeir hafa nú
búið til miklu smærri mynd-
bandstæki sem vega helmingi
minna og hægt er án teljandi
vandræða að hafa á öxlinni. Og nú
fyrir skemmstu gerðu Sony og
Hitachi evrópska keppinauta sina
gula og græna af öfund þegar þeir
sýndu það sem koma skal á vöru-
sýningu i Köln: Það eru upptöku-
vél og myndbandtæki komin
saman i handhægu appirati sem
er varla miklu stærri en kvik-
myndavélar áhugamanna nú ger-
ast — allt saman vegur um fimm
pund og kemst vel fyrir i hand-
tösku. Þetta verður hægt að
kaupa á almennum markaði eftir
þrjú ár, og er þá hætt við þvi að
litið verði úr bandariskum og ev-
rópskum mjófilmuvélum og
filmuframleiðslu fyrir þær.
Verðá myndböndunum sjálfum
hefur farið lækkandi, og kosta
þau nú sem svarar 33 nýkrónum á
klukkustund (i Vestur-Þýska-
landi). En á þessum áratug verða
þau úrelt — i stað þeirra koma
örsmáar silikatplötur: þar verður
löng kvikmynd á einum rafeinda-
kubbi!
Hvað vilja menn sjá?
En hvað vilja menn helst sjá á
myndsegulböndum? Vafalaust
eru þau enn sem komið er mest
notuð til að taka upp úr sjónvarpi
eitthvað sem menn vilja geyma
eða hefðu annars misst af. t
annan stað hefur verið gifurleg
Það er hægt að nota mvndsegulbönd við kennsliven lögreglan notar þau lika til að fylgjast með
kröfugöngum!
SchUHer hét verkfræöingurinn
sem er upphafsmaðurinn að
þessu öllu. .
eftirspurn eftir klámmyndum,
ekki sist þeim sem kenndar eru
við „hart klám”. I þriðja lagi
hafa kvikmyndafélög getað halað
inn ýmsa aukagetu á þvi að selja
á spólum kvikmyndir sem fyrir
löngu hafa skilað öllu sem þær
geta i kvikmyndahúsum.
Það er reyndar liklegt, að
myndsegulbandið muni breyta
kvikmyndaframleiðslunni veru-
lega. Það kemur nefnilega á dag-
inn, að það er alltaf að styttast sá
timi sem liður frá þvi að vinsæl
mynd fer i kvikmyndahús og
þangað til hún er til kaups og
leigu i myndbandabúðum. Margir
hafa furðað sig á þvi, að áhuga-
menn hafa verið reiðubúnir að
kaupa fyrir svosem 900 nýkrónur
mynd, sem þeir sáu kannski
ókeypis i sjónvarpi fyrir fáum
mánuðum. En vitanlega er hægt
að leigja kvikmynd á spólu fyrir
minna fé,35-170 nýkrónur eöa þar
um bil.
Hvert stefnir?
Sjálfsagtá þessi nýja fjölmiðla-
bylting eftir að breyta miklu um
stöðu þeirra sem kvikmyndir og
skemmtanaefni framleiða, einnig
neysluvenjum sjónvarpsglápara.
En þaö er ekki gott að vita með
hvaða hætti það verður. Sumir
eru hinir bjartsýnustu og einblina
á það valfrelsi sem „heima-
bióið” gefur. Aðrir telja að ekki
verði úr þessu annað en að fjöl-
skyldumyndirnar komist á
myndband, klámið flytjist inn á
heimilin og að ofurvald vissra
tegunda vinsældakvikmynda
verði enn meira en fyrr. Með öör-
um orðum: að sá tækjakostur
sem býður upp á meiri fjölbreytni
i neyslu ýmiskonar kvikmynda-
efnis verði i raun til að gera ein-
hæfnina enn meiri.
AB tók saman
(aðalheimild der Spiegel)
á dagskrá
En menning er ekki einungis lúxus.
Menning er litilli þjóð lifsnaudsyn.
Menning er beinlinis eina tryggingin
fyrir sjálfstædi smáþjóðar.
Þetta held ég að saga Islendinga
staðfesti rækilega
Höggvið var að rótum
„alþýðumenningar”
í orðabók Menningarsjóðs er
menning skilgreind á eftirfarandi
hátt:
„Þroski mannlegra (andlegra)
eiginleika mannsins, það sem
greinir hann frá dýrum, þjálfun
hugans, andlegt lif, sameiginleg-
ur arfur (venjulega skapaður af
mörgum kynslóðum)”.
Þessa lauslegu skilgreiningu
orðabókarinnar á menningunni
fyndist mér ekki úr vegi aö draga
betur fram i þær umræöur um
menningarmál, „gúanóum-
ræðurnar”, sem góðu heilli hafa
verið i gangi i Þjóðvijjanum
undanfarna mánuði.
Þrátt fyrir ýmislegt bitastætt
sem komið hefur fram, virðist
það þó vera nokkuð einkennandi
hvað megnið af þessum um-
ræöum er mikið i ætt við venju-
legt dagblaðapex, þar sem hver
skrifar öðrum sendibréf og ýmsar
persónulegar væringar koma upp
á yfirborðið, hlutir sem venjuleg-
ir lesendur vita ekki neitt um, en
lesa milii linanna.
Að finna sökudólg
Þetta endalausa persónupex
finnst mér standa rökræðu fyrir
þrifum. Mér finnst það til að
mynda furðulegt að varla skuli
nokkur maður reyna að leita al-
mennra sögulegra skýringa á
þeirri stöðu, sem „alþýðumenn-
ingin” virðist vera i núna. Mér
finnst raunar furðulegt hvað
margt af þvi fólki sem um þessa
marghrjáðu menningu skrifar,
virðist hafa litla þekkingu á þvi
fólki sem þarna á hlut að máli.
Þessi einangrun kom raunar
miklu betur i ljós eftir margfræga
könnun Hagvangs á „menningar-
neyslu” fólksins.
Af þvi að mér er ekki illa við
neinn og þarf ekki að ná mér niöri
á neinum á prenti, langar mig að
gera svolitla tilraun til að leita
skýringa á ástandinu og reyna aö
finna sökudólginn. Ég hef lengi
haft vissan sökudólg grunaöan og
hann er hvorki karl né kona, held-
ur þróun, eða réttara sagt skortur
á þróun á sérstöku timabili.
Bylting á röngum
tima
I heimsstyrjöld tvö gerðust
margir hlutir hér á tslandi, sem
áður voru óþekktir. A þessum
tima urðu þáttaskil i tslands-
sögunni. Á þessum tima leið
bændaþjóðféiagið endanlega und-
ir lok. Á þessum tima varð at-
vinnubylting i landinu. Á þessum
tima hvolfdust yfir okkur erlend
áhrif og ekki sist sú ómenning
sem fylgir styrjöldum. Landið
opnaöist á nær öilum sviöum og lá
óvarið fyrir nánast hvaða erlend-
um áhrifum sem skolaði á land.
Ekki voru öll þessi erlendu
áhrif af þvi vonda. Þegar landið
komst i auðveld alþjóöleg tengsl,
varð mikill handagangur i menn-
ingaröskjunni. t samræmi viö
annað varð nú að gera byltingu i
menningunni. Þessi menningar-
bylting varð þess valdandi, meðal
annars, að höggvið var að rótum
islenskrar „alþýðumenningar”
og menningararfleifðar. Eftir á
að hyggja mætti ætla að á þessum
viðkvæmu timamótum hefði
islensku þjóðinni ef til vill verið
meiri þörf á einhverju öðru en
einmitt þvi að slita þessar rætur.
Aftaka menningarinnar
Auðvitað þurfti að hræra upp i
menningunni. Kyrrstaöa býður
stöðnuninni heim. Hinsvegar
virtist nú hin nýrika þjóö, sem
þegar hafði orðið fyrir margvis-
legum truflunum og tilfinninga -
legum skakkaföllum, ekki þola
meira af byltingum. Þegar menn-
ingarbyltingunni lauk og upp var
staðiö lá islensk „alþýðumenn-
ing” helsærð i valnum. Þarna var
ekki um neina þróun að ræða.
Fleiri og fleiri viðurkenna nú að
þarna hafi farið fram örlagarik
aftaka.
Svo hart var gengið fram i
formbyltingu lista, til að mynda,
að eftir örvæntingarfúlla vörn
fólksins, beið það algeran ósigur
og smám saman myndaðist sú
minnimáttarkennd, sem enn i dag
lokar flestum skilningarvitum
almennings.
Ef þetta er rétt skilgreining á
þessu timabili, mætti ég þá
spyrja hverjir það eru sem telja
sig geta dæmt afkomendur þess
fólks,sem þá missti menningar-
arfleið sina i þessu ótimabæra
og heimskulega striði.
Niður i
grautardiskinn
Þó að skilgreining orðabókar-
innar sé rétt, þá segir hún ekki
alla sögu um menningu. Menning
er lúxus. Menningarverðmæti
vekja öðruvisi kenndir en efnis-
legir hlutir. Sá sem mætir listum
og menningu með opnum huga og
opnum skilningarvitum, hlýtur
andlega fullnægingu sem aðrir
missa af sem aldrei lita upp úr
grautardisknum sinum. Það var
slik andleg fullnæging, sem var
vel þekkt á flestum heimilum
landsins áður en hefðbundin list-
form voru rægð af fólkinu án þess
að það fengi annað i staðinn sem
það gat eða vildi tileinka sér.
Þetta er staðreynd, þó að sumir
menntamenn, sérstaklega ungir,
haldi þvi fram að „alþýðumenn-
ing" hafi aldrei verið til i landinu,
heldur hafi einn og einn einstak-
lingur risið upp úr, en meginþorri
fólksins verið skynlitill múgur.
Með opnum
skilningarvitum
En menning er ekki einungis
lúxus. Menning er litilli þjóð lifs-
nauðsyn. Menning er beinlinis
eina tryggingin fyrir sjálfstæði
smáþjóðar. Þetta held ég að saga
Islendinga staðfesti rækilega.
Ég vil reyna að beina
umræðunni inn á þá braut að
staöreyndir verði viðurkenndar.
Könnun Hagvangs var i stórum
dráttum rétt. Meginþorri Islend-
inga er hættur að reyna að pæla i
menningu og menningar-
verðmætum. Þjóöin er mötuð og
vill láta mata sig. Yngri
kynslóðin er mötuð á hávaða.
Flestir ungir einstaklingar vilja
ekki leggja neitt á sig til að hljóta
þá andlegu fullnægingu sem
menning veitir. Þarna hefur
skólinn ekki einungis brugöist,
heldur beinlinis unnið
skemmdarverk á skynfærum og
hugsun ungmenna.
Til að njóta menningar þarf
svolitla þjálfun. Það þarf að
leggja svolitið á sig til að njóta
lista. En fyrst og fremst þarf aö
ganga til leiksins með opin
skilningarvit og opinn huga.
Sá draugur lœðist
Liklega hitti Guðrún Guðvarðar
naglann beintá höfuðið þegar hún
sagði einu sinni: „Mikið lifandi
skelfing verðég alltaf fegin þegar
ég heyri eitthvað sem ég skil
ekki”. Þetta var auðvitað sagt á
glaðværan hátt á góðra vina
fundi. Þó held ég að þarna hafi
verið um að ræða hógværa
kennsiustund að gefnu tilefni fyr-
ir þá sem komist höfðu áö endan-
legri niðurstöðu. Það ástand er
eitt af þvi hroðalegasta sem hent
getur manneskjuna. Þetta and-
lega ástand gengur engu aö siður
ljósum logum eins og vofa meðal
okkar. Allavega þykist ég sjá
þennan draug læðast um siðurnar
i „gúanóumræðum” Þjóöviljans.
Kjarni málsins er gleymdur, en
risavaxið sjálf dansar innhverfan
ballett utan þess veruleika sem
við búum við.
Innvegin mjólk
í fyrra um 106
miljón lítrar
Frá áramótunum 1979-1980 og
fram til 1. desember sl. tóku
mjólkursamlögin á móti rúmlega
100 miljón litrum af mjólk, en á
sama tima i hitteðfyrra 109 milj-
ón litrum. Samdráttur þessa 11
mánuði var þvi um 8,5%. Innveg-
in mjólk á öllu siöasta ári mun
hafa verið nálægt 106 miljón litr-
um. Þar með er mjólkurfram-
leiðslan komin á það stig að hún
má ekki dragast mikiö meira
saman, ef fullnægja á þörfinni allt
árið. Aukin áhersla verður nú
lögð á að jafna mjólkurfram-
leiðsluna á árið, þannig að ekki
verði mjólkurskortur yfir vetrar-
mánuðina, að þvi er segir i frétta-
bréfi Upplýsingaþjónustu land-
búnaöarins.