Þjóðviljinn - 05.06.1981, Side 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 5. júnl 1981
Jón Thor
Haraldsson
skrifar
bókmenntír
Hinn svonefndi „selsbær” í Skaftafelli um 1930.
krog” eins og i Sigfúsi segir, af-
leidda orðið „hótré” er þar hvergi
að finna? Hvað muna margir það
lif sem svo er lýst: „Rúmfjalir
voru við hvert rúm framan af öld-
inni. Sérstaklega þótti gömlu fólki
gott að skýla sér með þeim. Fyrir
kom að lum var haft i rúmbotna,
en algengara var þó að hafa rúm-
hroða.sem skipt var um árlega.
Fariskinn voru breidd yfir hroð-
ann” (bls. 113, leturbr. hér).
Þannig mætti áfram halda.
Þóröur Tómasson hefur gert
þessa bók vel úr garði og leitað
mjög vfða fanga. Allt sýnist það
trúlega gjört og unnið (utan hvað
likræður presta sanna nú vist ekki
alltaf mikiðum mannkosti). — Og
skelfing varð ég glaður að rekast i
textanum aftur á hið ágæta orð
„kames” sem ég hélt satt að
segja að væri orðið aldautt i mál-
inu. Ég minntist á mannlif, hér er
skemmtileg svipmynd:
„Þorsteinn i Böltanum hefur
liklega verið það, sem nú er kall-
að náttúruskoðari. Hann var
bókamaður og viðlesinn á þeirrar
tiðar visu. Mannkynssögu Páls
Melsteð átti hann og kunni á
henni góð skil. Einu sinni sem oft-
ar fór hann til kirkju og komst
eitthvað á tal við prestinn eftir
messu. Fóru þeir að ræða ýmsa
atburði mannkynssögunnar og
nefndi presturinn ákveðið ártal i
þvi sambandi. Þá varð Þorsteini
að orði: ,,Já, það er einmitt það,
þá var viða ófriður, þetta er sama
árið og máriuerlan og steindepill-
inn flugust á inn i Bölta!”
Þetta minnir eilitið á frásögn-
ina góðu i Skarðsárannál við árið
1485: „Höfðu krákur og krummar
og aðrir fuglar ógnarlegan rif-
rildisgang i loptinu. Eftir það
kom mikið strið á milli Engelskra
og Franskra”.
En erfitt gat þetta mannlif orð-
ið eins og sjá má af bréfi Skafta-
fellsbænda 1786 vegna „kóngs-
jarðarinnar Skaftafells kúgilda”
sem voru „18 ær, hver nú eru
dauð með öðru voru fé”. Þvi er
siðan átakanlega lýst hvað yfir
jörðina hafi dunið frá þvi „fyrst
byrjaði sú stóra plága árið 1783”
og lýkur á þessum ömurlegu
bænarorðum: „Hér uppá biðjum
vér og væntum allra auðmjúkast
góðrar úrlausnar, sem vér viljum
halda oss i allan máta eftirréttan-
lega, sem oss er mögulegt, og for-
blifum með auðmýkt Hans Há-
eðla Hávelbyrðigheita Hr. Stift-
amtmannsins i djúpustu undir-
gefni auðmjúkir þénarar” (bls.
19).
Ég hefði kosið að það fylgdi svo
sem eitt kort þessari bók, það get-
ur stundum verið dálitið erfitt
fyrir ókunnugan að fylgja frá-
sögninni. A móti kemur margt
góðra ljósmynda, þeir Grétar
Eiriksson og Snorri Snorrason
eiga þar drjúgan hlut að máli að
ógleymdum Vigfúsi Sigurgeirs-
syni.
J.Th.H.
m **!■
„Þar
skyldi
aldrei
sauð-
laust
vera”
Þóröur Tómasson:
Skaftafell.
Þættir úr sögu
ættarseturs og atvinnu-
hátta.
Bókaútgáfan Þjóðsaga.
Reykjavík 1980.
Mér er það allt að þvi i barns-
minni hvilikt töfraland öræfin
voru i augum minum þegar ég leit
til öræfajökulsaf Siðunni, maður
bjóst tæpast við að eiga eftir að
stiga fæti á þær „furðustrandir”.
Þórði Tómassyni safnverði i
Skógum er likt farið, hann segir
það hafi verið sér sem ,,f jarlægur
draumur”. Þórður hefur nú tekið
saman bók um Skaftafeil sem er
mikill merkisbær þar sem að visu
var erfitt en þó öðrum þræði gott
að búa, enda hefur tröllkona á
hann lagt, ,,að þar skyldi aldrei
sauðlaust verða” (b)s. 22).
Þættirnir eru nokkuð sundur-
lausir og misskemmtilegir eins
og gengur, en framar öllu er þessi
bók sönn fróðleiksnáma um þjóð-
hætti, mannlif og raunar málfar.
Hver kannast lengur við orðið
„hór” i merkingunni „Gryde-
Gagnleg
Hollandsbók
Frank E. Huggett:
Holland:
Ingi Karl Jóhannesson
þýddi.
Bjallan
Reykjavík 1980.
„Landabóka Bjöllunnar” hefur
litt eða ekki verið getið i Þjóðvilj-
anum, en þær eru nú orðnar fimm
talsins. Þetta eru býsna liflegar
bækur og feykimikið mynd-
skreyttar, reynt að kynna „land
og þjóð” en sá er undirtitill allra
bókanna. Mér sýnist sem fyrst og
fremst séu þessar bækur ætlaðar
aldursflokkum grunnskólanna, en
ekkert ætti þó að vera þvi til
fyrirstöðu að eldri lesendur geti
haft af þeim gagn og ánægju.
Þess er tæpast að vænta i okkar
hápólitiska heimi að slikar bækur
beri ekki einhvern vott uppruna
sins, t.d. er höfundur Sovétrikja-
bókarinnar áberandi gagnrýnni
en sá sem hér ritar um Holland og
sér ekki blett eða hrukku á þvi
borgaralega þjóðfélagi. En yfir-
leitt virðist mér bókarhöfund-
arnir allir af vilja geröir að rit
þeirra auki lesendum umburðar-
lyndi og skilning á marg-
breytileik mannlifsins i henni
veröld^ þótt ekki væri nema af
þeirri ástæðu er fengur að þessari
útgáfu.
Landafræðibækur úreldast af-
skaplega fljótt, svo dæmi sé tekið
eru allar tölur um ibúafjölda i
borgun i þessari bók frá 1973 og
Júliana (sem raunar fullkomlega
eðlilegt má teljast) enn Hol-
landsdrottning. Við þessu er ekk-
ert að gera nema gefa bækurnar
sem oftast út á ný og þá vandlega
endurskoðaðar, en á sliku veröur
vist eðlilega bið hér á tslandi og
ekki við forlagið að sakast.
Ein dálitiö leiöinleg fljótfærnis-
villa hefur slæðst inn i þessa út-
gáfu, stjórnarfar i Hollandi er
sagt vera „þingbundið ein-
veldi” — og einhver enskukeimur
er af þvi að tala um „skrifaða
stjórnarskrá” siðan 1814, en ann-
ars virtist mér þýðingin vel af
hendi leyst. Areiðanlega eiga
þessar bækur eftir að gera heil-
mikið gagn á skólabókasöfnum og
raunar viðar.
Til heiðurs
biskupi:
Úrval
greina
°g
predikana
eftír Sigurbjöm
Einarsson
Um mánaðamótin
ágúst—september er
væntanleg bók með úr-
vali ritgerða og predik-
ana eftir biskup ís-
lands, Sigurbjörn Ein-
arsson. Það er Presta-
félag Islands sem gef-
ur bókina út í tilefni
þeirra tímamóta að
séra Sigurbjörn lætur í
haust af biskupsstarf i
en hann verður sjötug-
ur 30. júní n.k.
Akvörðun um að heiðra
biskup með þessum hætti var
tekin á aðalfundi Prestafé-
lagsins á árinu 1979 og var
Séra Sigurbjörn
Einarsson
skipuð þriggja manna nefnd
til að annast undirbúning út-
gáfunnar. í henni eru dr.
Einar Sigurbjörnsson, sr.
Magnús Guðjónsson,
biskupsritari og sr. ólafur
Skúlason, dómprófastur. 1
úrvalinu er leitast við að
gefa sem besta mynd af
fræöimanninum og kirkju-
manninum Sigurbirni Ein-
arssyni en fáir aðrir hafa
sett meiri svip á islenskt
kirkjulíf þá áratugi sem
hann hefur gegnt embætti
biskups. Einungis verða i
bókinni óútgefnar greinar og
predikanir en val þeirra
reyndist að sögn þeirra
þremenninganna ekki auö-
velt enda safnið stórt, hátt á
fjórða hundrað spjöld eru i
tilvitnanaskránni. úrvalið er
gert I samráði viö biskup og
nær það frá árinu 1946 fram
til þessa dags.
Tveir háskólakennarar
rita um biskup i bókinni, dr.
Jón Sveinbjörnsson og dr.
Páll Skúlason um trúvarnar-
manninn.
1 bókinni, sem ekki veröur
seld á almennum markaði til
að byrja með, verður
„tabula gratulatoria” eða
heillaóskaskrá og eru þeir
sem vilja árna biskupi heilla
á henni og tjá þakklæti sitt
beðnir að senda nöfn sin til
Prestafélags tslands,
prófasta eða bókaútgáfunnar
„örn og örlygur” fyrir 15.
júni n.k. Biskup mun árita
þessar bækur.
Titill bókarinnar hefur
ekki verið ákveöinn en hún
veröur gefin út I 1200 eintök-
um.
—AI
— J.Th.H.