Þjóðviljinn - 05.06.1983, Page 11

____________________________________Helgin 4. - 5. júní 1983.1 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11
• Enginskýrstefnaennveriðmörkuðaf |
stjórnvöldum
• Miklir möguleikar hérlendis sem við
eigum að nýta sjálf.
að komast skriður á. Eins hafa menn fylgst
vel með þróun mála í Noregi, og þar hafa
menn ekkert legið á upplýsingum, heldur
einmitt miðlað öllum nýjustu upplýsingum.
Vantar algerlega
rannsóknaraðstöðu
Hvað með nytjastofnana?
Eyjólfur: Málin standa þannig í dag að þetta
er á verkefnisskrá Hafrannsóknastofnunar-
innar en hún hefur ekki sinnt þessu, en
meginástæðan fyrir því er að það vantar
algerlega rannsóknaraðstöðu héma heima.
I>að vantar stöð þar sem hægt er að standa
að rannsóknum og tilraunum á sviði sjávar-
fiskeldis.
Þú hefur fylgst vel með því sem Norð-
menn eru að gera Jóhann og þó líka gangi
mála með nytjaeldi og þorskseiði.
Jóhann: Já ég hef reynt að fylgast með
þessu. Nýjustu áætlanir Norðmanna eru
þær að í minnsta verði framleitt í ár um
15.000 tonn af laxi og 4000 tonn af regnbog-
asilungi 'í sjó.
En þeir hafa alltaf farið fram úr þessum
áætlunum og nú leggur norski sjávarútvegs-
ráðherrann á það áherslu að farið verði
fram úr þessum áætlunum í ár. Sannleikur-
inn er sá að norski laxmarkaðurinn hefur
alltaf verið að vaxa og hann hefur vaxið
örar en framleiðslan. Ég sá það nýlega í
viðtali að Norðmenn telja mögulegt að á
næstu árum ættu þeir að geta flutt út um 60
þúsund tonn á ári.
En hvað heldur þú að þessi glæsilegi ár-
angur Norðmanna í þorskeldi hafi að segja
fyrir okkur hérlendis?
Jóhann: Þetta eru afskaplega athyglisverð-
ar fréttir, að þeir geti látið 50-70% seiðanna
lifa í staðinn fyrir að áður fengu þeir 2-5%.
Þetta er afskaplega mikill sigur, enda segir
forstöðumaðurinn í Austevoliað það ætti að
vera skilyrði til stórframleiðslu á þorski ef
þetta verður tekið föstum tökum. Það sé
bara pólitíkusanna og þeirra sem ráða yfir
fjármagninu að taka við þessu frá vísinda-
mönnunum. Hvað þeir vilji gera við ár-
angurinn.
Eyjólfur: Þessar fréttir frá Noregi eru ekki
alveg nýjar því að það var byrjað á þessu
starfi í Oslóarfirði í stöð sem hélt upp á 100
ára' afmæli sitt í fyrra. Þar verður einmitt
mikil ráðstefna í sumar í Flpdeviken til að
minnast þessa afmælis.
Þeir byrjuðu fyrst á því að klekja út
þorski. Létu hann hrygna í sérstökum kerj-
um, hirtu síðan hrognin, klöktu þeim út og
' slepptu síðan kviðpokaseiðunum. Nú á
seinni árum þá hafa þeir komið upp stóru
keri á landi sem þeir dæla sjó í og setja út í
það nýklakin þcftskseiði, veiða átu úti í sjó
og setja í þessi ker. Þeir hafa náð góðum
árangri á eldi þorskseiða með þessari að-
ferð. Ég skoðaði þessa stöð vorið 1980 og sá
þá meðal annars tveggja ára gamlan þorsk
sem háfði aldrei komið út úr stöðinni. Þetta
hafa verið fremur beinar tilraunir hjá beim.
en íAustevoll-stöðinni sem er rannsóknar-
stöð sem Hafrannsóknastofnunin í Bergen
á og kom upp fyrir nokkrum árum, þar hafa
þeir aftur verið meira með praktískar til-
raunir á þessu sviði.
Er þetta bara tilraunastarf ennþá eða
eitthvað sem má hafa not af t.d. með því að
ala upp dýrari fisktegundir sem skila þá af
sér arði?
Eyjólfur: Jú það getur vel verið, en fyrir
Norðmenn er þetta mjög praktískt að fram-
leiða þessi þorskseiði því þeir hafa mikinn
áhuga á því að fara út í þorskeldi. Núna í
ársbyrjun lágu þar t.d. fyrir 115 umsóknir
I um leyfi til að fara út í þorskeldi.
! Getum við kannski átt á hættu, að um
aldamótin verði þeir búnir að drepa af okk-
ur þorskveiðar við ísland? Þeir framleiði
þetta á ódýran máta í innfjörðum?
i Eyjólfur: Nei það held ég ekki.
Jóhann: Þessi árangur sem þeir náðu í vor,
: þótti það mikil frétt í Noregi, að Fiskveiði-
bankinn stofnaði til fundar í Björgvin þar
sem 150 sérfræðingar og peningamenn
ræddu þessi mál. Við skulum átta okkur á
iþví að Fiskveiðibankinn tekur svona mál
ekki til umræðu nema vegna þess að honum
finnst að þarna sé kominn árangur sem geti
í reyndinni skilað af sér ágóða.
Harald, þú hefur verið með ákveðnar til-
lögur um hvernig við gætum hagað fiskeldi í
sjó. En eru ekki allt aðrar aðstæður hér en i
Noregi? Þeir hafa sinn skerjagarð en við
erum með brim og mikinn ágang við
ströndina?
1 Harald: Ég tel mig vera búinn að kynnast
því hvemig náttúran leikur héma við
strendur landsins, og það sé of mikið hætt-
uspil að leggja í mikinn kostnaðl öðmvísi en
að hann sé nokkuð tryggður til að gefa ein-
hvem árangur. Þá á ég við að það em það
óblíðar náttúmhamfarir hér stundum, að ef
við ætlum að treysta einvörðungu á náttúr-
legt klak- og ef það er satt sem fram hefur
komið hjá Norðmönnum, að aðeins 0.5%
klekist út, þá vil ég draga mjög í efa að það
eigi ekki eftir að verða mikil fráföll frá
þessu hálfa prósenti. Þá á ég m.a. við
norðanáhlaup sem kæmi yfir Selvogsbanka-
svæðið og Faxaflóann þar sem em megin-
eldisstöðvarnar. Slíkt hret gæti grandað
stóm hluta seiðanna.
Jóhann: Hvað sýnist þér Eyjólfur um þetta
hálfa prósent sem Norðmenn nefna?
Aðeins 15% lifa af klakið
Eyjólfur: Það er kannski rétt,en þá verður
að miða við hvað fiskurinn er gamall. Það
gefur auga leið að hvert foreldri þarf ekki
að skila nema sem svarar 2% fiöleun til að
viðhalda stofninum. Ef að það lifir einhver
stór hluti af hrognamagninu sem hrygnir í
náttúmnni þá myndi það leiða til offjölgun-
arvandamála.
Ég hef gert úttekt á þessu, reynt að gera
mér grein fyrir því hver afföllin em á hrogn-
um og notað til þess gögn sem ég hef safnað
á undanförnum ámm allt frá 1976. Ég
komst að því að frá því að hrognunum er
hrygnt og þar til þau klekjast út þá verða
um 85% afföll af þeim. Það em ekki nema
15% sem lifa fram að klaki. En ég vildi í
sambandi við þetta þorskeldi skipta þessum
málum í tvennt. Annars vegar þorskeldi og
hins vegar ráðstafanir til að hafa áhrif á
árgangastyrkinn. Norðmenn virðast hafa
mikinn áhuga á því núna að fara út í þorsk-
eldi og mér líst að sumu leyti ágætlega á
það. I tilraunum þeirra hefur m.a. komið í
ljós að nýtingin er mjög góð. Þeir hafa ekki
þurft nema 2-2,7 kg. af loðnu til að fram-
leiða 1 kg. af þorski, sem er ákaflega gott.
Þeir hafa náð þorskinum upp í 2 kg. þyngd á
22 mánuðum. Það er mjög spennandi að
fylgjast með þessu.
Svo er aftur spumingin um það hvort
hægt sé að hjálpa upp á árganga. Ég er
þeirrar skoðunar að á því sviði þurfi að
byrja á því að svara þeirri spumingu hvar
eigi að grípa inní framleiðslu árgangsins. Á
undanfömum ámm frá 1976 þá hefur fjög-
urra manna hópur niður á Hafrannsókna-
stofnun unnið að því að rannsaka hrygn-
ingu þorsksins og þær rannsóknir em
komnar þegar nokkuð langt. Það liggja
þegar fyrir ýtarlegar upplýsingar um hrygn-
ingu þorsksins og á síðustu þremur ámm
höfum við verið að einbeita okkur að aðal-
hrygningarsvæðinu á Selvogsbanka og við
Reykjanes. Við höfum verið að reyna að
svara þeirri spumingu sem hefur bmnnið á
vömm fiskifræðinga í sjálfsagt fleiri hundr-
uð ár. Hvað veldur því að árgangar fisk-
stofna eru svo misstórir?
Ég tel að eftir að búið verður að svara
þeirri spumingu, hvað raunvemlega gerist,
hvemig stendur á því að það kemur lélegur
árgangur út úr góðri hrygningu, þá geti
maður kannski svarað því hvar sé hægt að
grípa inn í og hvað sé eðlilegt að gera. Ein
svartasta hliðin á þessu þorskvandamáli hjá
okkur í dag er nú að allar götur frá 1976
_ hefur ekki komið fram einn einasti góður
árgangur í þorskinum.
Harald: Stöndum við ekki einmitt frammi
fyrir því að við emm með marga breytilega
umhverfisþætti sem við höfum ekki náð
mjög mikilli þekkingu til að segja fyrir með
vissu hvað gerist í raun í sjónum. Það er
hver með sitt þrönga svið hver í sínu horni,
og það telja allir að það sé allt í iagi hjá sér.
Sameiginleg umfjöllun þar sem flestir þætt-
ir eru teknir inní er það sem vantar.
í grein í Ægi 1973, segir Sigfús Schopka
að það hafi komið þeim verulega á óvart að
einhver 10 ára árgangur sem hafði aldrei
komið fram áður var sterkur i undanfarinni
veiði. Þá má spyrja sem svo: Megum við
eiga von á þvf kannski að við fáum gusu upp
sem gæti verið 10 ára árgangur? Áttu von á
því, eins og gerðist 1973?
Eyjólfur: Argangurinn frá 1973 var sterkur
og hefur reynst í veiðinni mjög góður, og
það sem gerði hann kannski enn þá betri er
að 1973 virðist hafa borist talsvert mikið af
seiðum yfir til A-Grænlands og hann hefur
sennilegast orðið fyrir minna veiðiálagi þar
en þorskurinn hér heima. Þetta skilaði sér í
mjög góðri vertíðarveiði 1981 og 82.
Það hefur t.d. komið í Ijós að það
virtist vera mjög lélegur þorskárgangur í fyrra
og fyrravor þegar við vorum við rannsóknir
á Selvogsbankasvæðinu í maí, þá fundum
við frekar lítið af þorsklifrum eftir í klak.
En í rannsókn sem við fórum í nú í vor, þá
urðum við aftur vör við miklu meira magn,
sennilega um 5 sinnum meira magn en í
fyrra. Seiðin voru í miklu betra ástandi en í
fyrra, stærri, og það gefur okkur vissar von-
ir um að það séu á ferðinni núna frá hrygn-
ingunni í vor að minnsta kosti góður efni-
iviður í góðan árgang.
Það er hins vegar ljóst að árgangastyrkur-
inn ræðst ekki eingöngu á vorin. Sven
Malmberg hefur m.a. sýnt fram á það að
það er talsvert samhengi á milli þess hvað
mikið af hlýsjó, golfstraumnum, berst
norður fyrir land og árgangastyrks þorsks-
ins.
Harald: Gætum við ekki jafnað út hugsan-
legum sveiflum með því að bæta inn í ein-
hverju af seiðum sem þegar eru farin að
bjarga sér, 3-4 mánaða gömlum seiðum, ef
við gerðum út skip sem væri í því meira eða
minna allt árið að sinna þessum hlutum?
|Værum úti í hlýsjónum þar sem er nægjan-
jlegt æti? Gætum við ekki með slíkum
ráðstöfunum tryggt meira öryggj í okkar
stofnstærð? Megum við öllu lengur bíða til
að hindra hugsanlegt hrun?
Ekki bara fleiri - líka stærri
Eyjólfur: Við höfum verið á undanfömum
árum að reyna að svara spurningunni hvað
raunverulega gerist á vorin. í framhaldi af
því verður hægt að einbeita sér að því hvort
ekki er hægt að grípa þama inní. En ef við
fæmm að framleiða mjög mikið af þorskár-
ganginum til góða í lélegum ámm, en þegar
seiðaframleiðslan er mikil í sjónum einstök
ár,þá gæti það jafnvel verið til bölvunar.
Það er einna merkilegast sem komið hefur
fram í þessum seiðarannsóknum undanfar-
in ár, að t.d. árgangurinn 1973 sem hefur
reynst góður árgangur, skar sig bara úr með
stór seiði. Ekki fleiri heldur Uka stærri en
t.d. á ámnum 1974 og 75 þegar árgangamir
vom lélegri. Þá er aftur komið að því atriði
að 1973 virðist ekki aðeins hafa framleiðst
mikið af seiðum heldur hafa öll lífsskilyrði (
sjónum verið mjög góð. Það getur verið að í
lélegum ámm sé það ekki aðeins það sem1
gerist á vorin sem ræður útkomunni, heldur
líka lítið af átu eða léleg skilyrði yfir sumar- j
ið sem kemur í veg fyrir uppvöxt seiðanna.
Ég held að það sé ekki orðið seinna
vænna að snúa sér að rannsóknum á þessu
sviði hérna heima og sitja ekki bara og lesa
um það hvað Norðmenn em að gera á þessu j
sviði. En þar vantar fyrst og fremst rann-
sóknaraðstöðu. Ég veit að Rannsóknarráð
hefur verið að velta fyrir sér á hvem hátt j
væri hægt að skapa slíka sjávarrannsóknar- j
aðstöðu sem hefur algerlega skort. Mér
finnst minni spuming hvort verður gert út
skip sem fljótandi rannsóknarstöð eða hún
yrði staðsett á landi. Mér hefur dottið sjálf-
um í hug að það lægi beinast við að tengja
þessa stöð t.d. Saltverksmiðjunni áj
Reykjanesi þar sem hægt er að ná í góðan
sjó og einnig varma.
Harald: Það sem ég á við er að nýta ætið úr j
sjónum beint og þetta sé bara eins og hjálp-
arhella, og það væri hægt að stunda rann- j
sóknir jafnhliða af skipsfjöi. Ef við byggj- j
um þetta upp í landi, þá held ég að við
verðum ekki með eins stórt umfang þar og
hægt væri að gera með einu stóra tankskipi j
til þessara hluta. Þar held ég líka að næðist
fram miklu marktækari árangur. Ég vil rifja j
upp að við höfum verið brautryðjendur á
fjölmörgum sviðum í sjávarútvegi. í sam-
bandi við flottroll, í því að kasta á síld og ;
eins á fleiri sviðum í sambandi við síld- \
veiðamar. Mér finnst einhvern veginn vera
komin deyfð í þetta allt saman. Það þarf að
endurvekja áhugann hjá mönnum.
Eyjólfur: Ég held að það sé mjög mikill
áhugi fyrir þessum fiskeldismálum hér, og
það em margir sem fylgast spenntir með j
þessu, en einhvem veginn hefur sá áhugi j
ekki ennþá nýst.
Að lokum, hvað haldið þið að sé brýnast í
þessum málum, hvar á að byrja?
Eyjólfur: Það þarf að byrja niður við
Austurvöll á því að marka þessu ramma og
leggja niður línurnar um hvemig standa eigi
að þessu. Þá held ég að hitt komi á eftir. Eg
hef bent á það að ekki þarf svo óskaplega j
mikið fjármagn til að gera þetta. Til dæmis
held ég að hægt væri að byggja 10 arðvæn-1
legar laxeldisstöðvar fyrir eitt skuttogara-1
verð.
Varðandi samskipti okkar við Norðmenn
á þessu sviði verðum við að passa okkur á j
því að staðan í Noregi er sú að samtök
laxeldismanna hafa viljað þróa framleiðsl-
una jafnhliða markaðsöfluninni og þeir
skammta mönnum eldisrými og haft mjög j
stíft eftirlit með því. Þessir aðilar eins og
t.d. Mowy og Norsk Hydro sem em tilbúnir j
að leggja fé í framkvæmdir hér heima em j
að þessu m.a. af því að þeir fá ekki meira j
eldisrými í Noregi. Mér finnst alveg sjálf-
sagt að hafa gott samstarf við nágranna-
þjóðimar en ég held að það sé ekki rétt
stefna að láta fjármagn ráða ferðinni í þess-1
um málum hér. Við eigum að taka þessi mál!
upp og framkvæma þau sjálf.
Harald: Ég vil þakka fyrir þessar skemmti- j
legu umræður. -Ég hef reynt að koma mín-
um á framfæri. Það tókst ekki 1978, en ég er
fullviss um að öli umræða sé til góðs, hvort
sem farið verður út í að búa til stórt tank-!
skip með fiskabúmm eins og mín hugmynd
er, hún er ansi stórtæk ég skal viðurkenna
það.
Hvemig svo sem þetta verður, þá held ég
að þessar nýju fréttir Norðmanna veki okk-
ur, hristi upp í málinu. Héðan af hlýtur að;
verða mörkuð einhver stefna. Ég trúi ekki i
öðra.
Jóhann: Ég er alveg sammála Eyjólfi í því
að það þarf fyrst að byrja við Austurvöllinn
í húsinu þar og fá áhuga alþingismannanna
á þessu máli og marka stöðu þess í kerfinu.
Ég er ekki í nokkmm vafa um það að það
er orðið löngu hagkvæmt fyrir okkur og við
ættum að vera byrjaðir á laxeldi fyrir löngu í;
stómm stíl. Ég álít að skilyrðin hérna séu
víða mjög góð, sérstaklega vegna jarðhit-
ans, en ég álít líka að það sé ekki nóg þótt
sett yrði skrið á laxeldið sem ég held að
hljóti að koma vegna þess árangurs sem
hefur náðst hjá Norðmönnum, þá hlýtur að
vera einnig komið að því að við tökum
rannsóknir á eldi sjávarfiska í okkar hend-
ur, þannig að við þurfum ekki eingöngu að
vera upp á aðra komnir með árangur sem
næst. Við verðum að byggja eitthvað upp
sjálfir, byggja á okkar eigin verkum.
-lg
Eyjólfur Friðgeirsson: Ég
held að það sé ekki orðið
seinna vænna að snúa sér að
rannsóknum á þessu sviði
hérna heima og sitja ekki
bara og lesa um hvað
Norðmenn eru að gera.
Harald S. Holsvik: Það er
eins og einhver hnútur liggi í
öllum þessum málum. Kann
að vera að það standi þessu
eitthvað fyrir þrifum að
fersk vatnsfiskeldi heyrir
undir
landbúnaðarráðuneytið.
Jóhánn E. Kúld: Þetta eru
afskaplega athyglis verðar
fréttir að þeir geti látið 50 -
70% þorskseiða lifa í staðinn
fyrir að áður lifðu aðeins 2-
5%.