Þjóðviljinn - 10.01.1984, Qupperneq 10

Helgi Seljan
Góðtemplarareglan
á íslandi 100 ára
Gegnþvíáfengisauðvaldi, sem vill brjóta
niður andlegt og líkamlegt þrek manna
og gera þá að viljalausum verkfœrum
í stað þess að sœkja sinn rétt
Við hver tímamót er við hæfi að
horfa um öxl, huga að nútíðinni og
rýna í framtíðina.
Við hin merku tímamót í sögu
bindindishreyfingarinnar á íslandi
hljóta ýmsar hugleiðingar að sækja
á.
Hver var uppsprettan? Hverjar
ástæður lágu að baki? Hvernig
stendur þessi merka hreyfing við
þessi tímamót, hver eru áhrifin og
hver ávinningurinn?
Hverju megnar hreyfingin að
koma til leiðar ein sér eða í sam-
vinnu við aðra í næstu framtíð?
Von er að spurnir vakni. Næst hinu
mikla böli ófriðar og styrjalda
kemur það böl, sem af áfengis-
neyslu og nú síðar vímuefnaneyslu
af öðru tagi stafar. Óþarft er að
rifja upp allar þær hörmungar, sem
áfengið hefur af sér leitt, beint og
óbeint. Þar hefur margur mann-
legur harmleikur átt sér stað,
margt mannlífið glatast, lífsham-
ingja ótaldra að engu orðið, fjöl-
skyldur sundrast, góðir hæfileikar
að engu orðið og lent í glatkistu
eyðileggingarinnar.
Slíka hörmungasögu þekkir hver
maður úr næsta nágrenni sínu, ef
ekki enn nánar. Þessar bitru stað-
reyndir eru ekki nýjar, þær voru
jafn áhrifamiklar og uggvekjandi
fyrir einni öld, þær urðu kveikjan
að bindindishreyfingunni ásamt
þeirri hugsjón, sem hún var helg-
uð, baráttunni fyrir bættu og feg-
urra mannlífi, hamingjuríkara
þjóðfélagi. Sú barátta hefur
löngum verið hörð og óvægin,
fjendaherinn ráðið auði og valdi,
sem erfitt hefur verið að koma
höggi á.
Og menn hljóta að spyrja, þegar
staðreyndir dagsins í dag eru lagðar
á borð. Hver hefur orðið ávinning-
ur alls þessa starfs, allrar þessarar
baráttu? Hefur máske allt verið
unnið fyrir gýg? Góðtemplararegl-
an á í dag í vök að verjast, þrátt
fyrir hugsjónir sínar, þrátt fyrir
baráttu sína og starf, þrátt fyrir
starfið meðal æskunnar sérstak-
lega.
Forvarnar-
starfið
gleymst
Tíðarandinn, almenningsálitið
hefur verið neikvætt um of og sú
breyting, sem óneitanlega hefur
orðið síðustu ár, snýr nær eingöngu
að því, hvernig bæta megi fyrir
það, sem þegar er orðið, hvernig
liðsinna megi fórnarlömbum of-
neyzlunnar. Gleðileg breyting,
sem í engu skal vanmetin og því
síður sú mikla virkni og það mikla
starf, sem þar hefur verið unnið.
En forvarnarstarfið hefur
gleymzt að mestu leyti, það fyrir-
byggjandi starf, sem er grunn-
inntak góðtemplara, sem þeirra
barátta hefur fyrst og síðast beinzt
að.
í upplýstu velferðarþjóðfélagi
okkar er þetta köld en sönn stað-
reynd, og það sem verra er, hún er í
hrópandi mótsögn við allt sem að-
hafzt er í baráttunni gegn öðrum
vágestum, sem ógna lífi, heilsu og
hamingju manna.
Grunnforsenda alls heilbrigðis-
starfs okkar, allrar félagslegrar
uppbyggingar okkar er forvarnar-
starfið, að komast nógu snemma
fyrir rætur meinsemdanna og nema
þær brott. Þar kemur til fræðsla,
lifandi félagsstarf, skipulegar að-
gerðir, sem allar beinast að því
marki, að koma í veg fyrir
meinvaldinn. Þetta er hinn rauði
þráður í öllu þessu starfi og það er
ekki einungis hamingja heilsa og
víðtæk velferð fólks, sem höfð er í
huga, alveg eins beinn þjóðhags-
legur ávinningur. Menn tala af rétt-
mætu stolti um alla þá, sem læknast
: hafa af áfengisbölinu og losnað
'i undan oki þess. En sagan á bak við,
* áralöng óhamingja, og hin dýra
lækning er sjaldnast sögð.
Og þeir sem forvarnarstarfið
vinna verða gjarnan fyrir aðkasti
og árásum, oft úr þeim áttum, er
sízt skyldi. Þó er það í öllum öðrum
greinum heilsugæzlu okkar metið
meir en allar lækningar saman-
lagðar og hafa meiru skilað til
mannlegra heilla.
En hér virðist brotalöm vera á.
Menn yppta þá gjarnan öxlum og
þeir velviljuðu hverfa gjarnan á vit
fjarlægrar fortíðar og fara viður-
kenningaroðrum um bindindis-
hreyfinguna áður fyrr, sem þá hafi
leitt til margs góðs og verið
leiðandi félagsmálaafl. En nú sé
önnur öld, önnur lögmál, hlutverk-
ið ekki samt sem fyrr, jafnvel
óþarft með öllu.
Svo mæla hinir ólíklegustu aðil-
ar, sem ættu að vita betur, sem
sjálfir telja leiðsögn og forvarnar-
starf á öðrum sviðum það .eina
sjálfsagða og réttlætanlega.
Og áhrif þeirra á viðhorf hins al-
menna manns eru ótvíræð og mikil,
m.a. vegna þess að í ýmsu öðru má
treysta orðum þeirra og þeim orð-
um fylgja athafnir. Vissulega ber
að meta söguna, sannarlega ber að
rifja upp áfangasigra jafnt sem sár
vonbrigði áfallanna.
Ekki síður ber öllum skylda til að
þekkja þessa vöggu hvers konar fé-
lagslífs á landi hér, sem til heilla
hefur horft.
Rætur
Verkalýðs-
hreyfingar
Verkalýðshreyfingin, ung-
menna- og íþróttahreyfingin sóttu
til góðtemplara félagslega fyrir-
mynd í veigamiklum atriðum og úr
röðum góðtemplara komu margir
svipmestu leiðtogarnir með dýr-
mæta félagslega reynslu og ekki
sízt undirstöðu hugsjónarinnar um
holla og heilbrigða lífshætti.
Þann dýrmæta jarðveg ber svo
sannarlega að meta að verðleikum,
þau áhrif voru svo sterk, að al-
menningsálitið snerist þar á sveif
og áfengisbann varð staðreynd.
Saga þess verður ekki rakin hér, en
myrkraöfl auðs og annarlegra
hvata hafa verið óþreytandi við að
sverta þá þjóðlífsmynd, sem þá gaf
að líta.
Hlutlaus dómur mun þó á eina
lund. Þrátt fyrir annmarka og
endalausar tilraunir til eyðilegging-
ar, var ástand hér slíkt, að það
sannaði ótvírætt gildi þess fyrir
þjóðfélagið í heild, fyrir farsæld
heimilanna og hamingju einstakl-
ingsins.
Þá sögu alla þarf að segja sem
sannasta og réttasta og rekja hana
einmitt vegna þeirrar myndar, sem
óhlutvandir aðilar hljóta að draga
upp af dekkstu hliðunum, sem þó
voru hverfandi, þegar Ijóskeri
sannleikans er brugðið upp. En
bindindishreyfingin lifir ekki á
gamalli sögu um sigurgöngu, ár-
angur og ósigra. Lífskraftinn ber
hún í sjálfri sér, í boðun sinni, í
starfi sínu, í áhrifum sínum á líð-
andi stund. Og næg eru verkin að
vinna. Baráttan gegn vá vímuefn-
anna er baráttan um heill eða
óhamingju,um líf eða dauða.
Gegn
áfengis-
og auðvaldi
Og enn eru það öfl auðsins og
annarlegs valds í hans þágu, sem nú
öflugri en fyrr herja á, brjóta niður
alla virkisveggi, eyðileggjandi
máttur þeirra er meiri en fyrr og
teygir anga sína enn víðar.
Og ef menn vilja í alvöru búast til
varnar, þá takast þeir á við upphaf
og eðli vandans, snúast gegn rótum
hans, hafna vágestinum og fylgd
hans, velja sér hinn bezta hlut, þá
vígstöðu, sem ein fær dugað, víg-
stöðu bindindismannsins.