Þjóðviljinn - 11.12.1982, Síða 1

SUNNUMGS
___
BMÐIÐ
DJÚÐVILIINN
48
SIÐUR
Helgin 11.-12.
desember 1982.
278. og 279.
tbl. - 47. árg.
Fjölbreytt
lesefni
um
helgar
Verö kr.15
„Það var í kringum 197fi að ég
og Anton félagi minn fréttum af
þessum hellum. Við byrjuðum
fremur óskipulega á að kíkja
ofan í nokkra þeirra og þar með
varáhuginn kviknaður. Það
voru sem sagt frásagnir og
munnmælasögur sem við
heyrðumfráfólki úr
Gaulverjabæjarhreppi sem
voru kveikjan. Eftir nokkrar
hellaferðir1976 og ’77
skráðum við hjáokkurýmislegt
um stærð þeirra og lögun og
krot semviðfundumá
veggjum. Síðan má segja að
við höfum tekið þetta nokkuð
föstum tökum og enduðum á
því að gefa út á prenti lítinn
bækling sem nefnist „Um
manngerðahellaá
Suðurlandi." Það varárið 1980.
Við teljum að það sem hefur
fundist af þessum gömlu
hýbýlum sé það merkilegt að
það krefjist frekari rannsókna
ogjafnvelfriðunar. Erþaðekki
síst vegna krossa og krots sem
fundist hefur á veggjum í
nokkrum hellanna, sem
nauðsynlegt er að rannsaka þá
nánar.
Við erum á leiðinni í bíl austur í
sveitir til að skoða hella. Sá sem
segir svo frá hellaferðum sínum er
sagnfræðingurinn Guðmundur J.
Guðmundsson, en hann hefur auk
Antons Holts gefið út fyrrnefndan
bækling. Auk þess er með í förinni
dr. Björn Þorsteinsson sagn-
fræðingur, og ljósmyndari. Förinni
er heitið ofan í nokkra hella í landi
Áss í Holtahreppi. Þar er vitað um
ristur í helli, sem gætu verið for-
vitnilegar, en ekki hafa verið
skoðaðar af fræðimönnum. Áður
en lengra er haldið skulum við
glugga í bækling þeirra Antons og
Guðmundar.
„Sandsteinahellarnir á Suður-
landi hafa nú í meir en tvær aldir
orðið þeim sem þá skoða umhugs-
unar og undrunarefni. Þessi furðu-
legu niðurgröfnu mannvirki hafa
eitthvert seiðandi aðdráttarafl.
Það er sem maður sjái djúpt í for-
tíðina þegar maður horfir á ax-
arförin sem forfeðurnir skildu eftir
sig í sandsteininn. Brynjólfur frá
Minna-Núpi hafði rétt fyrir sér
þegar hann sagði að þeir hefðu
„eitthvað steinaldarlegt við sig.ul)
Klifrað
oní
hella með
sagn-
fræðingum
Krossar frá Whithorn á Norð-
imbralandi
Kross frá Birtley á Norðimbra-
landi
Nei, þetta er hvorki ker né strompur I stóriðju, heldur ævagamal! strompur upp úr helii í túninu að Ási.
Ljósm - eik -
Elstu mannabústaðir á landinu
Sandsteinninn er þannig bygg-
ingarefni að nær ógerlegt er að sjá
af útliti steinsins hvenær hellarnir
voru höggnir, slit á steininum segir
miklu meira um notkun hellisins en
aldur hans. Athugandinn verður
að fikra sig áfram eftir því sem rit-
aðar heimildir gefa til kynna og því
sem niðurstöður af uppgreftrinum
á Kolsholtshelli segja okkur.
Fyrstu ritaðar heimildir sem
greina frá helli af þessari tegund
eru í Jarteinabók Þorláks helga frá
1) Árbók Hins íslenska fornleifafélags.
1900 bls. 7

<L5
Krossinn í Heimakletti
því um 1200. Þar segir frá þeim
atburði er nautahellir á Odda á
Rangárvöllum féll saman og dráp-
ust 12 naut en eitt komst undan
vegna áheits á Þorlák biskup.
Nautið lenti undir geysistóru bjargi
úr lofti eða vegg hellisins, og sam-
kvæmt Jarteinabókinni unnu menn
mikinn hluta dags að því að
höggvabjargiðí sundur til að ná
nautinu.2) Vart hafa menn höggvið
annan stein en sandstein sundur á
svo skömmum tíma. Nú eru þessir
hellar í Odda týndir.
2) Biskupasögur 1 bls. 178
Krossinn í Ard a Mhorain
í riti sínu „Undur lslands“ segir
Gísli Oddsson biskup frá hellum,
holum og öðrum neðanjarðar-
mannvirkjum og getur þess að
sumir hellanna séu höggnir inn í
kletta og notaðir fyrir hey og elds-
neyti og einnig sem fjós. Síðan
segir Gísli: „... sumir þeirra sem ég
hef séð hafa verið hentugir til
íbúðar því að svo snillilega voru
þeir gerðir að það var eins og þeir
væru undir einum mæniási, þar
Sjá næstu síöu