Þjóðviljinn - 24.12.1981, Blaðsíða 9

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 24. desember 1981
Fimmtudagur 24. desember 1981 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Hátt í brekku/ þar sem
sér yfir húsþökin klúkir
timburkofi meö skúrþaki
og bislagi/ eitt herbergi
með eldstæöi/ og skonsa/
og hér situr fölur maður
viðglugga snemma vors og
bíar barni sínu veiku, ólaf-
ur skáld Kárason Ljósvík-
ingur. Sá sem á veikt barn
á hús. Þetta er kallað í
Upphæðum. Sól á sundum
og logn í lónum...
Hvaða lesandi Halldórs
Laxness hefur ekki séð
fyrir sér þessa mynd,
Sviðinsvík undir
Óþveginsenni þar sem ör-
lög Skáldsins í íslenskum
bókmenntum voru ráðin og
þar sem þorspbúar eru
flestum læsum íslending-
um sem gamlir og
nákomnir kunningjar.
Er það ekki óðs manns
æði að ætla sér að setja
þennan gamalkunna heim
á leiksvið?
Jólaleikrit Þjóöleikhússins i ár
veröur sem kunnugt er leikgerö
Sveins Einarssonar á Húsi
skáldsins, þriöja bindinu i Heims-
ljósi Halldórs Laxness.
Ég brá mér niöur i Þjóöleikhús
og fékk aö kikja á æfingu þar sem
þetta stórvirki var i buröarliöun-
um, og vissulega get ég vottað
það, aö gestir Þjóðleikhússins
eiga eftirminnilega og á margan
hatt óvænta upplifun í vændum.
Aöalerindi mitt var þó að hitta
Sigurjón Jóhannsson leikmynda-
smiö og fræöast af honum um
hvernig hann heföi borið sig aö
viö aö leysa þaö flókna verkefni
aö koma eigninni á Sviöinsvik inn
á fjalir Þjóöleikhússins sem leik-
mynd.
— Sú lausn semvið höfum valiö
á þessu verkefni byggir fyrst og
fremst á þeim áhersluþáttum,
sem Sveinn Einarsson dregur
fram i leikgerð sinni, en hún gerir
ráö fyrir þvi, aö leikverkið sé bor-
iö uppi af hóp manna eða eins
konar leikhúskór eins og finna má
i fornri leikhúshefð. Meginþema
sögunnar er staða skáldsins
gagnvart samfélaginu, og
aöferðin meö kórinn er valin til
þess að undirstrika þessa tvo póla
i verkinu, en leikgerðin stillir
skáldinu upp andspænis kórnum.
Þessu trúr hef ég jafnframt reynt
að vinna leikmyndina út frá hug-
takinu „eignin” á Sviöinsvik, sem
jafnframt gegnir mikilvægu hlut-
verki i sögunni, þar sem allt
mannlif á staðnum viröist velta á
geöþótta þeirra sem eigninni
ráöa.
Að
sýna
hluta
fyrir
Heild
t upphafi leiksins birtist hópur
manna á sviöinu og sviösetur ólaf
Kárason á þessari margumræddu
eign, og þessi hópur er siöan drif-
kraftur sýningarinnar frá upphafi
til enda.
Sviðsrýmið er nýtt til hins ýtr-
asta og þótt leikmyndin virðist
einföld úr salnum eru sviösskipt-
ingar talsvert flóknar og erfiðar,
bæöi fyrir sviösmenn, tæknimenn
og leikara, en allar sviöskiptingar
fara fram fyrir opnum tjöldum.
Þaö má segja aö sýningin hvili i
tvöföldum farvegi, þar sem
annars vegar er heimur
skáldsins, en hins vegar heimur
eignarinnar.
Þessi ytri umgjörö er valin til
þess aö efla hinn leikhúslega þátt
frásagnarinnar, þvi þótt
viðfangsefnið sé upphaflega
skáldsaga, þá erum viö meö sýn-
ingunni að búa henni annað form,
sem á að standa sem sjálfstætt
verk. Þaö orkar sjálfsagt alltaf
tvimælis aö setja skáldsögu á
leiksviö, og kannski er það þvi
hæpnara sem skáldverkið er
magnaðra aö reyna slikt.
í sögunni dregur Halldór upp
óvægna og napra mynd af þvi
hvað frelsið kostar skáldið, að
skáldiö veröur i raun og veru að
sel ja frelsi sitt vilji hann eiga þak
yfir höfuöiö, og hús skáldsins
stendur ekki á föstum grunni. í
rauninni er það fallvaltleikinn
uppmálaður. Og þar sem kreppa
rikir i efnahagslifi Sviðinsvikur
og allt viröist ganga á afturfótun-
um hef ég gefiö sviösmyndinni
allri fallvaltan blæ veöurs og
vinda.
— Nú ert þú fæddur og alinn
upp á Siglufirði, er það kannski
Siglufjörður „eftir sild”, sem þú
hefur haft i huga?
— Vissulega hefur það um-
hverfi komiö mér að notum, og
þessi hessianstrigatjöld, sem eru
áberandi i sviðsmyndinni eru ein-
mitt nökkuð sem mér er minnis-
stætt frá Siglufirði.
— Nú er gálgatré mikið eða
krani áberandi i allri sviðsmynd-
inni; hvaða hlutverki gegnir
hann?
— Þetta gálgatré er einföld vél
eða atvinnutæki til aö létta mönn-
um erfiöið, til dæmis við buröinn
á Stjórnargrjótinu — en að sjálf-
sögðu stóö ólafur Kárason utan-
garös við Stjórngrýtinga, hann
hafði ekki likamsburöi til þess að
bera grjót. Þá gegnir gálgapall-
urinn praktisku hlutverki með
margvislegum hætti. Hann geng-
ur á teinum fram og aftur eftir
sviðinu og er upplagður staöur
fyrir upphækkaðar hópsenur
kórsins, auk þess sem hús skálds-
ins flyst upp á pallinn og leikur á
teinum fram og aftur um sviðið
þegar fallvaltleiki þess verður
hvað átakanlegastur.
— Hvað með aðrar byggingar á
eigninnieða landslag, hljóta þessi
atriði ekki að koma inn I mynd-
ina?
— Viö sjáum húsaþyrpingu i
fjallshlið i bakgrunni myndar-
innar, og efst i byggöinni klúkir
hús skáldsins. Þá nota ég jökul-
minniö i lok sýningarinnar á mjög
einfaldan hátt — aörir lands-
lagsþættir eru ekki i leikmynd-
inni.
— Hvaö hefur það tekiö langan
tima að vinna upp þessa leik-
mynd?
— Það er erfitt aö segja. Viö
Eyvindur Erlendsson (leikstjóri)
áttum fyrst með okkur ótal fundi
áöur en við komum okkur niöur á
þessa grundvallarhugmynd, sem
er eins konar einföldun á sögu-
sviöinu, pars pro toto eöa hlutar
gerðir aö heild. Siöan geröi ég eitt
likan. Þar veröur aö gæta mik-
illar nákvæmni i allri formótun,
þvi sviðsmyndin er sköpuö i litlu
likani en ekki á sviöinu. Viö út-
færslu margfaldast allir form-
gallar vegna hins mikla stæröar-
munar.
Þetta hefur tekið okkur þrjá
mánuði og um 20 manns á
verkstæöum hússins og sauma-
stofu hafa unnið viö gerð myndar-
innar auk 10 sviðsmanna sem
vinna að tjaldabaki viö þaö aö
keyra sýninguna áfram.
— Hvað með lýsinguna, gegnir
hún ekki mikilvægu hlutverki við
gerð leikmyndar?
— Lýsingin getur fullkomlega
ráðið úrslitum um lokaárangur
Ieikmyndar. Þaö má gera mikiö
úr litilli leikmynd með réttri lýs-
„Fræknir voru firar og fullgild atkvæði...” ólafur Kárason I saltfiskburði á reitnum. Grettir Björnsson harmónikuleikari leikur undir vinnu-
söngnum.
ólafur Kárason les upp úr frásögnum sinum af undarlegum mönnum fyrir veislugesti I Upphæðum. Steinunn Jóhannesdóttir I hlutverki Dfsu,
Kristján Viggósson i hlutverki Arnar tilfars, Hjalti Rögnvaldsson sem skáldið og Briet Héöinsdóttir sem Jarþrúður heitkona skáldsins.
ingu á sama hátt og auðvelt er aö
eyöileggja góöa leikmynd meö
rangri lýsingu. Ég hef notið
aðstoöar Ingva Björnssonar
Ijósameistara viö þetta verk.
Hann er ljósahönnuöur sýningar-
innar og hefur unnið mjög gott
verk.
— Nú hljóta möguleikar til
lausnar á verkefni sem þessu að
vera nánast óteljandi i byrjun. Er
þaö einhver ákveöinn stlll eöa
stefna, sem þú fylgir, eða eru ein-
hverjir erlendir leikmynda-
smiðir, sem hafa haft mótandi
áhrif á þig?
— Leikmynd hefur ávallt þann
eina tilgang aö efla leiksýninguna
sem slika. Hún er ekki sjálfstætt
myndverk á sama hátt og
málverk t.d., þótt hin myndræna
uppbygging lúti aö mörgu leyti
sömu lögmálum. Leikmyndin er
kannski skyldari „environment”
eöa umhverfislist, þar sem unniö
er i 3 viddum og oft mjög stórum.
— Til dæmis er dúkurinn sem ég
nota I jökulminnið i þessari
sýningu 180 fermetrar aö flatar-
máli. — Leikmyndin lýtur þó
fyrst og fremst lögmálum þess
verks, sem hún myndar
rammann um. Engu aö siöur er
það rétt aö margar aöferðir koma
til greina, og ef ég ætti aö nefna
einhvern erlendan leikmynda-
smið, sem hefur haft áhrif á mig
hvað þetta snertir, þá væri það
Rafl Koltais, en hann gerði hér
leikmyndina við Lér konung á
sinum ti'ma. Hans aðferð felst i
mikilli einföldun, þar sem grund-
vallarhugmyndir eru mjög skýrt
fram dregnar. Hins vegar hef ég
með minni vinnu hér veriö að
taka upp ýmsar aðferðir i áföng-
um, — til dæmis það að gera eila
sviðsmynd úr ofnum dúk eins og i
Smalastúlkunni. Jökulmyndin i
þessari sviösmynd er vissulega
framhald af þeirri reynslu. Maö-
ur er alltaf að læra af reynslunni,
og þaö verður til þess, að maður
mótar si'na eigin aðferö og stll.
Á sama hátt get ég sagt aö leik-
myndin, sem ég geröi við Jómfrú
Ragnheiði norður á Akureyri i
haust, hafi veriö framhald þeirr-
ar reynslu er ég hlaut þegar ég
gerði Jón Arason hér i Þjóbleik-
húsinu.
— Að lokum, Sigurjón, hvaöa
kröfu gerum viö til góös leikhúss?
— Mérfinnstsú krafa sem leik-
húsið eigi að gera til sjálfs sin,
felast i þvi að góður árangur
kalli á annan betri. Leikhúsiö er
ávalit i stöðugri breytingu og hlýt-
ur aö vera það. Sé þessari kröfu
ekki sinnt er leikhúsiö staönað.
Um leið og ég þakka Sigurjóni
fyrir spjallið þá get ég vottaö
það, aö sviösmyndin i Húsi
skáldsins er i hæsta máta frum-
legt verk, sem ekki bendir til
neinnar stöðnunar i islensku leik-
húsi. Og þá er bara aö óska leik-
húsgestum góörar skemmtunar.
-ólg.
lbúar Sviöinsvtkur safíiast um gálgatréö
Brlet Héöinsdóttir og Hjalti Rögnvaldsson sem skáldiö og heitkonan á örlagastundu.
Likan af sviösmyndinni. „Eignin” meö stassjónina I bakgrunni,