Þjóðviljinn - 17.02.1985, Page 9

Sprengjan
Verðo 77 kjarnorku-
veldi á nœsta áratug?
í sumarverðafjörutíu ár
síðan sprengjan féll á Hir-
oshima. Fáir gerðu sér þá
grein fyrir hvílík þáttaskil
höfðu orðið í sögu
mannkynsins. Ráðamenn í
Washington töiau að
Bandaríkin myndu sitja ein
að þekkingunni sem skóp
helkraftinn. Vísindin hefðu
skapað einstakt vald sem
nýst gæti til heimsáhrifa.
Það yrði langurtími þartil
önnur ríki næðu tökum á
hinni einstæðu hernaðar-
getu.
Spádómar um öryggi ein-
okunarinnar reyndust al-
rangir. Innan fárraára
náðu Sovétmenn, Bretar
og Frakkartökum á galdr-
inum og síðar bættust Kín-
verjar í hópinn. Kjarnorku-
veldin urðu fimm. Öll komu
þau sér upp kenningum til
að réttlæta nauðsyn þess
að hafa tortímingarvopnin í
fórum sínum. Öll smituðust
þau af einokunaróskhyggj-
unni sem blindaði T ruman
og ráðgjafa hans. Fleiri ríki
gætu ekki þröngvað sér í
klúbbinn. Þess vegna ættu
kjarnorkusprengjurnarað
skapa einstakt öryggi sam-
kvæmt réttlætingarkenn-
ingum í Washington, Mos-
kvu, Peking, London og
París.
Bandaríkin, Sovétríkin, Bretland, Frakkland og Kína eru nú hin
viðurkenndu kjarnorkuveldi. Á nœstu tíu órum gœtu tólf önnur
ríki bœst í hópinn. Helvopnin yrðu komin í allar heimsólfur
Framrásin lét hins vega ekki að
sér hæða. Tæknigeta fárra hefur á
skömmum tíma orðið eign æ
fleiri. Nú er svo komið að tólf
önnur ríki gætu á næstu árum
komið sér upp-kjarnorkusprengj-
um og tvö þeirra eiga þær jafnvel
nú þegar. Þessi ríki eru í öllum
heimsálfum. Sum þeirra eru á
svæðum þar sem langvarandi
átök, stríð og spenna hafa verið
ríkjandi einkenni í áraraðir.
Nokkur hafa búið við óstöðug
stjórnkerfi, hallarbyltingar og
valdatöku í skjóli hersins.
Klúbbur hinna fimm yrði brot-
inn upp með afgerandi hætti. Út-
breiðsla kjamorkuvopnanna
væri komin úr öllum böndum.
Hættan á kjamorkustríði vegna
svæðisbundinna og stigmagnandi
átaka hefði aukist stórlega. Lík-
umar á tortímingu jarðarinnar
vegna kjamorkuveturs, sem
dræpi allt lífríki, væm orðnar
óhugnanlega miklar. Þótt flest
hinna nýju kjamorkuvelda ættu í
fyrstu bæði „fáar og smáar“
kjarnorkusprengjur myndu þær
duga til að umtuma svo andrúms-
loftinu að djúpfrysting jarðvegs
og vatnsbóla myndi tortíma íbú-
um heilla heimsálfa.
Kapphlaup kjarn-
orkuveldanna - NPT
Hinn mikli vöxtur í kjamorku-
vígbúnaði Bandaríkjanna og So-
vétríkjanna hefur veikt mjög
getu þeirra til að hamla gegn út-
breiðslu kjamorkuvopna til ann-
arra ríkja. Endumýjun og
aukning á kjarnorkuvopnaforða
Bretlands, Frakklands og Kína
hefur einnig haft sömu áhrif þótt
stærðargráðurnar hafi verið aðr-
ar. Þegar risaveldin telja sér
nauðsynlegt að hafa sívaxandi
forða kjamorkuvopna, sem duga
til að gereyða öllu mannkyni
mörgum sinnum, þá vekur það
spumingar hjá ráðamönnum
annarra ríkja. Þurfa þeir þá ekki
að tryggja varnir sínar - og sókn-
argetu - með því að koma sér upp
eigin kjarnorkuvopnum? Rök-
semdafærslan yrði á þessa leið:
Ef það er nauðsynlegt fyrir varnir
Breta og Frakka, Bandaríkja-
manna og Rússa að geta hótað
með kjarnorkusprengju er það
þá ekki líka nauðsynlegt fýrir
varnirnar hjá mér?
Ráðamönnum í Moskvu og
Washington var fyrir rúmum
fimmtán ámm ljóst að hættan á
fjölgun kjarnorkuvelda var fyrir
hendi. Þeir sameinuðust því um
að knýja fram samning um tak-
mörkun á útbreiðslu kjamorku-
vopna, Non-Proliferation Tre-
aty, NPT. Samningurinn var
undirritaður 1968 og alls hafa 124
ríki staðfest hann. Þó er athyglis-
vert að bæði Frakkar og Kínverj-
ar hafa neitað að undirrita. Sama
gildir um mörg önnur ríki sem
gætu á næstu ámm komið sér upp
kjarnorkuvopnum svo sem Bras-
ilíu, Argentínu, Indland, Pakist-
an og einnig ísrael og Suður-
Afríku, en reyndar er talið að tvö
hin síðastnefndu hafi með leynd
búið til kjarnorkusprengjur.
Grundvöllur samkomulagsins
um NPT voru skuldbindingar
kjarnorkuveldanna um að af-
vopnast smátt og smátt þar eð
önnur ríki neituðu sér þá um að
eignast kjarnorkuvopn. Á þeim
árum sem liðin em frá undirritun
samningsins hafa kjarnorkuveld-
in, sérstaklega Bandaríkin og So-
vétríkin, hins vegar haldið áfram
kapphlaupinu um kjarnorkuvíg-
búnað og ráða nú yfir margfalt
öflugri kjarnorkuvopnabúrum en
þegar NPT var settur á blað.
Þetta framferði risaveldanna er
að margra dómi að eyðileggja
möguleikana á að koma í veg
fyrir frekari útbreiðslu kjamorku
vopna. Risaveldin hafi svikið
grein VI í NPT en hún kveður á
um afvopnunarskuldbindingarn-
ar. Þar með gætu önnur ríki talið
sig vera laus undan sínum skuld-
bindingum. Efasemdir þeirra
sem neituðu að undirrita vegna
tortryggni á heilindi risaveldanna
hefðu reynst réttar.
Þegar NPT rennur út eftir 10 ár
gæti reynst erfitt að koma frekari
böndum á kjamorkuvígbúnað-
arkapphlaupið. Það myndi þá
breiðast út um allar heimsálfur.
Það eina sem gæti komið í veg
fyrir þá óheillaþróun em raun-
vemleg afvopnunarskref Sovét-
ríkjanna og Bandaríkjanna. Bið-
staða rfkjanna tólf sem standa á
þröskuldi kjamorkuvígvæðingar-
innar er nöpur áminning um að
tíminn er að renna út.
ísrael og
Suður-Afríka
Þótt kjarnorkuveldin séu
formlega talin vera fimm eru sér-
fræðingar sammála um að tvö ríki
til viðbótar eigi nú þegar kjam-
orkusprengjur í fórum sínum og
hafi búið þær til í leynd. ísrael og
Suður-Afríka em því í raun kom-
in í klúbbinn. Talið er að ísrael
eigi nú þegar allt að 20 kjamorku
sprengjur. í Yom Kippur stríð-
inu hafi þeir hlaðið Jericho flug-
skeyti með kjamorkusprengju en
nú miðist stríðsáætlanir þeirra við
að F-15 og F-16 sprengjuþotur
varpi kjamorkusprengjunum. ís-
rael hefur framkvæmt heræfingar
þar sem beiting kjamorku-
sprengja hefur verið gmndvallar-
þáttur. Moshe Dayan sem gegndi
embætti vamarmálaráðherra
sagði 1980 að ísrael hefði aldrei
skuldbundið sig til að nota ekki
kjarnorkuvopn - „við sögðum
bara að við yrðum ekki fyrstir til
að beita þeim“.
Óvissan um raunveralegan
kjarnorkuvopnaforða ísrael hef-
ur magnað spennuna gagnvart
nágrannaríkjunum í Mið-
Austurlöndum. Einkum hafa
fullyrðingar sérfræðinga um að
ísrael gæti á nokkrum klukku-
stundum fjölgað kjarnorku-
sprengjum sínum vemlega
vakið upp kröfur í sumum ná-
grannaríkj um um að Arabar
komi sér einnig upp kjamorku-
Framhald á bls. 10
Sunnudagur 17. febrúar 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9