Þjóðviljinn - 17.10.1983, Qupperneq 10

NÝ SÓKN
Lífefnaiðnaður
Tækni-
bylting
framtíðar-
innar
Jakob Kristjánsson
lífefnafræðingur: (slendingarenn í
barnsskónum óslitnum miðað við
aðrar þjóðir. Eigum að einbeita
okkur að framleiðslu ensíma úr
fiskúrgangi og hveraörverum. Mikill
ii erlendis
áhugi
Litið er á lífefnaiðnað
sem næstu megintækni-
byltingu sem mun ganga
yfir heiminn. Tölvubyltingin
er komin langt á veg og þar
á eítir kemur lífefnaiðnaður.
Mikil áhersla er logð á þró-
un þessa iðnaðar í hinum
þróaðri iðnríkjum og sum
eru komin nokkuð langt.
Við íslendingar erum hins
vegar enn í barnsskónum
óslitnum hvað þetta snertir,
sagði Jakob Kristjánsson
lífefnafræðingur í samtali
við Þjóðviljann um mögu-
leika okkar á sviði lífefna-
tækni, en hann hefur unnið
að rannsóknum á því sviði,
og starfar hjá Iðntækni-
stofnun og Háskóia ís-
lands.
„Lífefnaiönaöur ásamt upplýs-
ingaiönaði og efnistækni eru nú
forgangsverkefni í rannsókna- og
þróunarstarfsemi hjá Norður-
löndum og mörgurn nágranna-
landa okkar. Þaö er engin spurn-
ing hvað þessar þjóðir ætla sér í
framtíðinni í iðnaði. Danir, Svíar
og Finnar eru komnir nokkuð
langt. Danska fyrirtækið Novo er
eitt af þeim stærstu sjnnar teg-
undar í heiminum og hefur ára-
tuga hefð að baki. Fyrirtækið var
stofnað á þriðja áratugnum og
hóf þá framleiðslu á insúlíni úr
briskirtlum svína. Síðan fór þetta
fyrirtæki í framleiðslu hvers kyns
fúkk-alyfja og um 1960 var hafin
framleiðsla á ensínum. í-dag hef-
ur þetta fyrirtæki verulegan hiuta
heimsmarkaðar á nokkrum teg-
undum ensínra.”
Vélar
líkamans
„Ensím má kalla vélar líkam-
ans. Þau sjá um alla starfsemi
hans og líf væri óhugsandi án
þeirra. Ensím eru prótein og hafa
Erlendir aðilar hafa áhuga á hitaþolnum ensímum sem framleidd eru með
hitaörverum.
Jakob Kristjánsson lífefnafræö-
ingur: Erum enn í barnsskónum
óslitnum. Ljósm. Sig.
margs konar hlutverk. Það eru tii
meltingarensím og þar fram eftir
götum. Þetta fyrirbæri er til
margra hluta nytsamlegt í iðnaði,
ekki síður í líkama mannsins og
annarra lífvera. Þau hafa verið
framleidd að einhverju marki í
um 20 ár og áhugi fyrir ensímum
er alltaf að aukast. Nú er t.d. lögð
áhersla á ensím sem hafa ýmsa
sérvirkni. Það kemur að góðum
notum í efnafræði og matvæla-
iðnaði svo eitthvað sé talið. Finn-
ar hafa nýtt sér lífefnatækni í
tengslum við skógariðnaðinn hjá
sér, Svíar starfa á ýmsum sviðum
lyfja- og tækjaframleiðslu. Þetta
er gífurlega margþætt. Þessi nýi
sykur sem nú er kominn á mark-
að, nútra sweet, er til kominn
með lífefnatækni. Framleiðsla
hans byggist á því að tvær amín-
ósýrur eru tengdar saman með
hitaþolnum ensímum. Þannig má
hagnýta ensímin á ýmsan hátt.“
Aðstöðuleysi
Hvar erum við íslendingar
staddir í þessum efnum?
„Við erum ákaflega stutt á veg
komnir. Þó eru tvö fyrirtæki
komin af sfað í lífefnatækni, G.
Ólafsson og Lýsi h.f. En við erum
að reyna að feta okkur áfram.
Ríkisstjórnin hefur lýst yfir vilja
sínum til að kanna þessa hluti
með því að veita 50 milljónum
króna til rannsókna m.a. á þessu
sviði. Því fé verður úthlutað á
þessu ári og kæmi okkur að veru-
lega miklu gagni. Það má skipta
rannsóknum á þessu sviði í
þrennt: vísindarannsóknir, hag-
nýtar rannsóknir og vöruþróun.
Fram til þessa hefur minnst
áhersla verið lögð á hagnýtar
rannsóknir, en við gerum okkur
vonir um að það muni breytast
með þessu rannsóknarfé. En það
Kísill
Tilraunaframleiðsla hafin
Framleiðsla á kísl í Svartsengi hófst seint í sumar. Beðið eftirfrekari
fjárveitingu til verksins. Getur skilað verulegum tekjum
Tilraunaframleiðsla á kísl hófst
nú seint í sumar og er ekki komin
ýkja langt á veg, en þetta er allt á
uppleið og ef fjármagn fæst til á-
framhalds eru við á grænni grein
hvað okkar rannsóknir snertir,
sagði Hermann Þórðarson efna-
verkfræðingur á Raunvísinda-
stofnun Háskólans í samtali við
Þjóðviljann nýlega, en hann hef-
ur haft umsjón með rannsóknum
á framleiðslu kíslar í Svartsengi á
Reykjanesi.
Kísl? Kísl er nýyrði í íslensku
og þýðir kísildíoxið eða kísilút-
felling. Meginnot af kísl eru til
fyllingar og styrkingar í gúmmí,
en einnig í sápur, málningu, tann-
krem og fleira.
Áætlað var að tilraunafram-
leiðsla á kísl í Svartsengi hæfist
nokkru fyrr, en að sögn Her-
manns tók uppsetning tæknibún-
aðar lengri tíma en gert var ráð
fyrir og auk þess hefur hörgull á
fjármagni verið dragbítur á fram-
kvæmdir. „Þetta er allt á betri
vegi nú og gengur kannski greið-
legar en margt annað. Við sóttum
um styrk til framkvæmdanna frá
Rannsóknaráði ríkisins og bíðum
nú eftir svari frá þeim,“ sagði
Hermann.
Athuganir á kísilframleiðslu
hófust árið 1982 í samvinnu Ný-
iðnaðardeildar Iðntæknistofnun-
ar og efnafræðistofu Raunvís-
indastofnunar Háskólans. Rann-
sóknir benda til að úr heita jarð-
sjónum í Svartsengi megi vinna
verðmæta kísl til nota í ýmiss
konar iðnaði og ef allt fer að ósk-
um ætti söluverðmæti að geta
orðið rúmlega 40 milljónir ís-
lenskra króna á ári. í Þjóðviljan-
um 10. júlí sl. sagði Ingvar Árna-
son forstöðumaður efnafræði-
stofunnar: „Við töldum spenn-
andi að athuga kísilútfellingarnar
í Svartsengi til nokkurrar hiítar.
Allir kannast við hverahrúður,
en kísilsýra er hér í öllu hvera-
vatni í meira eða minna mæli og
hefur m.a. valdið tæringu í hita-
veitulögnum. Það er því
nauðsynlegt að í landinu sé þekk-
ing á þessu sviði en útfellingar í
hveravatni eru smáræði miðað
við jarðsjóinn þar sem seltan
veldur því að útfellingin verður
mun meiri og mun hraðar en í
öðru hveravatni. Kíslin myndar
lítil korn í jarðsjónum sem falla
síðan til botns sem hvítur salli og
sú spuming vaknaði hvort ekki
mætti nýta hana.“
En notagildi kíslarinnar eins og
Ingvar Árnason og Hermann Þórðarson á efnafræðistofu Háskólans.
hún fellur til í lóninu er takmark-
að. Kíslin er blönduð óhreinind-
um og kornastærðin er of lítil til
að hún sé söluhæf. Athuganir
hafa beinst að því að stjórna út-
fellingunni og niðurstöður þeirra
benda til þess að við ákveðið hit-
astig og ákveðið sýrustig falli út
kísl sem hefur sömu efnafræði-
lega samsetningu en er mun yfir-
borðsmeiri og þar með verðmæt-
ari.
Heimsframleiðsla á kísl er nú
um 700 þúsund tonn. Úr því
magni sem til fellur í Svartsengi
mætti vinna um 3000 tonn af kísl
sem er að verðmæti um ein
milljón dollara. En dollararnir
skila sér ekki án rannsókna,
stofnkostnaðar og rekstrarkostn-
aðar. Það er sem sé sú gamla saga
að það vantar fé til að koma
möguleika í framkvæmd.
gg
eru ýmis vandamál sem að okkur
steðja. Hér á landi er t.d. engin
hefð í lyfjaframleiðslu eða þess
háttar. Aðstöðuleysi háir okkur
mjög. Það þyrfti að vera til að-
staða hér á landi til að rækta ör-
verur í stórum stíl því það er ein af
undirstöðum lífefnatækni. Það er
mikill skortur á menntuðu fólki.
Það vantar örverufræðinga."
Ensím úr
íslenskum hráefnum
„Menn hafa verið að velta því
fyrir sér í nokkurn tíma hvaða
stefnu við eigum að taka í lífefna-
iðnaði og komið sér niöur á tVÖ
megin svið, þar sem hægt er að
vinna ensím úr íslenskum hráefn-
um, fiskúrgangi og hveraörver-
um. Þetta eru þau svið þar sem
við höfum eitthvað verulegt fram
að bjóða. í fiskúrgangi er heil-
mikið af ensímum, sérstaklega
meltingarensímum, sem nú þegar
eru notuð á margvíslegan hátt.
Þessi ensím væri fyrst og fremst
hægt að nota hér innanlands, í
fiskiðnaði o.fl. Slík ensím má
nota við að losa roð af fiski svo
dæmi sé nefnt.
Með hveraörverum framleið-
um við svo nefnd hitaþolin ens-
ím, það er ensím sem hægt er að
nota við hærra hitastig en gengur
og gerist með ensím, 70-80 gráða
hita. Erlendis er mikill áhugi fyrir
hitaþolnum ensímum og til að
mynda eru Nýsjálendingar þegar
farnir af stað með framleiðslu á
þeim. Það er mikil eftirspurn eftir
ensfmum sem hægt er að nota við
alls kyns sérhæfðar aðstæður og
hitaþolin ensím eru bara ein teg-
und þeirra. Við höfum áhuga á að
fá erlenda aðila til samstarfs við
að þróa þessi ensím og þau fyrir-
tæki erlend sem við höfum haft
samband við hafa sýnt gagn-
kvæman áhuga. En þetta er allt á
byrjunarstigi og það er margt
óljóst þegar til framtíðarinnar er
litið.“
Þekkingar-
iðnaður
Hvernig sérðu framtíð okkar í
lífefnaiðnaði?
„Ég tel að allar aðstæður hér-
lendis gefi ástæðu til að ætla að
við getum haslað okkur völl á ein-
stökum sviðum lífefnaiðnaðar.
Lífefnaiðnaður mun hafa svipuð
áhrif og tölvutæknin, hann mun
nýtast okkur á geysilega mörgum
sviðum, t.d. í matvælaiðnaði.
Hún verður almenningi kannski
ekki eins sýnilegur og tölvu-
tæknin er nú. Og lífefnaiðnaður
verður aldrei atvinnugrein fjöld-
ans. Þarna er um að ræða verk-
efni fyrir sérmenntað fólk, dæmi-
gerður þekkingariðnaður,“ sagði
Jakob.
gg
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN