Þjóðviljinn - 25.02.1981, Síða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 25. febrúar 1981
Mibvikudagur 25. febrúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
— mhg ræðir við
Þorvald Þorsteinsson,
f ramkvæmdast j óra
Sölufélags
gar ðyrk j umanna
Á síðastliðnu ári voru
fjórir áratugir liðnir frá
stofnun Sölufélags
garðyrkjumanna. Ég
minnist þess ekki að hafa
séð f ertugsaf mæl is
þessara merku samtaka
gerðyrkjumanna neins-
staðar getið í blöðum, enda
hafa þau aldrei farið f ram
með neinum hávaða. Víst
er um það, að afmælið fór
fram hjá undirrituðum,
ella hefðu þessar línur
birst fyrir ári.
Máltækiö segir, aö betra sé
seint en aldrei. Má þaö a.m.k.
stundum til sanns vegar færa. Og
þvi var þaö, aö fyrir nokkrum
dögum lagöi blaöamaöur leiö sina
suöur á Reykjanesbraut til fund-
ar viö Þorvald Þorsteinsson,
framkvæmdastjóra Sölufélags-
ins.
Fimmtán
stofnendur
— Jæja, Þorvaldur, þetta getur
nú vist ekki beinllnis kallast neitt
afmælisviötal hjá okkur úr þessu,
þar sem samtök ykkar uröu
fertug á sl. ári, en kannski skiptir
það ekki öllu máli hvaö viðtaliö
snertir þótt þau séu nú orðin 41
árs?
— Nei, ég held naumast, þvi-
þótt eölilegt þætti að minnast
þessara tlmamóta með nokkrum
mannfagnaöi þá hefur nú engin
bylting oröiö i starfseminni viö aö
komast yfir þau.
Já, Sölufélag garöyrkjumanna
var stofnaö 14. janúar 1940. Tæpu
ári áöur haföi Garöyrkjuskóla
rikisins á Reykjum I ölfusi verið
komið á fót og skólastjórinn þar,
Unnsteinn heitinn Ölafsson, var
mikill áhugamaöur um stofnun
Sölufélagsins.
— Hvaö voru stofnendurnir
margir?
— Þeir voru 15 ylræktarbændur
og allir búsettir hér á suövestur-
horni landsins, má segja. Þeir
voru úr Mosfelíssveitinni, Hvera-
gerðiog Borgarfiröinum. Þaö var
aö vlsu til þess ætlast, aö samtök-
in næöu til alls landsins en á þess-
um árum var langmestur hluti
garðyrkjunnar bundinn viö
Suövesturlandiö og svo er raunar
enn. Fyrsti formaöur Sölufélags-
ins var Jón heitinn Hannesson,
bóndi I Deildartungu.
— Hefur þú veriö fram-
kvæmdastjóri félagsins frá upp-
hafi?
— Nei fvrstu 10 árin gegndi
Ólafur heitinn Einarsson
framkvæmdastjórastarfinu, en
svo tók ég viö þvl 1950 og er
þannig búinn að vera viö þetta I
rúm 30 ár. Hinsvegar var ég á
stofnfundinum og' þá faliö aö rita
fundargerðlna.
/
Ofremdarástand,
sem úr varð
að bæta
— Hver voru nú helstu tildrögin
aö stofnun Sölufélagsins?
— Kannski er rétt aö geta þess
fyrst, að garðyrkja á Islandi
veröur naumast talin nema hálfr-
ar aldar gömul og þá 10 ára,
þegar sölufélagið var stofnað.
Fyrsta gróðurhúsiö á tslandi,
er, en það hefur komið smátt og
smátt. Meö vaxandi þekkingu
almennings á hollustu grænmetis
hefur salan aukist og neysla fólks
náö til fleiri vörutegunda.
Við Islendingar höfum á undan-
förnum árum verið aö byggja upp
nýja atvinnugrein þar sem
garöyrkjan er og sem nú er, þrátt
fyrir ungan aldur, orðin
þýðingarmikill þáttur I
framleiöslu þjóöarinnar. Og til
þess aö þaö mætti takast svo fljótt
og vel sem oröið hefur, held ég aö
skipulag á þessum málum hafi
veriö nauösynlegt.
Dagblöðin
horfin úr græn-
metiskössunum
— Hvernig er þaö meö meöferö
vörunnar, vöruvöndunina, hefur
hún ekki tekiö miklum breyting-
um til bóta frá þvi sem var I
árdaga?
— Jú, þar er sannarlega
óliku saman að jafna. Grænmetiö
er óvenjulega viökvæm vara og
þvi þarf aö fara um þaö mjög
nærfærnum höndum á leið þess
frá framleiöandanum til neyt-
andans. Framan af voru um-
bflöirnar bara trékassar, heyi
gjarnan sáldraö I botninn á þeim
og svo var varan vafin innan I
dagblöö.
Þetta hefur gjörbreyst,enda er
þaö m.a. tilgangur Sölufélagsins
aö beita sér fyrir vöruvöndun og
bættri meöferö vörunnar. Þessi
mál eru alltaf I stööugri þróun,
þau eru viðvarandi viöfangsefni
og þar er aldrei hægt aö segja
amen eftir efninu. En þaö er
alveg óhætt aö segja aö gifur\eg
breyting til bóta hefur orðiö á
meöferö vörunnar, hreinlæti hef-
ur stóraukist, en hvorttveggja
eykur mjög á geymsluþol
grænmetisins.
Á hrakhólum
framanaf árum
— Hveriær fluttuð þiö I þetta
glæsilega húsnæöi hér viö
Reykjanesbrautina og hvar voruö
þiö áöur til húsa?
— Viö byggöum þetta hús á ár-
unum 1955—1956. En þegar viö
byrjuöum okkar starfsemi þá
vorum viö bara I einskonar skör
niður viö Hafnarstræti, þar sem
Bifreiöastöö Islands var siöar.
Þarna hýrðumst viö fyrstu sjö
árin. Siðan fluttum við inn I Ein-
holt og vorum þar frá 1947—1954.
Þá vorum við i eitt ár viö Hverfis-
götuna og fluttum svo loks hingað
i eigin húsnæöi, en þetta hús eig-
um við allt. Þetta var þvi hálf-
gerður hrakhólabúskapur
framanaf.
— Háöi húsnæöisleysiö ykkur
ekki verulega?
— Jú, þaö er vlst alveg óhætt aö
segja þaö. Húsnæöisskorturinn
hindraöi okkur alveg I þvi aö
koma við þeirri tækni, sem
nauösynleg er viö þessa starfsemi
og aöstaöan öll var aö eindæmum
erfiö. Meö tilkomu þessa húss,
sem er sérstaklega byggt fyrir
okkar starfsemi, hefur öll aöstaða
gjörbreyst svo aö þar kemur eng-
inn samanburöur til greina. Nú
höfum viö loksins fast land undir
fótum.
Og fleira fæst
en grænmeti
— Nú er starfsemi Sölufélags-
ins ekki eingöngu bundin viö sölu
á grænmeti, eöa hvaö?
— Nei, það er hún ekki. Auk
þess sem viö sjáum um flokkun
vörunnar og sölu á afuröunum þá
önnumst við útvegun á
rekstrarvörum fyrir garöyrkju-
menn og garöyrkjuáhöldum
ýmiss konar, bæöi smærri og
stærri og ýmsum vinnslutækjum.
Þá höfum við einnig meö höndum
sölu á áburbi og fræi og þessar
vörur geta allir keypt hér hjá
okkur. Þessi þjónusta viö
almenning eykst stööugt, enda
sivaxandi áhugi fólks á ræktun og
hverskonar fegrun umhverfisins,
jafnt utan borgar sem innan. Og
um aðrar sérverslanir meö þess-
ar vörur er ekki aö ræöa. Svo er
rétt aö benda á, aö sala á
hverskonar jurtalyfjum er
algerlega á okkar vegum. t sem
styttstu máli má segja, aö viö
kostum kapps um og stefnum aö
þvi aö hafa hér jafnan á boöstól-
um allt þaö, sem garbyrkjumenn
þurfa sérstaklega á að halda.
Lengi má
um bæta
— Hvaö vinna margir hjá Sölu-
félaginu?
— Núna eru þaö svona 16—20
manns, enda er þetta nú sá árs-
timi þegar hvaö minnst er um aö
vera. En hér vinnur mun fleira
fólk aö sumrinu.
— Og garöyrkjumenn njóta
náttúrlega leiöbeininga og
þjónustu ráöunauta?
— Já, á vegum Búnaöarfélags
tslands starfa tveir ráðunautar
aö þessum málum. Axel Magnús-
son er ylræktarráöunautur og svo
Óli Valur Hansson, en hann
gegnir jafnframt fleirii störfum
fyrir Búnaöarfélagið. A okkar
vegum starfar svo sérstakur ráöu
nautur, Hjalti Lúövlksson, sem
leiöbeinir um byggingu og tækni-
búnaðgróðurhúsa. ,
— Hverjir skipa stjórn Sölu-
félagsins núna?
— Hjalti Jakobsson, Laugar-
geröi I Biskupstungum, er
formaður og meö honum eru I
stjórninni Skúli Magnússon,
Hveratúni i Biskupstungum,
Beröharð Jóhannsson, Sólbyrgi I
Reykholtsdal, Ásgeir Bjarnason,
Reykjum, Mosfellssveit og Einar
Hallgrimsson, Garöi i Hruna-
mannahreppi.
— Nú er drjúgur timi slöan
Sölufélagiö var stofnaö og sjálf-
sagt hafa stofnendur þess þá
veriö fulltlða menn. Þú sagöir
áöan aö þeir heföu veriö 15.
Veistu hvort einhverjir þeirra eru
á lifi ennþá og þá hverjir?
— Frumherjahópurinn er nú
farinn aö þynnast eins og viö er aö
búast. Ég veit um þrjá, sem enn
eru á llfi: Ingimar Sigurösson,
garöyrkjubónda i Fagrahvammi,
Jónas Sigurö Jónsson, sem rekur
Blómabúöina Dögg hérl Reykja-
vlk og Finnboga Helgason á Sól-
völlum I Mosfellssveit.
Stofnendurnir voru bjartsýnis-
menn og j»erðu sér miklar vonir
um árangur af starfi Sölufélags-
ins. Ég held, aö einhverjar þeirra
a.m.k. hafi ræst; aörar eiga
kannski eitthvaö I land, enda má
lengi um'bæta. Mestu skiptir aö
rétt horfi og ég hygg, aö svo sé.
— mhg
Maöur hlýtur þó aö hafa leyfi til aö öfunda hahn Þorvald af skrifstofustúlkunum: Frá v.: Sjöfn Jóhannesdóttir, Hulda Guömundsdóttir. —
Mynd: —eik.
Þorvaldur Þorsteinsson, framkvæmdastjóri Sölufélags garöyrkjumanna: „Stofnendurnir voru bjartsýnismenn og geröu sér miklar vonir
um árangur af starfi Sölufélagsins. Ég held, aö einhverjar þeirra a.m.k. hafi ræst, aörar eiga kannski eitthvaö I land, enda má lengi um bæta.”
svæðinu og I grennd erum við með
vörubila, sem aka vörunum til
verslana og eru þær svo seldar
beint úr bílunum.
Ný atvinnugrein
— Hefur ekki fjölbreytni'
framleiöslunnar aukist mikiö
rneð árunum?
— Jú, þaö hefur hún náttúrlega
gert. Annars var fjölbreytnin
furöu mikil strax I upphafi. Þaö
geröu Danirnir, sem hingað komu
allmargir fyrr á árum og hófu að
stunda hér garðyrkju. Danir voru
og eru mikil garöyrkjuþjóö og
þeir þekktu vel til fjölbreyttrar
framleiðslu og ræktunar. En
grænmetisneysla Islendinga var I
byrjun aö mestu leyti bundin viö
tómata og gúrkur og svo er raun-
ar nokkuð mikiö ennþá. Menn
þurftu aö læra atið, eins og sagt
sem byggt var beinllnis I atvinnu-
skyni, var reist á Reykjum I
Mosfellssveit af þeim Bjarna
Asgeirssyni og Guðmundi Jóns-
syni. Var þaö 120 ferm. hús. Þró-
unin var ákaflega hæg á þessu
sviöi og hófst ekki aö verulegu
marki fyrr en á strlösárunum. 1
lok strlösins voru um 46 þús.
ferm. undir gleri en nú eru það
orönir 142 þús. ferm. Og þetta
skiptist nokkuö til helminga milli
blóma og grænmetisræktar.
Nú, ýmsum þeim, sem við
þessa framleiöslu fengust, varö
fljótlega ljós nauðsyn þess aö
koma skipulagi á sölu afuröanna,
hliöstætt þvi, sem gerst haföi meö
sölu annarra búvara, kjöts og
mjólkur. Þar var allt að hrynja i
rúst áður en mjólkur- og kjötsölu-
lögin voru sett.
Aöalmarkaöurinn fyrir
grænmetiö og gróöurhúsa-
afuröirnar var náttúrlega I
fjölmenninu hér á Reykjavlkur-
svæöinu. Framleiöendur, hver
hafið þiö bæöi meö höndum sölu á
blómum og grænmeti?
— Nei, við erum einungis með
grænmetiö. Blómaframleiöendur
hafa hér sína sérstöku umboðs-
menn, einn fyrir Mosfellssveit,
annar fyrir Hveragerði o.s.frv.
— Hvaö eru þeir margir sem
Sölufélagið selur fyrir?
— Þaö munu vera um 120 at-
vinnugarðyrkjumenn, sem selja
gegnum Sölufélagið. Og eins og
ég sagði áöan er langmestur hluti
þeirra hér á Suðvesturlandi þó aö
félags- og sölusvæði okkar sé
landið allt. Nú, svo eru menn,
sem stunda garöyrkju I smærri
stil, reka hans em einskonar
aukabúgrein.
Fyrirkom ulagið á þessari
starfsemi er i grófum dráttum
þannig, að okkur er send
framleiöslan, hér er hún flokkuð
og metin að mestu og svo dreift
um allt land eftir þvl sem óskir
berast um. Hér á Reykjavikur-
fyrir sig, seldu sjálfir I verslan-
irnar, komu með vöruna á bilum i
i bæinn aö morgninum og óku svo
heim aö kvöldi. Þetta var auövit-
aö ákaflega óhagkvæmt, engin
samstaða um sölu né verðlag,
sem sveiflaöist upp og niöur.
Þetta gat kannski draslaö á
meöan framleiðslan var lltil en
þegar hún fór að aukast aö
nokkru marki töldu menn einsýnt
aö skipulagi yröi aö koma á þessi
mál. Þetta var megin ástæöan
fyrir stofnun Sölufélagsins. En
þrátt fyrir þetta gengu þó ekki
allir framleiðendur I þessi sam-
tök I upphafi og svo hefur reyndar
aldrei orðiö. Tiljæss hafa menn
aö sjálfsögöu sinar ástæöur, sem
ekki veröur rætt um hér.
Eingöngu með
grænmeti
— Hvernig er það, Þorvaldur,
„Mestu skiptir
að rétt horfi”
á dagskrá
/
Frumkvæði Islands í að afhjúpa
„innanhús”-viðskipti öflugs álfyrirtækis
og sýna með hvaða hætti hagnaður
fyrirtækisins er falinn, getur orðið
fyrirmynd annarra stjórnvalda
og hvatning þjóðum þriðja heimsins.
Pólitískir punktar um
Alusuisse málið
Tilraunir Alusuisse
til að þagga málið
niður
Lexía sem seint
gleymist
Starfsemi Alusuisse á tslandi
hefur i mörg ár verið umdeild.
Ekki aöeins vegna lélegra samn-
inga viö auöhringinn. Heldur ekki
siður vegna þess, aö hinn öflugi
auöhringur hefur fengið aö leika
lausum hala I Islensku þjóölifi.
Hiö meinta misferli Alusuisse
— súrálsmáliö—, sem hefur verið
til umræöu I kringum áramótin
og mun veröa til nánari umræöu á
næstunni, er aðeins kennslu-
bókardæmi um viðskiptaaðferöir
stundaöar af fjölþjóöa fyrirtækj-
um og lýsir vel siögæöisvitund
forráðamanna þessara fyrir-
tækja.
Pólitisk þýðing þessa máls fyrir
tslendinga er ekki fyrst og fremst
fólgin I þvl aö ná ,,út á þaö” betri
samningum við auöhringinn.
Dýrmætara er, að sú lexla,sem
hver og einn tslendingur hefur
fengið af framferöi Alusuisse,
veröi okkur viti til varnaöar.
Héöan I frá, má búast við þvl, aö
íslendingar veröi gætnari I viö-
skiptum slnum viö slik fyrirtæki.
Vonandi veröur þeim ekki hleypt
frekar inn á gafl.
Súrálsmálið á
/
Islandi i alþjóðlegum
brennidepli
Fáum tslendingum er ljós sú
athygli, sem afhjúpun hins
meinta misferlis Alusuisse á Is-
landi hefur vakið vlöa um heim,
einkum I þeim löndum, sem Alu-
suisse starfar i. Staðreyndirnar
um hækkun súrálsverðs ,,I hafi”
milli dótturfyrirtækja Alusuisse
hafa mikla þýðingu fyrir fleiri en
tslendinga, þar sem slikar upp-
lýsingar liggja hvergi á lausu. Al-
fyrirtækin geyma vitneskju um
raunverulegan kostnað súráls
sem eitt mesta leyndarmál þess-
arar iðngreinar. Vald þessara
fyrirtækja sést m.a. I þvi, aö þau
hafa komiö þvl til leiöar, aö ástr-
ölsk yfirvöld hafa bannað meö
lögum sundurliöun utanrikisviö-
skipta landsins hvaö varöar súrál
sérstaklega. Þess ber aö geta, aö
Ástralia er stærsti framleiöandi -
súrálsi heimi (þ.e.a.s. þau fáu ál-
fyrirtæki sem þar starfa).
Opinberun súrálsmálsins hér-
lendis og fréttir um yfirstandandi
rannsóknir um meint misferli
Alusuisse hafa vakiö þaö mikla
athygli, aö helstu blöö I Sviss,
Noregi og Nýja-Sjálandi hafa birt
þær á forsíöu. t öllum þessum
löndum er umtalsveröur áliönaö-
ur og Alusuisse viöriöiö öllum
þessum þrem löndum. Einnig
viölesnasta málmtimaritiö,
Metal Bulletin (London), lagöi
heila blaðsíöu undir islenska
súrálsmáliö og mun fylgjast.
grannt meö framvindu málsins.
Timarit þetta er ekki á snærum
stærstu álfyrirtækja.
Þaö er ekki aö spyrja: Upp-
ljóstranir um viöskipti álfyrir-
tækja geta haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar I för meö sér varöandi
þróun áliönaðarins og á styrk-
leikahlutföll milli stærstu álfyrir-
tækja heims og þeirra ríkja þriöja
heimsins, sem búa yfir miklum
báxitlindum.
Hagsmunir ál-auöhringa eru
ofarlega á blaöi i hagsmunagæslu
bandarlskrar stjórnsýslu. Sjálfur
fyrrverandi orkumálaráöherra
Bandarikjanna (sem var áöur
varnarmálaráöherra), Arthur
Schlesinger, var uppvls aö þvl aö
miöla upplýsingum fengnum i
trúnaöi frá forsætisráöherra
Nýja-Sjálands, til bandarísks ál-
fyrirtækis, sem stóö I samningum
viö ný-sjálensk yfirvöld.
Þýöingu þessa máls má m.a.
rekja til þess, aö ál er flokkaö
sem strategisk vara, vegna
mikilvægis álsins i flugvéla- og
hergagnaiönaöi. Allar hræringar
innan áliönaöarins, sem kynnu aö
skeröa yfirráö fárra auöhringa
yfir öllum stigum álvinnslu, eru
því andstæöar hagsmunum
heimsvaldastefnu Bandartkjanna
og annarra stórvelda, bæöi efna-
hagslega og hernaðarlega.
Frumkvæöi Islands I þvi,aö af-
hjúpa ,,innanhúss”-vibskipti
öflugs álfyrirtækis og sýna meö
hvaöa hætti hagnaður fyrirtækis-
ins er falinn, getur oröið fyrir-
mynd annarra stjórnvalda og
hvatning þeim þjóöum þriöja
heimsins, sem reyna aö losa sig
úr greipum stærstu álfyrirtækj-
anna. Aöilar úr Verkamanna-
flokknum i Astaltu hafa einnig
mikinn áhuga á islenska súrals-
málinu. Þeir hafa þegar átt I úti-
stööum við erlend álfyrirtæki þar
ilandi (þ.m.t. Alusuisse) á meðan
Verkamannaflokkurinn var viö
stjórn. Súrálsmáliö hefur rýrt álit
Ný-Sjálendinga á samstarfi við
Alusuisse sem ætlar sér 25% þátt-
töku I nýju álveri þar I landi. Súr-
álsmáliö hér á landi hefur þvl
veriö til umræöu I stjórn Nýja-
Sjálands.
Erlendir heimildarmenn undir-
ritaðs hafa tekið eftir þvi, aö um-
fjöllun um súrálsmáliö á erlendri
grund kom forráðamönnum
Alusuisse mjög á óvart. Vegna
mikilla blaöaskrifa I Sviss neydd-
ist Alusuisse til aö gefa út frétta-
tilkynningu, sem var birt I öllum
stærri blööum þar i landi. Sviss-
neskir blaöamenn sem rætt hafa
viö Alusuisse efast um réttmæti
þeirra skýringa, sem Alusuisse
hefur látiö frá sér fara.og styöja
sumir hverjir beinlinis málstað
tslendinga I málinu.
Alusuisse hefur enn ekki tekist
aö hefta sjálfstæöa fjölmiðlun i
eigin landi. Hin vegar reyna for-
ráömenn Alusuisse að hefta
frjálsa fjölmiðlun i okkar landi.
Samkvæmt traustum heimildum
undirritaös, hefur Alusuisse sett
Hjörleifi Guttormssyni, iðnaðar-
ráðherra, skilyrði fyrir afhend-
ingu skriflegra skýringa um
hækkun súrálsverðsins ,,I hafi”
frá verksmiðjunni I Astraliu til
tSAL. Skilyröi Alusuisse eru þau,
að þessar skýringar verði ekki
sýndar almenningi I landinu.
Ráöherra var svo beðinn aö'sam-
þykkja þessi skilyrði meö form-
legu svari.
Iðnaðarráðherra
lætur undan þrýst-
ingi Alusuisse
Þaö er eftirtektarvert, ekki aö-
eins fyrir okkur venjulega lands-
menn, heldur ekki siöur fyrir for-
ráðamenn Alusuisse, aö iönaðar-
ráöherra hefrir hvorki átaliö
seinagang auöhringsins i málinu
né gert almenningi i landinu grein
fyrirþeim makalausu skilyrðum,
sem aö ofan greinir. Alusuisse
mun vafalaust draga slnar álykt-
anir af séntilmennsku ráðherr-
ans, einkum hvaö varöar samn-
igsstööu islendinga. óávifni Alu-
suisse varðar þó ekki eingöngu
æru ráöherrans, heldur virðingu
þjóöarinnar I heild. Krafa Alu-
suisse til ráöherra fullvalda rlkis
um þagnarskyldu er svivirðing
gagnvart þjóöinni allri. Hún sýnir
hvaöa álit forráöamenn Alusuisse
hafa á stjórnarfari Islendinga.
Tilraunir iðnaðarráöherra aö
gera litiö úr siöferðislegum og
pólitiskum þáttum súrálsmálsin,
meö þvi m.a. aö birta ekki hin
makalausu skilyrði Alusuisse,
eru ekki til þess fallnar að
styrkja samningsstöðu Islands
gagnvart Alusuisse. Þær stuöla .
enn siöur aö þeim almennu þjóö-
félagsmarkmiðum, sem sósialist-
um er annt um.
Vilji iðnaöarrábherra ná fram
þeirri samstööu meöal lands-
manna, sem hann talar gjarnan
um, verður hann fyrst aö sýna al-
menningi i landinu þá sjálfsögðu
viröingu, aö skýra opinberlega frá
samskiptum sinum viö Alusuisse
á öllum stigum málsins og birta
þau gögn, sem Alusuisse vil fela,
hvort sem auðhringnum llkar
betur eða verr.
Kópavogi, 19. febr. 1981.