Þjóðviljinn - 30.09.1983, Qupperneq 9

Föstudagur 30. september 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Ragna Bergmann
„ Verkakvennafélög
eiga enn fullan rétt á sér”
„Er fjallað er um spurninguna
hvort skýringin sé að leita á
launamismun í kyngreindum stétt-
arfélögum verður mér fyrst fyrir að
hugleiða af hverju stéttarfélög
kvenna voru stofnuð - og þá með
tilliti til þess félags er ég veiti for-
mennsku.
Hvað hefur áunnist við stofnun
stéttarfélaga kvenna, og síðast en
ekki síst, hver er framtíð kyn-
greindra stéttarfélaga?
í fyrstu lögunt Vkf. Framsóknar
árið 1914 og segir m.a. svo um til-
gang félagsins: að styðja og efla
hagsmuni og atvinnu félagsk-
venná, að koma betra skipulagi á
alla daglaunavinnu kvenna, að tak-
marka vinnu á öllum helgidögum,
að efla menningu og samhug fél-
agsins.
Það var á þeim árum - og alla tíð
síðan - að konur hafa verið álitnar
varavinnuafl og fremur ódýrt. Það
var ekkert óalgengt að konur ynnu
við hlið karlmanna með 12 aura á
tímann, en karlar höfðu 25 aura á
tímann. Þó að aðeins sé þetta litla
dæmi tekið er augljóst, að þær
framsýnu konur, er stofnuðu Vkf.
Framsókn gerðu það af nauðsyn.
Verkakonur voru - og eru enn
þann dag í dag - láglaunahópur
Ragna Bergmann: „Okkar staða
væri eflaust verri ef við hefðum
ekki verkakvennafélögin að baki
okkar.“
innan þjóðfélagsins, réttinda-
minnstur og í sumurn tilfellum
litinn sem varavinnuafl. Það var
því fullkomlega eðiilegt að verka-
konur sneru bökum saman í barátt-
unni fyrir betri og mannsæmandi
kjörum og stofnuðu verkakvenn-
afélög. Baráttumálið var og er að
sumu leyti enn í dag barátta um-
sömu laun fyrir sömu vinnu meðal
karla og kvenna.“
Ragna Bergmann vék næst að
því, að það væri ríkjandi viðhorf á
vinnumarkaðnum og víðar, að
störf senr konur vinná að meiri-
Erna Indriðadóttir,
frettakona útvarps:
„Spurning um vilja”
„Geta fjölmiðlar gegnt hlutverki
í að uppræta launamisrétti kynj-
anna? Þeirri spurningu hlýt ég að
svara játandi. Þegar hægt er að
virkja fjölmiðla til að safna fleiri
miljónum króna fyrir félagasamtök
og fá alla þjóðina til að vera með og
leggja í púkkið hlýtur að vera hægt
að nota fjölmiðla til að vekja at-
hygli á launamismuninum milli
karla og kvenna. Og það hlýtur að
vera forsenda þess að hægt sé að
breyta einhverju að menn séu sér
þess meðvitandi að eitthvað sé að.
Fjölmiðlar gcta gegnt þar hlut-
verki, en það er aftur á móti spurn-
ing hvort þeir vilja það. Dagblöðin
hér fylgja ákveðnum stjórn-
málastefnum og það getur farið
eftir því hvernig vindurinn blæs í
pólitíkinni hverju sinni hvort þau
telja ástæðu til að vekja athygli á
bágum kjörum fólks eða ekki, t.d.
eftir því hvort blað er í stjórn eða
stjórnarandstöðu. Hvort
jafnréttismál eru tekin þar fyrir
getur einnig verið tilviljunum háð
og oft byggist það á áhuga ein-
stakra blaðamanna.
„Þrátt fyrir að það sé viðurkennd
staðreynd í þjóðfélaginu, að
jafnrétti skuli ríkja milli kynja er
ekkert í fréttareglum ríkisfjölmiðl-
anna, sem segir, að þar skuli vakin
athygli á misrétti kynjanna eða
Erna Indriðadóttir: „Þegar hægt er
að virkja fjölmiðla til að safna fleiri
miljónum króna ætti að vera hægt
að nota þá til að vekja athygli á
launamismun karla og kvenna.“
annars konar misrétti. Þar á að
segja frá því, sem fréttnæmt þykir
og það þykir ekki fréttnæmt,
hvorki þar né í fjölmiðlum al-
rnennt, að hlutirnir gangi fyrir sig
eins og þeir hafa alltaf gert. Þótt
konur hafi lág laun er það ekkert
nýtt og þar af leiðandi engin frétt.
yngra fólks. Loks hefur á sama
tíma orðið breyting á heimilsstærð.
Þannig hafa barneignir dregist
saman miðað við það sem áður var
auk þess sem stöðugt meira af
neysluvarningi heimila er fjölda-
framleiddur, tilbúinn á ódýrari
hátt. Þessi síðasttöldu atriði hafa
orðið til að minnka vinnu á heim-
ilum. Allt eru þetta þættir sem hafa
ýtt undir atvinnuþátttöku giftra
kvenna og mæðra.
Þessi skilyrði hafa einnig verið til
staðar á íslandi síðustu 20 árin. En
að auki höfum við okkar sérstöku
þætti, sem líklega vinna í sömu átt.
Þá á ég sérstaklega við húsnæðis-
málin, þar sem fólk á íslandi þarf og
hefur þurft á tiltölulega stuttu
tímabili ævi sinnar að standa skil á
húsnæðiskostnaði fyrir alla ævina.
Jafnframt því er hugsanlegt, vegna
tiltölulega lágs launastigs í saman-
burði við nágrannalöndin, að laun
einnar fyrirvinnu hafi ekki dugað
til framfærslu hjá verulegum hóp
vinnandi fólks.”
Kristinn vék síðan að störfum
Kristinn Karlsson: „Frjálshyggja
segir, að mismunun á fólki á vinnu-
markaðnum muni hverfa fyrir til-
verknað samkeppninnar. Engin
merki sjást um slíkt.“ (Ljósm.:
Magnús).
hluta til eigi að vera láglaunastörf í
þjóðfélaginu. Hún kvað áhrifa
verkakvennafélaga hafa víða gætt í
kjarabaráttunni, m.a. hafi lögin
um sömu laun fyrir sömu vinnu
sem Alþingi samþykkti 1961 ekki
síst hafa verið sett fyrir áhrif verka-
kvennafélaganna:
Þá sagði Ragna frá.því, að árið
1981 hafi forystukonur innan
Verkamannasantbands íslands hist
til að ræða kjaramál og hafi þá
komið frarn, að hlutur kvenna
innan þess sambands væri ntjög lít-
ill, þrátt fyrir fjölda kvenna í fé-
lögunum. Síðan sagði Ragna:
„En væri staða verkakvenna,
hvort heldur er kjaralega eða
skipulagslega, betri í dag ef ekki
væru sérfélög verkakvenna? Þeirri
spurningu svara ég hiklaust
neitandi. Við erurn eflaust allar
Sammála því, að blönduð verka-
lýðsfélög eru það sem koma skal -
en meðan ekki hefur meira áunnist
en raun ber vitni eiga kynbundin
stéttarfélög - verkakvennafélög -
fullan rétt á sér. Væri staða okkar
eflaust verri ef við hefðunt ekki
verkakvennafélögin að baki okkar.
Nú árið 1983 er því fyllilega
kominn tími til að við konur, hvar í
flokki sem við stöndum, hvaða at-
vinnu sem við stundum, virkjum
samtakamátt okkar og baráttuhug í
þeirri framtíðarbaráttu, sem
jafnlaunabaráttan er. Þegar þeim
árangri er náð verða ekki til sérmál
kvenna í kjarabaráttunni - og við,
karlar og konur, stöndum saman í
baráttunni."
Stúdentaleik-
húsið hæfir
heint í mark
Það þætti sjálfsagt meira fréttaefni
ef konur og karlar, sem ynnu sömu
störf, fengju mismunandi há laun.
En eins og fram hefur komið hér
hópast konur ýmissa hluta vegna í
þau störf, sem lægst eru launuð. Þá
þætti það sennilega fréttnæmt ef
konur tækju sig til og færu í kröfu-
göngu um miðbæ Reykjavíkur eða
héldu stóra ráðstefnu eða útifund
til að vekja athygli á lágum launum
sínum."
Erna rakti síðan hvernig vinnu-
reglur fjölmiðla stuðla að því,-_að
fjölmiðlarnir endurspegla það
þjóðfélag sem þeir sta'rfa í en stuðla
ekki sem slíkir að breytingum. Hún
kvað hvatann að breytingum verða
að koma inn í fjölmiðlana annars
staðar frá. Erna sagði að lokum:
„Fjölmiðlar hafa stóru hlutverki
að gegna í opinberri umræðu. Það
hlutverk verður því mikiivægara,
sem þátttaka í almennu félagslífi og
fundarsókn minnkar. Forsenda
þess, að þessi mál komi til umræðu
í fjölmiðlum er, að konur geri
eitthvað í þeim sjálfar, eitthvað
sem vekur athygli. Og viti þær
dæmi þess, að ekki sé farið að
lögum í sambandi við launa-
greiðslur eiga þær að láta vita af
því. Ef þær ætla að efna til aðgerða
til að vekja athygli á sínum málum
eiga þær að sjá um að allir fjölmiðl-
ar fái að vita hvað stendur til.
Blaðamenn og fréttamenn, sem á
annað borð hafa einhvern áhuga á
jafnréttismálum gætu líka gert bet-
ur. Það þýðir ekki að sitja með
hendur í skauti og bíða. Það gerir
enginn hlutina fyrir okkur.“
kvenna á vinnumarkaði og
menntun, en konur hafa miklu
minni menntun en karlar, og vinn-
umarkaðurinn skiptist í kvenna- og
karlastörf. Um síðastnefnda fyrir-
brigðið sagði Kristinn m.a.:
Það fyrirbrigði, að störf á vinnu-
markaðanum eru í miklum mæli
bundin kynferði, er einkenni sem
kemur fram í flestum iðnríkjum
Vesturlanda. Þetta gengur mjög í
berhögg við kenningar klassískrar
hagfræði, sem nú á tímum hefur
verið endurvakin í svokallaðri
„frjálshyggju”. Hin klassíska
kenning gengur út frá að atvinnu-
rekandi meti starfsmann sem ein-
stakling og út frá hæfileikum hans
sjálfs. Og ennfremur muni mis-
munun á fólki á vinnumarkaðnum
á grundvelli einkenna, sem kemur
hæfileikum í starfi ekkert við, eins
og kyn eða kynþáttur, hverfa fyrir
tilverknað samkeppni milli at-
vinnurekenda. En það hefur í raun
ekki gerst; engin merki þess sjást
að kyngreining starfa á vinnumark-
aði séu á undanhaldi.”
Dágskrá úr verkum Edward Bund.
Leikstjóri og þýðandi: Hávar Sigur-
jónsson.
Lýsing: Ágúst Pétursson.
Sviðsmynd og búningar: Haraldur
Jónsson.
Lcikskrá: llafliði Helgason, Ólafur
Sveinsson.
Framkvæmdastjórn: Edda Arnljóts-
dóttir og Erla Ruth Harðardóttir.
Tónlist og tlutningur: Einar Melax.
Aðstoðarfólk: Vilborg Einarsdóttir og
Einar Már Sigurðsson.
Ljóðaþýðingar: Árni Ibsen.
Þó hverri leikhúsferð fylgi á-
kveðin eftirvænting, þá verður að
segjast eins og er að kvöldstundar í
Stúdentaleikhúsinu er beðið með
dulítið meiri eftirvæntingu-og til-
hlökkun en í hinurn leikhúsunum.
13 ólíkar sýningar eða dagskrár
hafa verið á boðstólum s.l. vetur og
í sumar, og langflestar stórvel
heppnaðar. Stúdentaleikhúsinu
hefur tekist að vera i senn, frum-
legt, skapandi og skemmtilegt.
Margar listrænar uppsetningar
hafa glatt áhorfendur og frjótt
ímyndunarafl aðstandenda leik-
hússins auka enn á gleðina. Stú-
dentaleikhúsið hefur kjark til að
kynna umdeilda höfunda og leik-
húsverk sem önnur ieikhús veigra
sér við að taka til sýninga.
Frumflutningurinn á Bond-
dagskrá s.l. laugard.kvöld er ekki
undanskilinn þeirri upptalningu.
Edward Bond fæddist í London
1934. Ungur stundaði hann versl-
unar og skrifstofustörf en 1953 var .
hann sendur til Austurríkis sem
skrifstofublók á vegum hersins.
Það, ásamt erfiðum uppvaxtar-
árurn mótaði skoðanir hans á
þjóðfélaginu og skipan þess og
þeirri þjóðfélagsskipan sem hann
hefur barist fyrir síðan í ræðu og
riti, segir í leikskránni. Þar segir
ennfremur í grein hans Róttæka
leikhúsið: „Það þarf vart að taka
það fram að listin ein og sér getur
ekki skapað gott þjóðfélag. En hún
er nauðsynlegur þáttur í tilurð
þess. í rás sögunnar hefur listin
haft tvíþætt hlutverk; hún hefúr
sýnt þörfina á mannlegri skynsenti,
sem skoðar, skráir og brýtur til
mergjar á hlutlægan hátt, og um
leið gagnrýnt vankanta sem stafa af
stéttarskiptingu hvers þjóðfélags.
Nútímalist sem ekki er sósíalisk er
óhugsandi."
Bond gerir óspart grín að „efri
stéttunum" hégómagirni þeirra og
tilgangsleysi og ekki fara kirkjan
og hennar menn varhluta af hár-
beittum penna Bonds. Enda fengu
mörg verka hans ekki leyfi til opin-
bers flutnings.
Fyrra verkið Hafið var 4. atriði
úr samnefndu leikriti. Þó sögu-
þráður fram að þessum þætti, væri
rakinri í leikskrá, komst undirrituð
aldrei almennilega inn í verkið.
Ekki skil ég hvers vegna einmitt
þetta atriði var valið til flutnings en
ekki annar einþáttungur. Ef
tilgangurinn var að ná „fullri leik-
sýningalengd” vil ég í fullri vin-
semd benda á, að það er alls ekki
nauðsynlegt að sýna alltaf tveggja
tíma dagskrá (e.t.v. er þetta gert
vegna peningasjónarmiða -
styrkja??)
Hafið var greinilega ekki eins vel
unnið af leikstjórans hálfu og
síðara verkið Píslargangan. Dálítill
losarabragur var á ailri uppsetning-
unni. Samspil harmleiksins (dauði
heitmanns Rósu) fyndninnar og
fáránleikans féll ekki saman. Stöku
sinnum gætti einnig óöryggis í
texta. Þó oft hafi vel til tekist hjá
Stúdentaleikhúsinu að flytja
leikara fram og aftur um áhorf-
endasalinn og jafnvel út á tröppur,
mistókst það í þessari uppsetningu.
Leikararnir sáust illa og stundum
missti maður hreinlega þráðinn af
því að illa heyrðist í þeim. Þó gam-
an sé að breyta til, verður það alltaf
að þjóna einhverjum tilgangi.
Breytingar breytinganna vegna eru
út í hött, og hætta að virka þegar
leilflist
Margrét
Óskarsdóttir
skrifar
Margrét Óskarsdóttir skrif-
ar uö þesstrsinni tunsögn um
síðustu sýningu Stúdenta-
leikliússins fyrir Þjóðviljann.
Margrét hefur lagt stund ú
kennslu, fiskvinnslu- og versl-
unarstörf og tekið virkan þútt í
leiklistarstarfsemi ú Isafirði og
víður, sem leiktlri og leikstjóri.
Margrét er nú búsett í Reykja-
vík.
þær eru nánast orðnar að klisjum.
Leikararnir stóðu sig yfirleitt vel
og nægir þar að nefna Guðnýju
Helgadóttur sem frú Rafi og
Hörpu Árnadóttur sem Mafany.
Leikur þeirra var einna hressastur
þó svolítið vantaði á að frú Rafi
næöi sér fullkomlega á flug sem
kúgari og fulltrúi afturhalds og til-
gangsleysis, en vera má að frum-
sýningarskrekkur hafi þar ein-
hverju ráðið. Stefán Jónsson sem
prestur átti í svolitlum frantsagnar-
örðugleikum en leikgleði hans
fleytti honum yfir mestu boðaföll-
in.
Dauði unga ntannsins náði aldrei
að vekja meðaumkvun rnína (ef
þaQ var þá nokkurn tíma tilgangur-
inn) og endir verksins rann ein-
hvern veginn út í sandinn. Þá var
ljóðaflutningurinn eitthvað mis-
lukkaður. Pottþétt músikkatriði
Einars Melax björguðu þó rniklu.
Sama leikmynd var notuð í báð-
um þáttunum. Haraldur Jónsson
sýndi eftirminnilega hve góð leik-
mynd og búningar skipta miklu
máli. Til hamingju Haraldur.
í síðara atriðinu, einþáttungnum
Píslargangan komu hæfileikar
leikstjcrans ótvírætt í ljós. Hvergi
dauður punktur, hraði og leikni,
stórkostlegt samspil leikaranna
ásamt alls kyns uppákomum fengu
mann til að emja af hlátri annars
vegar og dæsa af vandlætingu hins
vegar. Frábær texti Bonds og þýð-
ing Hávarðs leikstjóra, nutu sín til
fulls og létu menn aldrei gleyrna því
að þeir sátu í leikhúsi.
Hryllingur kjarnorkusprengj-
unnar og stríðs yfirleitt sveif um
salinn og krossfesting svínsins kall-
aði fram spurninguna: Eigum við
betra skilið? Lýsing Ágústar Pét-
urssonar og tónlist Einars settu
hressilega stemmningu á ’llan
óhugnaðinn. Þó allir leikar., nir
lyftu að mínu mati listrænu gret is-
taki, get ég ekki stillt mig um að
minnast sérstaklega á Sólveigu
Halldórsdóttur sem drottningu,
Ástu Arnardóttur sem sögumann,
Magnús Loftsson sem forsætisráð-
herra og Soffíu Karlsdóttur sem
gamla konu. Þessi fjögur slógu í
gegn.
Hávar, leikarar og tæknimenn
Bond-dagskrár, þið hafið bætt enn
einni rós í allstóran vönd Stúdent-
aleikhússins.
Haldið áfram að rækta garðinn
ykkar - og okkar.