Þjóðviljinn - 30.09.1983, Blaðsíða 7

Föstudagur 30. september 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
spilað, sungið og dansað. Það var
farið í getraunir og skotið upp flug-
eldum, og súkkulaðibúðingurinn
hafði alveg einstakt bragð. Óllum
var gert hátt undir höfði, aliir voru
eitthvað sérstakt. Eins atviks
minnist ég öðrum fremur. Árið
1954 er liðið, árið 1955 gengið í
garð. Búið er að syngja Nú árið er
liðið, og allir skála, faðmast og
kyssast, nema einn unglingurinn
sem tekur sig út úr hópnum með
grátstafinn í kverkunum og fer í
felur upp á loft til að snökta þar ein
við glugga og horfa á flugeldana
yfir bænum. Hönd er lögð á öxl.
Það var Gunnar. Og hann vissi
nákvæmlega hvað var að, og hann
talaði um það sem aldrei var talað
um. Unglingurinn tók fljótt gleði
sína og dreif sig í dansinn. Daginn
eftir komu Gunnar og Vala á Frí-
kirkjuveg í heimsókn til afa og
ömmu og áttu sérstakt erindi við
mig. Kölluðu mig fram í skúr, sem
svo var nefndur, og gáfu mér þar
gjöf sem aldrei gleymist. Þannig
var Gunnar, örlátur, bæði í eigin-
legri og óeiginlegri merkingu.
Hann gaf gjafir, sem alltaf voru
persónulegar, og hann gaf af sjálf-
um sér. Hann bar virðingu fyrir
fólki og tók mark á tilfinningum
þess. Líka barna.
Fagra haust, þá fold ég kveð,
faðmi vef mig þínum.
Bleikra laufa láttu beð
að legstað verða mínum.
(S.Th.)
Ég kveð frænda minn með trega
og þakka honum fyrir það sem var.
Völu og öðrum ástvinum votta ég
innilega samúð mína.
Helga
Fyrir tæpum þremur árurn ritaði
undirritaður nokkur kveðjuorð til
Gunnars Thoroddsen f.v. forsætis-
ráðherra í tilefni 70 ára afmælis
hans.
Þann dag var afmælisbarnið að
vanda hinn hressasti, lék á als oddi
og svaraði að bragði árnaðarósk-
um, sem til hans var beint í tilefni
tímamótanna. Engum viðstöddum
kom þá til hugar að skilin milli lífs
og dauða væru þá svo skammt
undan, sem raun er nú á orðin.
í umræddum afmælisorðum
rakti ég að nokkru samskipti mín
við Gunnar Thoroddsen í okkar
breytilegu trúnaðarstörfum, sem
okkur höfðu verið falin, og á hvern
hátt þau vandamál voru leyst, þótt
staða okkar hafi oftast verið „sitt
hvoru megin borðsins".
Þessar minningar liðinna ára
verða ekki raktar að nýju nú.
Á þessari stundu er mér efst í
huga hin mannlega hlið Gunnars,
umburðarlyndi og æðruleysi hans,
samfara prúðmannlegri framkomu
í hvívetna.
Ég minnist gjarnan efnislega
þess tilsvars hans, í eyru mér, á
hita- og hávaðafundi, er við vorum
saman, sem að var að efni til svona:
„Aldrei hefi ég þokað neinu máli
áleiðis með hávaða og stóryrðum.
Hafi mér orðið þetta á í hita stund-
arinnar á yngri árum, hefur mér
sjálfum fundist það helst geta átt
sér stað, ef málefnið, sem til um-
ræðu var, var ekki nægilega
traustvekjandi, hvort heldur það
var til sóknar eða varnar, m.ö.o.
ekki nógu góður málstaður."
Þessi skoðun Gunnars kom ber-
lega í ljós í framkomu hans allri,
hvort heldur var um einkasamtöl
að ræða, eða að viðstöddu fjöl-
menni í ræðustól. Persónulega
heyrði ég hann aldrei fella þunga
dóma í annarra ggrð, að viðkom-
andi fjarstöddum. Á ritvelli og í
deilum gat hann, með sínu mikla
valdi á íslenskri tungu, verið harð-
orður og að sumum fannst óvæg-
inn. En þar var jafnræði. Andstæð-
ingurinn hafði jafnan rétt til and-
svara.
Sem prófessor eða kennari í
lögum við Háskólann, hlaut hann
að afla sér mikillar þekkingar í
þeim efnum, enda talinn manna
fróðastur um þau efni innanlands
og utan og sem einlægur lýðræðis-
sinni var hann aldrei í vafa um, að
með réttlátum lögum og reglugerð-
um, sem á þeim voru byggðar, yrði
lýðræði og meirihlutavilji þjöðar-
innar best tryggður.
Mannkostir Gunnars voru þó,
að mínu mati, ekki stærstir í fræði-
grein hans, heldur mun fremur í
hinum mannlegu þáttum lífsins.
Lög og reglur eru grundvallar-
nauðsyn heils þjóðfélags, sem virð-
ingar vill njóta, en lög og reglur ná
ekki, þrátt fyrir allt, yfir alla mann-
lega þætti hins daglega lífs hvers
einstaklings. Þetta á ekki síst við
daglegt líf hjá frjálsbornum lýð-
ræðisþjóðum.
Sem óslitinn þráður gengur
glöggur skilningur hans á þessu
mikilvæga atriði í gegnum allan
málflutning Gunnars Thoroddsen,
hvort heldur var í ræðum hans eða
ritum.
Það var tvímælalaust þetta frj áls-
lyndi hans, sem auðveldaði honum
aðgang að fólki úr ólíkum starfs-
greinum og skilning hans á ólíkum
og misjöfnum kjörum fólks.
f hafróti stjórnmálanna er ekki
alltaf „einber dans á rósum“ þótt
margir líti svo á, og þykjast geta
staðfest þá skoðun sína, með skír-
skotun til þess, að ávallt sé fyrir
hendi gnægð frambjóðenda í trún-
aðarstörf þar. Svo einfaldar eru
skýringar á frambjóðendafjölda
einum saman, alls ófullnægjandi og
í fleiri tilfellum alrangar. Ekki skal
þó nú við fráfall Gunnars Thorodd-
sen þessi þáttur ræddur frekar, en
ekki verður þó komist hjá því að
minna á, að löngun frambjóðand-
ans eins dugar skammt, ef fylgis-
sveitina skortir. Það er heldur ekki
alltaf logn á tindum stjórn-
málanna, fremur en öðru há-
lendi. Sem virkur þátttakandi í
stjórnmálum og lengst af í forystu-
sveit, hlaut því að gusta um Gunn-
ar Thoroddsen, svo sem aðra, er
forysta er falin, og ekki fór hann
heldur varhluta af þeim næðingi og
oft ærið köldum.
Á þessum vegamótum minnist
ég góðs vinar, sem alltaf var gott að
leita til um málefni utan og ofan við
allt dægurmálaþras og skammtíma
þrætur. Það munu fleiri en ég sjá
stórt og vandfyllt skarð í varnar-
múrum mannúðar og réttsýni við
fráfall Gunnars Thoroddsen.
Fyrir þessi kynni eru nú færðar
alúðar þakkir.
Ég votta frú Völu og afkomend-
um þeirra dýpstu samúð og bið
þeim styrktar æðri máttarvalda á
erfiðri raunastund.
Eggert G. Þorsteinsson.
Hver maður býr sér heim með
hugsun sinni. Hugblæ þess heims
fær hann ekki fyrir þeim dulinn,
sem tíðum sækja þangað að líta. Úr
heimi Gunnars nam hugurinn frið
mitt í stríðum dagsins, vitsmuni
þegar þrætur lögðu okkur hina að
láglendi, umburðalyndi þegar
mörgum þótti nærri höggvið og
vissu um fegurð handan alls þess
sem er og hugann glepur.
Hann trúði á manninn en um leið
trúði hann ekki á mannanna verk,-
Hann hafði ekki að himni festingar
manna, heldur þær víddir, sem eru
heimur hins frjálsa manns. Hann
leit á frelsið sem heilaga gjöf og
vissi um leið, að frelsið býr í mann-
inum sjálfum. Að það frelsi er dýr-
ast, sem engin lög fá skert. Rödd
þess frelsis er samviska mannsins
en ekki óp á torgum. Hann benti á
óvini þessa frelsis, þá hlekki sem
njörva hið lifandi frelsi í brjóstum
manna. Þá römmu fjötra, sem
eigngirni okkar allra, óbilgirni hins
harðsnúna hóps og formyrkvun
mannkærleika leggja á gjöfina
dýru. Hann bjó yfir þeirri visku, að
allt snýst þetta um okkur mennina
en ekki um fjársjóði okkar á jörð.
Því þótti honum stundum sem
broslegir tvinnar þær skorður við
frelsi, sem aðrir töldu fjötrana
sjálfa. Hann hafði fyrir satt það
sem svo oft gleymist, að hamingja
manna verður ekki í peningum tal-
in, frelsi þeirra ekki með fáskipti
fengið og friður ekki tryggður með
því að berja aðra menn.
Hann átti þá visku, að hver
hlutur hefur margar hliðar og að
sannleikurinn tekur sér ekki bú-
stað á einni þeirra.
Gunnar Thoroddsen lengdi ekki
sjálfan sig með því að stytta
náungann. Andstæðingum hans úr
baráttunni kæmi mörgum á óvart
að vita hvernig um þá var talað.
Þegar að var fundið var það af
skilningi gert, aldrei af heift. Menn
geta sýnst stórir af því að sigra aðra
menn en enginn verður mikill af
öðrum en að sigra sjálfan sig.
Tamdara skapi hef ég ekki kynnst
og sátt hans við guð og menn var
grunnur hans orða. Gunnar mat
ekki menn af búningum þeirra eða
af merkimiðum á þá hengdum.
Hann nam samferðamenn sína af
innsæi gáfumannsins, næmi sálar-
innar og þeirri vissu, að neisti al-
mættisins er í okkur öllum. í stríð-
um dagsins sat hans innsti hugur á
friðarstóli.
Ekki leikur á tveim tungum, að
Gunnar Thoroddsen var yfirburða-
maður að andlegu atgervi. Hann
fékk frá meistara sínum fleiri tal-
entur til varðveislu en flestir menn.
Hann gróf þær ekki í jörð, heldur
ávaxtaði. Hugsunin var hröð,
skilningurinn skarpur og víðfemari
en gerist með flestum mönnum.
Hugurinn var næmur og laut sál-
inni, sem var opin fyrir þjáningum
manna. Hann fór tíðum af þeim
torgum, þar sem menn sýnast fyrir
mönnum, til þess að hjálpa
bræðrum í vanda. Hann reyndi
ekki að miklast með því að hefja sig
yfir það mannlega. Einn hans
styrkur var skilningurinn á hjálpar-
leysi mannsins,
Gunnar sagði mér eitt sinn, að
líklega ættum við að lifa lífi okkar
þannig, að við fögnuðum sólskini
en litum á rigninguna sem sjálf-
sagðan hlut. Þannig kætist maður
oft en volar sjaldan. Þannig tapar
maður ekki áttum í volæði og hug-
ans vesöld. Hann vissi, að það lýsir
enginn sjálfum sér né öðrum með
því að bölva myrkrinu.
Hans eigin vegur var lýstur því
ljósi, sem skín í gegnum myrkur
aldanna.
Á heimili Gunnars ríkti djúpur
friður þó ytra gerði veður. Fegurð
þess heimilis er mörgum kunn,
dýpri þó sú fegurð, sem hugurinn
nemur án augans.
Líf Gunnars var ríkt, líf hans
löngu samtíðar ríkara fyrir hann.
Með Gunnari ergenginn einstæður
maður.
Af djúpri virðingu, einlægri vin-
áttu og af hjartans þakklæti kveð
ég kennara minn og vin.
Guð veri með honum.
Jón Ormur Halldórsson.
Sortnar þú, ský,
suðrinu í
og síga brúnir lœtur.
Eitthvað að þér
eins og að mér
amar, ég sé þú grœtur.
Þessar ljóðlínur úr kvæði Jóns
Thoroddsen komu mér til hugar
s.l. sunnudagsmorgun, þegar mér
barst andlátsfregn Gunnars móð-
urbróður míns. Fyrir tveimur vik-
um síðan heimsótti ég hann að Víði-
mel 27. Er ég gekk út úr húsinu,
fékk ég það einkennilega hugboð,
að ég ætti ekki eftir að sjá hann
framar á lífi. Ég bægði þeirri hugs-
un frá mér, en fyrr en varði dró ský
fyrir sólu og Gunnar var allur.
Gunnar ólst upp á fögrum stað
við Tjörnina umvafinn hlýju og ást-
ríki foreldra og systkina. Éoreldrar
hans María Kristín og Sigurður
Thoroddsen voru lánsöm að sjá öll
börnin 6 vaxa úr grasi og verða að
mætum mönnum í íslensku þjóð-
lífi. Nú eru þrjú þeirra - allir syn-
irnir Valgarð, Jónas og Gunnar -
látin. Þeir hafa allir skilið eftir sig
djúp spor. Þeir létust allir skömmu
eftir að skyldustörfum lauk og ætl-
uðu sér þá tíma í margþætt áhug-
amál. Én tíminn reyndist of
naumur.
Gunnar varð sá, sem mest kvað
að í opinberu lífi og því eðlilegt, að
mikið væri um hann rætt. Þegar ég
var stelpa í sveit, spurði bóndinn
mig eitt sinn, hvort mér leiddist
ekki að lesa þær skammir, sem
frændi minn fengi í blöðunum. Jú,
vissulega þótti mér það leiðinlegt.
í mínum foreldrahúsum var alla
tíð talað um Gunnar af mikilli virð-
ingu. En það var ekki fyrr en ég fór
að eldast, að ég skildi ástæður
þessa. Þar fór ekki aðeins sköru-
legur og glæsilegur stjórnmála-
maður - þar var mikilmenni á ferð.
Maður, sem þorði að standa fast
við sannfæringu sína í meðbyr og
mótbyr og var tilbúinn að fórna
miklu fyrir hana.
í Gunnari sameinuðust fágætir
eðlisþættir. Hann var
stjórnvitringur, listamaður og
málsnillingur. Það er óhætt að
segja, að hann hafi verið virtur
bæði af samherjum og andstæðing-
um fyrir sína einstöku mannkosti.
Ýmsir löngu liðnir atburðir
koma í huga minn á þessari stundu.
Gleðin hjá ömmu minni, þegar hún
fékk Gunnar son sinn í heimsókn
frá önnum borgarstjórastarfsins.
Þá settust þau inn í stofu og ræddu
innilega saman um atburði hins
daglega lífs. Gamlárskvöldin á
Oddagötu 8, þar sem fjölskyldan
kom saman ár eftir ár. Það voru
góðar stundir í lífi okkar, sem vor-
um þá börn.
Nú er brostinn hljómmikill og
sterkur strengur í íslensku þjóðlífi.
Strengur, sem flutti okkur boðskap
mannvisku og kærleika og lét
aidrei deigan síga, þótt oft væri við
ofurefli að etja.Þessi strengurflutti
okkur tóna sína í þjóðmálum
landsins í hálfa öld.
Það síðasta, sem Gunnar ræddi
um við mig, voru tónsmíðar hans.
Ætlunin var að gefa þær út á hljóm-
plötu fyrir jól. Honum var þetta
tilhlökkunarefni, en vonandi fær
hljómplatan litið dagsiris ljós, svo
að sem flestir geti notið hinna fögru
tóna.
Ég bið Guð á þessari stundu að
styrkj'a Völu og börnin fjögur Ás-
geir, Sigurð, Dóru og Maríu Kri-
stínu og fjölskyldur þeirra og einn-
ig systurnar þrjár Sigríði, Kristínu
;og Margréti.
María L. Einarsdóttir.
Kveðja frá
Norrœna félaginu
Það er gott að minnast þess, er
fyrstu fundum okkar Gunnars
Thoroddsen bar saman fyrir rúm-
um tveimur áratugum. Við vorum
þá nýbúin að stofna Norrænt félag í
Kópavogi og bauð Gunnar okkur
tveimur fulltrúum þaðan á fund
með styrktarfélögum Norræna fé-
lagsins. Hann tók okkur opnum
örmum með þeirri ljúfmennsku og
brosi sem honum einum var lagið.
Síðan fylgdi sú elskusemi öllum
okkar kynnum og hefur aldrei bor-
ið skugga á.
Það er ógleymt er hann var
fjármálaráðherra og ég leitaði til
hans vegna Kópavogskaupstaðar
af sérstökum ástæðum. Ekki höfðu
allir trú á því að sjálfstæðismaður-
inn Gunnar Thoroddsen leysti
þann vanda. Fyrir hádegi ræddi ég
við hann. „Talaðu við mig niður í
þingi síðdegis11, sagði hann og þá
var málið leyst að okkar óskum.
Kynnin urðu nánari á árunum
1970-1975, á síðari formannsárum
hans íNorræna félaginu. Hannhef-
ur einn manna á sextíu ára ferli
félagsins verið kjörinn formaður
þess í tvígang, með nokkru milli-
bili. Hann varð fyrsti formaður
Norræna félagsins á árunum 1954-
1965, en þá fluttist hann til Dan-
merkur og gerðist sendiherra ís-
lendinga þar eins og menn muna.
Eftir heimkomuna réði hann úrslit-
um um veigamiklar skipulags-
breytingar á Norræna félaginu. Þá
var komið á stofn framkvæmda-
ráði, sem tók virkan þátt í stjórnun
félagsins. Aukin áhrif deilda þess
utan Reykjavkur urðu mjög örv-
andi fyrir alla starfsemina. Nýjar
félagsdeildir spruttu upp víða.
Aldrei hef ég átt ánægjulegra sam-
starf við nokkurn mann. Gunnar
var alla tíð tillögugóður og já-
kvæður, fljótur að átta sig á hvar
kjarnann var að finna og alltaf til-
búinn að fallast á það sem hann
taldi horfa félaginu til heilla. Þess-
arra ára minnumst við sem störfuð-
um náið með honum með gleði og
söknuði um leið. Á sjötugsafmæli
sæmdi Norræna félagið hann gull-
merki sínu sem þakklætisvott fyrir
störf hans.
Þegar spurðist um hátíðarhöld
Grænlendinga vegna 1000 ára
landtöku Eiríks rauða þar vestra
fórum við hjá Norræna félaginu á
fund Gunnars Thoroddsen eins og
löngum áður. Hann tók okkur af
sama skilningi og Ijúfmennsku sem
fyrr með gamanyrði á vörum. Hans
verk var það, að veita Norræna fé-
laginu færi á að koma hugmyndum
sínum á framfæri við stjórnvöld og
framkvæma síðan tillögur nefndar
sem hann skipaði í málið og ríkis-
stjórnin öll féllst á. Síðasti þáttur
þessarra tillagna, sem þegar hefur
verið framkvæmdur, er hin glæsi-
lega Grænlandssýning, sem stóð
hér í Norræna húsinu síðari hluta
ágústmánaðar. Það má því segja að
verka hans hafi séð .stað í þágu
norrænnar samvinnu og 'Norræna
félagsins allt fram á þennan dag.
Sjálfsagt eiga margir enn eftir að
ylja sér við þá hlýju sem streymdi
frá þessum siðfágaða og alþýðlega
unnanda lista, fegurðar og mann-
úðar. Ósjálfrátt koma mér í hug
vísuorð Stefáns G. Stefánssonar er
hann segir:
Þitt er menntað afl og önd
eigirðu fram að bjóða
hvassan skilning, haga hönd,
hjartað sanna og góða.
Elskulegri konu hans, Völu, og
öllum ættingjum og venslafólki
færi ég innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Hjálmar Olafsson.
Bókamaðurinn Gunnar Thoroddsen.