Þjóðviljinn - 08.08.1985, Blaðsíða 13

HEIMURINN
40 ár
Suður-Kyrrahaf
kjamorkuvopnalaust
✓
Astralía, Nýja-Sjáland og önnur ríkifriðlýsa heimshlutann á
Hírósímadaginn. Nœst: Viðrœður við stórveldin
Rarotonga - Ráðstefna þrettán
þjóðarleiðtoga í höfuðborg
Cook-eyja samþykkti í fyrra-
dag, á minningardegi
Hírósíma-sprengjunnar, að
lýsa Suður-Kyrrahaf kjarn-
orkuvopnalaust svæði. Full-
trúar Astralíu, Nýja-Sjálands
Washington - Bandarískur
dómstóll felldi í fyrradag þann
úrskurð að gripið skyldi til
efnahagslegra refsiaðgerða
gegn Japan vegna hvalveiða í
trássi við alþjóðasamþykktir.
Dómurinn tekur gildi eftir 90
daga verði honum ekki áfrýjað,
og kernur Bandaríkjastjórn í
óþægilega klípu: Annarsvegar
eru viðskiptamál japana og
bandaríkjamanna í viðkvæmu
Santiago - Fjórtán stjórnar-
andstöðuleiðtogar voru í gær
sendir i afskekkt þorp langt
sunnan höfuðborgarinnar.
Ókyrrt hefur verið í landinu
eftir að í Ijós kom í síðustu viku
að lögregla átti hlut að morði
þriggja félaga í Kommúnista-
flokknum í mars.
og sex annarra ríkja á svæðinu
skrifuðu samdægurs undir
Rarotonga-sáttmálann, en
leiðtogar hinna ríkjanna fimm
þurfa samþykki þjóðþinga
sinna.
I sáttmálanum er bannað að
beita kjarnorkuvopnum á svæð-
standi um þessar mundir, - hins-
vegar kæmist Reagan-stjórnin í
þá sérkennilegu stöðu að beita
japani efnahagsþrýstingi útaf
hvölum á sama tíma og hún þver-
neitar efnahagsaðgerðum gegn
kynþáttamisrétti og fasisnta í
Suður-Afríku.
Sækjendur í málinu voru
samtök umhverfisverndar-
manna, þar á meðal grænfriðung-
Ættingjar leiðtoganna settust í
gær að í skrifstofu Efnahags-
bandalagsins og báðu ríkisstjórn-
ir Vestur-Evrópu aðstoðar við að
frelsa leiðtogana. Mann-
réttindahópar segja tuttugu
manns í haldi í Santiago eftir mót-
mælahrinuna. Stjórnarandstöðu-
flokkar af öllu litarafti hafa boð-
að til mótmæla í dag og á morgun.
inu, gera með þau tilraunir og
koma þeim fyrir. Sáttmálaríkjun-
um er hinsvegar í sjálfsvald sett
að leyfa aðgöngu skipum og flug-
vélum með kjarnorkuvopn.
Bannað er að losa kjarnorkuúr-
gang í hafið.
Rarotonga-samþykktin nær til
svæðisins frá Indlandshafsströnd
Ástralíu að vestan að kjarnorku-
vopnalausa svæðinu kringunt
Suður-Ameríku að norðan og frá
eyjunni Kiribati við miðbaug að
Suðurheimskautinu þarsent kjar-
orkuvopn eru bönnuð með al-
þjóðasamþykkt.
Ríkin þrettán hafa þegar óskað
eftir viðræðum við kjarnorku-
veldin og ætla sér að ná við þau
tvenns konar samkomulagi. Éau
óska eftir að Bandaríkin, Bret-
land og Frakkland gerist aðilar að
sáttmálanum fyrir hönd þeirra
eylanda sem þessi ríki ráða með
ýmsum hætti á sunnanverðu
Kyrrahafi og í annan stað verður
óskað viðræðna við þrjú ríki of-
antalin plús Sovét og Kína um að
þau geri ekki tilraunir með at-
ómbombur á svæðinu. Upphafs-
maður sáttmálans er Bob Hawke
forsætisráðherra Ástralíu.
Hvítir
Johannesburg/... - Útvarp og
dagblað hliðholl Suður-Afríku-
stjórn hældu í gær Reagan
Bandaríkjaforseta fyrir stað-
festu hans og heiðarleika
gagnvart minnihlutastjórninni
í Pretoríu. „Forseti Bandaríkj-
anna er traustasti bandamað-
ur Suður-Afríku á Vestur-
löndum” sagði Höfðaborgar-
blaðið Die Burger í tilefni
þeirra ummæla Reagans á
blaðamannafundi í fyrradag að
athafnir hers og lögreglu í
landinu væru að nokkru leyti
réttlætanlegar.
Óeirðir halda áfrant og náðu í
gær hámarki í Umlazi sunnan
Durban-borgar þarsem svarti
lögfræðingurinn Victoria
Mxenge var myrt fyrir nokkrum
dögunt. Þá hvetja ýntis samtök
blökkumenn til að hætta við-
skiptum við hvíta verslunar-
Hvalur
Dómur krefst aðgerða
Ekkjur hinna myrtu mótmæla I Santiago.
Chile
Fjórtán úr umferð
Kína

Gengis-Kan endurreistur
Peking - Stjórnvöld hafa
ákveðið að leyfa útlendingum
að heimsækja grafhýsi höfð-
ingjans Gengis-Kans á stepp-
unum í sýsiunni Ejin-Horo,
Mongólíu hinni innri.
Á tímum rauðra varðliða og
menningarbyltingar var Gengis-
Kan fordæmdur harðlega fyrir
níðingsverk og heimsvaldastefnu
á þrettándu öld þegar mongóla-
herir stórhöldsins ríktu rænandi
og ruplandi yfir hinu víðlenda
flæmi frá Kína til Evrópu. Rauðir
varðliðar eyðilögðu grafhýsi
Gengis-Kans af þessum sögulegu
sökum, og raunar ekki síður
vegna þess að hinn ágæti samtíð-
armaður Snorra Sturlusonar er
þjóðhetja mongóla og þótti þess-
vegna skeinuhættur stórkín-
verskri einingu sem ekki var talin
mega við neinni rembu minni
þjóða í alþýðulýðveldinu.
Viðgerð hófst fyrirfimm áruni,
og í blábyrjun ágústmánaðar
söfnuðust um tvöþúsund manns,
þarámeðal nokkrir útlendingar,
að grafhýsinu til minningarat-
hafnar unt kappann. Grafhýsið er
byggt í líki þriggja mongóla-
tjalda.
Gengis-Kan er höfðingstitill,
kappinn hét Temújín, fæddur
1162. Herir hans hertóku Peking
1215, og sneru síðan í vesturátt.
Árið 1223 staðnæmdust menn
kansins við ána Dnépr í Rússíá og
fannst Temújín þá nóg kornið,
sneri aftur austur og lést 4. ágúst
1227.
f Hírósíma 6. ágúst 1985: Japönsk stúlka og bandarísk kveikja á hálfs þriöja
metra löngu kerti I Friðargarðinum.
40 ár
Deilt um bombuna
Washington/Moskva - Fulltrúar
risaveldanna eru síst á einu
máli um réttmæti kjarnorku-
árásar bandaríkjanna á Hiró-
síma fyrir 40 árum. Reagan
Bandaríkjaforseti hefur rétt-
lætt árásina, en sovétmenn
segja að henni hafi verið beint
gegn Sovétríkjunum og ekki
Japan.
Á blaðamannafundi í fyrradag
sagði Bandaríkjaforseti að það
hefði án efa verið rétt ákvörðun
að varpa kjarnorkusprengjum á
japönsku borgirnar tvær í ágúst
1945. Innrás í Japan hefði kostað
margar milljónir mannslífa þar-
sem þjóðin hefði barist nánast til
síðasta manns, og því ekki urn
annað að ræða en að sýna ja-
pönskum herforingjum frammá
styrk Bandaríkjanna með árás-
unum. Reagan sagði að þrátt
fyrir allt hefðu árásirnar haft eitt
jákvætt í för: Þær hefðu sýnt
heiminum frammá hættur kjarn-
orkustríðs.
Sovétmenn hafa uppi annað
viðhorf. í Prövdu var á Hírósíma-
daginn sagt að sprengjurnar
hefðu í raun ekki markað lok
seinni heimsstyrjaldarinnar lield-
ur hefðu fórnarlömbin 200 þús-
und verið hinir fyrstu sem féllu í
kalda stríðinu.
í nýuppgötvuðum bandarísk-
um stríðsáraskjölum kentur frarn
að herstjórar vestra féllu frá því
að sprengja yfir Japanshafi til að
hræða japani, - talið var að ef slík
sýning misheppnaðist hefði hót-
unin öfug áhrif.
Suður-Afríka
hæla Reagan
eigendur og hefur sú hreyfing
þegar töluverð áhrif.
Réttarhöldunum yfir 16 leiö-
togum samtakanna UDF í Piet-
ermaritzburg hefur verið frestað
til mánudags nreðan dóntari at-
hugar rök verjenda unr að ákærur
séu ekki á rökum reistar og sækj-
endur beiti réttaraðferðum í stíl
við McCarthy-tímann í Banda-
ríkjunum.
1459 hafa verið handteknir síð-
an neyðarlögin voru sett, þaraf
sleppt 597, 24 hafa látist í átökun-
uni. Páfi fordæmdi í gær aðskiln-
aðarstefnuna sem ómannúðlega
áður en hann hélt í ferð til sjö
Afríkuríkja. í Bandaríkjunum
sagðist Jesse Jackson einn helstur
leiðtogi blökkumanna niundu
beita sér fyrir fjársöfnun til
svartra í Suöur-Afríku.
Þetta gerðist líka...
...Bandaríska geimskutlan Chall-
enger lenti heilu og höldnu á
Edwardsflugvelli i eyðimörk Kali-
forníu í fyrrakvöld eftir átta daga
geimferð. Geimfararnir höfðu átt i
ýmsum vandræðum, farið útaf
braut sinni og þurft að skjóta sér á
hana aftur með eldflaugum. Um
tíma var óttast að ekki væri nægi-
legt eldsneyti. En allir komu þeir
aftur... Þetta var fimmtugasta
mannaða geimsending banda-
ríkjamanna.
...Forbes Burnham forseti Gyuana
í Suður-Ameríku lést í gær. Hann
hefur verið leiðtogi landsins frá
1966 þegar það hlaut sjálfstæði
undan bretum. Hann þjóðnýtti
ýmis stærstu fyrirtæki í landinu,
var áhugasamur um samstarf
óháðra ríkja og var einn stofnenda
Caricom, bandalags ríkja í Kara-
biska hafinu. Stjórnarhættir hans
þóttu þó bera keim af einræði.
Spáð er valdabaráttu í stjórnar-
flokknum um sæti forsetans.
...Bandarískt þykkvöðvungatíma-
rit útnefndi Símon Peres forsætis-
ráðherra ísraels heilsutröllið
mesta í hópi þjóðarleiðtoga.
Heiðurinn kom Peres frekar á
óvart, hann reykir einsog stromp-
ur og ver tómstundum sínum til
lestrar og til að glápa á arabískar
sápuóperur í sjónvarpinu. Peres
afþakkaði kurteislega tilboð rit-
stjórans um sjómann.
...Níu félagar úr hinni pólsku Ein-
ingu eru í hungurverkfalli i fang-
elsinu i Leczynka. í bréfi sem barst
smyglleið úr fangelsinu í gær
kvörtuðu þeir undan slæmum að-
búnaði og barsmiöum. Þeir hófu
hungur sitt 2. águst, krefjast betri
aðbúnaðar, að pólitískir fangar fái
að vera samvistum í fangelsunum
og taka á móti heimsóknum frá
fjölskyldu.
...Drukkinn sænskur bílstjóri
neitaði að láta taka sér blóð á lög-
reglustöð í úthverfi Stokkhólms í
gær. Hann veifaði sjúkrahúsvott-
orði, sagðist vera með AIDS og
hótaði að bíta lögreglumenn. Sví-
inn missir ökuskírteinið samt.
...Engar fréttir í BBC í gær, og ekki í
öðrum útvarps- og sjónvarps-
stöðvum í Bretlandi: verkfall gegn
ritskoðunaráráttu Thatcher-
stjórnarinnar. Útvarpað var tónlist
og sýndar teiknimyndir i sjón-
varpi. Meðal annars þagnaði utan-
landsþjónusta BBC í fyrsta sinn í
53 ár. Þar er útvarpað á 37 tungu-
málum og er áætlaður hlustenda-
hópur yfir 100 milljónir manna.
REUTER
Umsjón:
Mörður Árnason
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13