Þjóðviljinn - 14.12.1982, Blaðsíða 7

ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Aldrei hefur ræðu
Nóbelsverðlaunahafa
verið tekið með jafn
langvinnu lófataki og
rœðuþeirri er Gabriel
Garcia Marquez hélt s.l.
miðvikudag, er
Nóbelsverðlaunin í
bókmenntum voru afhent.
Rœða Marquezfjallaði
um þann raunveruleika
sem íbúar Rómönsku
Ameríku eru dæmdir til að
búa við, um þá einsemd
Rómönsku Ameríku sem
ekki verður rofin með
samstöðu í draumnum,
heldur í áþreifanlegum
verknaði og um þá
óforbetranlegu þráhyggju
sem gefur lífinuforskot á
dauðann í ógnvekjandi
heimi.
Marquez rakti í upphafi
ýmis þau ólíkindi er
einkennt hafa sögu
álfunnarfrá upphafi og
tóku engan enda við
frelsun undan
Spánverjum. Síðan minnti
hann á aðfyrir 11 árum
hefði chilenska skáldið
Pablo Neruda ávarpað
þessa samkomu:
Síðan þá höfum við ekki búið við
stundlegan frið. Forseti er líkja má
við Promiþeif lét lífið í brennandi
höll sinni þar sem hann barðist einn
gegn heilum her, tvö flugslys sem
bar að með dularfullum hætti og
IKigl
ÍS!
jpj
.
Wmf.

Gabriel Garcia Marquez hélt ræðu sína í kauphallarsalnum í sænsku konungshöllinni undir styttunni af
Gustaf III. Kunnugir segja að aldrei hafi verðlaunagjafi fengið jafn langvinnt lófatak eftir ræðu og Marquez.
hennar eftir sjálfstæði og uppruna-
legu frumkvæði sé tilkomin fyrir
vesturlenskan tilverknað.
Menningarleg gjá
Þrátt fyrir það að framfarir á
sjóferðum hafi fært vora Ameríku
og Evrópu nær hvor annarri, sem
raun ber vitni, þá er eins og þetta
‘ hafi jafnframt aukið á þá menning-
arlegu gjá sem skilur okkur að.
Hvernig ætli standi á því að öll þau
sérkenni okkar, sem menn hafa
fortakslaust meðtekið í bók-
menntum, séu útskúfuð og dæmd
þegar við með umtalsverðri fyrir-
höfn beitum þeim í tilraunum til
félagslegra breytinga? Hvers vegna
þurfa menn að halda að það félags-
lega réttlæti, sem framsæknir Evr-
ópubúar reyna að koma á í sínum
heimalöndum, geti ekki einnig
orðið suðuramerískt markmið,
sem við viljum vinna að með öðr-
um aðferðum vegna annars konar
aðstæðna?
Nei, hinn endalausi sársauki og
ofbeldi, sem er saga okkar, stafar
af ævafornu óréttlæti og ómælan-
legri biturð, en ekki af samsæri,
sem sett hefur verið á svið í 20 þús-
und kílómetra fjarlægð frá heimili
okkar. Að hætti gamalmenna, sem
gengin eru í barndóm og gleymt
hafa frjósömum strákskap
æskunnar, hafa margir af leið-
togum og hugsuðum Evrópu hins
vegar tekið þessa skýringu trúan-
lega, eins og ekki væri um aðra leið
að velja en að leggja örlög sín í
hendur hinna tveggja stóru herra
heimsins. Þetta, vinir kærir, sýnir
víddina í einsemd vorri.
Forskot lífsins
Hins vegar, - gegn kúguninni,
gegn arðráninu og afskiptaleysinu,
er svar okkar lífið sjálft. Hvorki
syndaflóði né pest, hvorki hungurs-
neyð né náttúruhamförum, ekki
Elnsemd Rómönsku Ameríku
ekki hafa verið útskýrð urðu
góðhjörtuðum og gjafmildum for-
seta og lýðræðislega þenkjandi her-
foringja að fjörtjóni er þeir höfðu
endurfært þjóð sinni sjálfsvirðing-
una. Það hafa verið háðar fimm
styrjaldir og sautján valdarán og
upp tróð djöfullegur harðstjóri
sem framkvæmdi í Guðs nafni
fyrstu útrýmingarherferðina á
einni þjóð í Latnesku Ameríku á
okkar dögum. Á sama tíma hafa 20
milljón suðuramerísk börn dáið
áður en þau náðu 2 ára aldri, en
það eru fleiri börn en fæðast hafa í
Evrópu frá 1970.
Þeir sem hafa horfið af völdum
kúgunaraflanna telja 120 þúsundir,
sem samsvarar því, að enginn vissi í
dag hvert allir íbúar Uppsalaborg-
ar hefðu farið. Margar konur, sem
voru barnshafandi þegar þær voru
fangelsaðar ólu böm sín í fangels-
um Argentínu, en vita nú ekki
hvar þau eru niðurkomin eða hver
þau eru, því þau voru gefin á laun
eða sett á barnaheimili hersins. í
allri álfunni hafa um 200 þúsundir
látið lífiö fyrir þá sök að vilja
breyta ástandinu og yfir 100 þús-
und menn og konur hafa fallið í
þrem stoltum smáríkjum í Mið-
Ameríku: Nicaragua, E1 Salvador
og Guatemala. Hefði þetta gerst í
Bandaríkjunum hefði hliðstæð tala
orðið sú að 1 milljón og sexhundr-
uð manns hefðu látið lífið í átökum
á fjórum árum.
Chile er íand sem á sér gestrisna
hefð - þaðan hefur ein milljón
manna flúið eða tíundi hver íbúi.
Uruguay er lítið land með 2,5 mill-
jónir íbúa, og talið vera það
siðaðasta á öllu meginlandinu.
Fimmti hver íbúi þess er nú land-
flótta. Frá 1979 hefur borgarastyrj-
öldin í E1 Salvador orsakað það, að
nálega þrír flóttamenn hafa yfirgef-
ið landið á hverri klukkustund að
meðaltali.
Það ríki, sem hægt væri að
mynda með öllum þeim sem flúið
hafa Rómönsku Ameríku nauðug-
ir viljugir yrði fjölmennara en Nor-
egur.
Ég leyfi mér að hugsa sem svo,
að það sé einmitt þessi yfirgengi-
legi raunveruleiki sem hafi opnað
augu sænsku akademíunnar, en
ekki bara hin bókmenntalega út-
legging hans. Raunveruleiki sem
ekki tilheyrir pappírnum, heldur
lifir með okkur þar sem sérhvert
augnablik einkennist af hinum
óútreiknanlegu daglegu dauðsföll-
um. Raunveruleiki sem nærir upp-
sprettu óseðjandi sköpunarþrár
sem er svo full af sorg og fegurð -
og þessi löngunarfulli kólumb-
íanski förumaður er aðeins dropi
úr þeirri uppsprettu, sem örlögin
hafa valið. Skáld og betlarar, tónl-
istarmenn og spámenn, hermenn
og lukkuriddarar, við allir, synir
þessa vægðarlausa raunveruleika,
höfum ekki þurft að leita á náðir
hugarflugsins, þar sem okkar stær-
sta vandamál hefur verið að hinar
hefðbundnu aðferðir hafa ekki
dugað til þess að gefa lífi okkar
sannferðuga mynd. Þetta, vinir
kærir, er kjarninn í einsemd okkar.
Spegill fortíðar
Og úr því þessir erfiðleikar eru
hindrun í vegi okkar, sem erum
hluti af eðli þeirra, þá er ekki svo
erfitt að skilja að hin skynsömu
gáfnaljós þessa hluta heimsins,
sem eru upptekin í athugun á eigin
menningu, skuli ekki eiga nothæfa
aðferð afgangs til að túlka okkur.
Það er skiljanlegt að þeir þrástagist
við að mæla okkur sama mæli-
kvarða og þeir nota á sjálfa sig, án
þess að hafa í huga að hrellingar
lífsins eru ekki jafnar fyrir öllum og
að leitin eftir sjálfsvitund okkar er
jafn blóðug og hún eitt sinn var
fyrir þá. Túlkun á raunveruleika
okkar með framandlegum fyrir-
myndum er einungis til þess fallin
að gera okkur óþekkjanlegri, ó-
frjálsari og bundnarieinsemdinni.
Það væri hugsanlegt að hin æru-
verðuga Evrópa yrði skilningsrík-
ari ef hún reyndi að sjá okkur í
spegli sinnar eigin fortíðar. Ef hún
gæti minnst þess að það tók Lund-
únir 300 ár að byggja fyrsta borg-
armúrinn, og önnur 300 ár að eign-
ast sinn fyrsta biskup, að Róm
barðist í myrkviði óvissunnar í 20
aldir áður en etrúskum konungi
þóknaðist að gefa henni pláss í sög-
unni ög að þeir friðsömu Svisslend-
ingar sem í dag bjóða okkur upp á
unaðsemdir hins svissneska osta--
borðs og sína óviðjafnanlegu tíma-
mæla, þeir hinir sömu lituðu Evr-
ópu blóði í gervi málaliða svo seint
semá 16. öldinni. Ogjafnvelátíma
endurreisnarinnar fóru 12 þúsund
sveitamenn í þjónustu hins keisara-
lega hers ránshendi um Rómaborg
og stungu 8 þúsund af íbúum henn-
ar til bana.
Samstaða í verki
Ég geri ekki kröfu til að vera
talinn endurspegla draumsýnir
Tonio Krögers, en Thomas Mann
hyllti drauma hans um sameingu
hins siðvanda norðurs og ástrfðu-
fulla suðurs einmitt á þessum stað
fyrir 53 árum.
En ég hygg að allir þeir skarp-
skyggnu Evrópubúar, sem einnig
hér berjast fyrir manneskjulegri og
réttvísari fósturjörð, gætu komið
okkur til hjálpar ef þeir endur-
skoðuðu frá grunni þann spegil,
sem þeir hafa skoðað okkur í. Sam-
staðan með draumum okkar rýfur
ekki einsemdina, nái hún ekki að
taka á sig áþreifanlegt form í verki,
í réttsýnum stuðningi við þær þjóð-
ir sem bera vona sína um líf í skipt-
ingu jarðarinnar.
Rómanska Ameríka vill hvorki
né þarf að vera vilj alaust peð, og sú
goðsaga er líka óþörf, að löngun
einu sinni hinu eilífa stríði, sem
staðið hefur áratugum saman, hef-
ur tekist að draga úr því þrákelkna
forskoti, sem lífið hefur fram yfir
dauðann. Forskoti sem stöðugt
eykst: Á hverju ári fæðast 74 mill-
jónir manna fram yfir þá sem deyja
í heiminum. Manngrúi, sem árlega
nægði til þess að sjöfalda íbúatölu
New York. Flestir fæðast í hinum
fátækari löndum, þar á meðal í
Rómönsku Ameríku. Hins vegar
hefur fíkustu þjóðunum tekist að
skaffa sér nægilega mikið af tortím-
ingartólum til þess að útmá hundr-
að sinnum, ekki bara allt það fólk,
sem til hefur verið á jörðinni til
þessa, heldur einnig allt það kvikt,
sem nokkru sinnum hefur lifað á
þessari plánetu óhamingjunnar.
Útópía lífsins
Það var á degi sem þessum sem
lærimeistari minn, William
Faulkner, sagði á þessum stað: „Ég
neita að viðurkenna endalok
mannsins.“ Mér fyndist ég ekki
þess verður að taka þetta sæti, sem
var hans, ef ég væri þess ekki
meðvitaður að þau ragnarök, sem
hann neitaði að fallast á fyrir 32
árum, eru nú í fyrsta skipti frá upp-
hafi mannsins tæknilegur mögu-
leiki.
Frammi fyrir þessum ógnvekj-
andi veruleika, sem á öllu tilvistar-
skeiði mannsins hlýtur að hafa ver-
ið álitinn staðleysa, finnst okkur
sagnagerðarmönnunum sem trú-
um á hvað sem er, að okkur sé
heimilt að trúa að ekki sé of seint
að hefja sköpun hinnar andstæðu
staðleysu. Það verður ný og hríf-
andi útópía lfsins, þar sem enginn
getur kveðið á um dauðdaga ann-
ars, þar sem kærleikurinn mun
reynast sannur og hamingjan
möguleg, og þar sem þær ættir sem
dæmdar eru í hundrað ára einsemd
fá loksins og fyrir alla framtíð nýja
möguleika á jörðinni. ólg.snérí
Ræða Gabriels Garcia Marquez
flutt við afhendingu bókmennta-
verðlauna Nóbels 1 Stokkhólmi