Þjóðviljinn - 19.03.1983, Qupperneq 4

4 SIÐA - ÞJOÐVILJINN Helgin 19.-20. mars 1983 IHHIiff
stjórnmál á sunnudegi Hjörleifur
Sjávarútvegurinn — hvert stefnir? V- Guttormsson skrifar
Alvarleg teikn á lofti
Nú þegarhugur
stjórnmálamanna og
almennings er í vaxandi
mæli bundinn við komandi
kosningaátök og dálkar
dagblaðanna eru fullir með
tölum um úrslit í prófkjörum
og kosningaspám, eru það
aðrartölur, en minna
áberandi, sem reynst geta
afdrifaríkar, ekki síður en
kosningaúrslit og sú stefna
sem fylgt verður að loknum
alþingiskosningum. Ég á þar
við verðmætasköpun í
þjóðfélaginu og þá ekki síst
horf ur og hag í helstu
atvinnuvegum landsmanna,
öðru fremur í sjávarútvegi.
Þótt margskonar iðnaður
hafi sótt á í útf lutningi hin
síðari ár, er úrvinnsla
sjávarafurða áfram öflugasti
iðnaður í landinu, og í
fiskiðnaði hafa myndast flest
ný störf á undanförnum
árum, eða samtals um 6000
síðasta áratug.
Ekkert vegur jafn þungt í af-
komu þjóðarinnar og afrakstur
sjávarútvegsins, og er þar með eng-
ri rýrð kastað á aðra atvinnuvegi.
Það er því ekki lítið áfail þegar stór-
felldur samdráttur verður í afla
- milli ára eins og gerðist milli
áranna 1981 og 1982 og sem enn
gætir verulega það sem af er þessu
ári. Þorskaflinn dróst saman um
nær 80 þús. lestir eða 17% milli
ára, loðnan hrundi úr 650 þús. lest-
um í um 13 þús. lestir eða niður um
98%. Nokkur aflaaukning í öðrum
tegundum eins og ufsa (19%) og
karfa (23%) milli ára vegur hér
lítið á móti. Verðmætarýrnunin í
útfluttum sjávarafurðum nam
hvorki meira né minna en 21% (að
raungildi) á síðasta ári. Þar við bæt-
ist mikil birgðaaukning, einkum í
skreið, sem skapar stórfelld vanda-
mál fyrir vinnslustöðvar víða um
land.
Enn eru verulegur samdráttur í
þorskafla það sem af er vertíð, eða
)dir 5 þús. tonn í janúar og febrúar
miðað við sömu mánuði í fyrra,
það er lækkun úr 49.093 tonnum í
43.720 tonn, og eru það þó engan
, veginn sambærilegar tölur, þar eð
verkfall var á fiskiskipaflotanum
mikinn hluta janúar í fyrra. Enn
hefur ekkert breyst til batnaðar um
aflabrögð það sem af er þessum
mánuði.
Hér eru vissulega alvarleg teikn á
lofti, sem enginn getur látið sem
hann sjái ekki. Sveiflur í afla-
brögðum eru engin nýlunda, en
með dýrum og tæknivæddum flota,
þeim fjölda manna sem á afkomu
sína beint og óbeint undir sjávar-
fangi og með vaxandi yfirbyggingu
í þjóðfélaginu sem á sjávarútvegin-
um hvílir, eru slíkar sveiflur í senn
afdrifaríkari en fyrr og meiri líkur á
því en áður, að þær endurspegli
raunverulegt ástand fiskistofn-
anna. (Sjá mynd 1 um mat Hafr-
annsóknastofnunar á ástandi og
afrakstursgetu nytjafiska á íslands-
miðum.)
Landsbyggdin
á mest í húfi
Mynd 1
Stofnar nytjafiska á íslandsmiðum
skv. mati Hafrannsóknarstofnunar í janúar 1983.
Tegund Stofn- stærö (aætluð) 1000 tn. Ástand + 5) + Hámarks- afraksturs- geta3> 1000 tn. Heildarafli
1981 , 1000 tn. 1982 (tillaga) 1000 tn 1983 (tlllaga) 1000 tn.
Þorskur 1.500 450 459 450 350
Ýsa 290 + 75 61 65 60
Ufsi 350 +. 75 55 65 65
Karfi — -T- 75 93 60 80
Lúöa — — — —
Grálúða 170 -r 20 16 17 17
Skarkoli - + 4 10 10
Steinbítur 40 8 13 9
Síld (sumargot) 2001> + 60 39 50 -
Loðna 2651> + ? 600 641 0 —
Kolmunni 7.2002> 1.000 — 1.000 —
Humar — + 3.5 3 3 2.7
Hörpudiskur - + 9.0 11 12 13.3
Rækja(grunnslóð? 10.44> 8 6 5.9
1) Hrygningarstofn, 2) N-Atlaritshaf, 3) Hámarks afrakstursgeta er miðuð við að fiskistofnar hafi að fullu náð sér eftir
ofveiði og nýliðun só a.m.k. í meðallagi. 4) Djúpslóð meðtalin 5) + = vaxandi, + = minnkandi.
Mynd Visi- tölur 1300 5 Vísitölur þjóðarauðs-
mats fiskiskipaflotans ^
1100 og aflaverðmætis árin /
1954-1981
900

700 Þjóöarauðsmatf

500

300
■ Aflav erömae »■
100 194 • •••••* V "v"
5 5 o" "5 5 6 d'' 6 5 7 d "'7 5 8 3
Eg held þeim fari ört fjölgandi
sem svara því játandi, að allrót-
tækrar endurskoðunar sé þörf, en
svörin og áherslurnar um það,
hvað beri nákvæmlega að gera,
hverju þurfi að breyta, eru ekki á
eina lund, svo sem vænta má. Sjáv-
arútvegur okkar er sem betur fer
fjölþætt atvinnugrein. Vandamálin
eru því nokkuð ólík í einstökum
þáttum veiða og vinnslu og hags-
munir rekast oft á tíðum á milli
landshluta og jafnvel innan lands-
hluta. Því er breytt stjórnun í sjáv-
arútvegi ekki auðveld viðfangs og
mikil nauðsyn að leitast við að stilla
saman hina ólíku hagsmuni, áður
en veigamiklar ákvarðanir eru
teknar.
Um almenn markmið ætti ekki
að vera ágreiningur, svo sem það,
að leitast beri við að tryggja há-
marksafrakstur af fiskistofnunum,
veiða hóflega og með sem minn-
stum tilkostnaði. - Vörugæði í fisk-
vinnslu hafa komist í sviðsljósið að
undanförnu, m.a. vegna áfalla og
dýrkeyptrar reynslu. 1 þeim efnum
hvílir frumskyldan á þeim, sem
færa afla að landi, því að úr slæmu
hráefni verður aldrei unnin verð-
mæt eða góð vara. En einnig eftir
að aflinn berst á land skiptir með-
fer^hans miklu máli, allt frá mót-
tökú til útskipunar. Samstilling
veiða og vinnslu er því mál mála,
öruggt og gott gæðaeftirlit og greið-
ur aðgangur að fjármagni til að
bæta úrvinnsluna og þróa nýjungar
í fiskiðnaði. Raunar á það einnig
við um veiðarnar að því er varðar
sókn í vannýtta eða nýja stofna, og
alveg sérstaklega til að draga úr til-
kostnaði og spara orku og
veiðarfæri.
Ástand
fiskstofnanna
Lítum aðeins nánar á stöðu fisk-
stofnanna. Með þessari grein er
brugðið upp myndum af vitneskju
okkar um stofnstærð og veiði
þriggja tegunda, þ.e. þorsks,
sumargotssfldar og loðnu, nokkuð
aftur í tímann samkvæmt mæling-
um og bestu vitneskju, og eru þær
upplýsingar fengnar frá Hafrann-
sóknastofnun.
Á mynd 2 sjáum við línurit um
stærð þorskstofnsins, þriggja ára
fisks og eldri, svo og þorskafla á
íslandsmiðum frá árinu 1955 að
telja. Á árunum 1955 fram yfir
1960 er stofninn tiltölulega sterkur
en þó minnkandi, og gætir á þess-
um árum enn þeirrar friðunar
gagnvart veiðum útlendinga, sem
fékkst á heimsstyrjaldarárunum og
fyrst eftir stríð. Síðan eru áberandi
tveir öldufaldar með stækkun
stofnsins og hámarki nálægt 1969
og 1979, en djúpum öldudal á milli
1972-1975. I skugga hans varð til
„svarta skýrslan“. Eflingu stofns-
ins í tvígang á þessu tímabili skýra
fiskifræðingar m.a. með þorsk-
göngum frá Grænlandi inn á ís-
landsmið. Síðustu ár er stofninn á
ný á leið í öldudal, og er sú þróun
m.a. að koma fram í minnkandi
afla.
Heildarþorskaflinn á þessu tíma-
bili sveiflast mun minna en stofn-
stærðin, eða frá röskum 500 þús.
tonnum á ári niður í um 325 þús.
tonn. Minnstur varð aflinn um það
leyti sem útlendingar voru gerðir
burtrækir af miðunum. Athyglis-
vert er, að heildarafli hefur ítrekað
haldið áfram að vaxa, eftir að sam-
dráttur er kominn í stofninn og
kemur sama tregðulögmálið raun-
ar í ljós varðandi sfld (mynd 3) og
loðnu (mynd 4). Sýnir það með
öðru nauðsyn virkrar stjórnunar á
veiðunum.
Hér er um alvarlega aðvörun að
ræða fyrir þjóðfélagið sem heild,
og auðsætt er að landsbyggðin á
hér meira í húfi en höfuðborgar-
svæðið. Samdráttur í sjávarútvegi
kemur þar fyrr og harðar niður en
þar sem atvinnulííið cr fjöl-
breyttara. Með réttu höfum við
fagnað þeirri þróun, að til landsins
hafa undanfarin tvö ár flust fleiri en
til útlanda. Sá aðflutningur hefur
hins vegar fyrst og fremst komið
höfuðborgarsvæðinu til góða og
hagstæð þróun fyrri ára varðandi
búsetu fyrir landsbyggðina er tekin
að snúast á verri veg.
í þessu samhengí skiptir stefnan
varðandi sjávarútveginn megin-
máli, svo og að ýtt sé undir og hlúð
að öðrum ativinnurekstri, land-
búnaði, iðnaði og þjónustu um allt
land.
Ástæðulaust er að tapa trú á
möguleika okkar hefðbundnu
atvinnugreina, þar á meðal vaxtar-
mátt fiskiðnaðarins, ef rétt er á
haldið. Nú er hins vegar sérstök
ástæða til að staldra við og spyrja
sig, hvað hafi einkum farið úr-
skeiðis í okkar sjávarútvegi, hvort
ekki sé þörf á að breyta til um fisk-
veiðistefnu í Ijósi þess sem gerst hef-
ur hin síðustu ár.
Svipaða sögu um sveiflur má
rekja um hrygningarstofninn, þ.e.
7 ára þorsk og eldri. Fjölgun fiska í
þessum eldri árgöngum hin síðustu
ár er m.a. rakin til þess, að á árun-
um 1979-1982 gekk mikið af hrygn-
ingarþorski frá Grænlandsmiðum
yfir til íslands og veldur það tals-