Þjóðviljinn - 23.10.1985, Blaðsíða 14

MINNING
Gréta var fædd í Stokkhólmi í
Svíþjóð og voru foreldrar hennar
Bettý Erdmann og Axel Erd-
mann sem var þekktur myndlista-
maður í sínu heimalandi. Um tví-
tugt hóf hún nám í listaskóla í
Stokkhólmi. Þar kynntist hún
verðandi eiginmanni sínum Jóni
Björnssyni sem þá var við nám í
sama skóla. Þau fluttust til ís-
lands árið 1930 og hófu búskap á
Vesturgötu 17 í Reykjavík. Ari
síðar keyptu þau Laugatungu í
Laugadal sem nú er hluti af
gróðrarstöð og útivistarsvæði
Reykvíkinga. Það þurfti að
endurbyggja og breyta því hús-
næði sem fyrir var, sem áður
hafði verið fjós og hlaða. Af eins-
takri smekkvísi tókst að gera
þetta að rúmgóðu og vistlegu
íbúðarhúsnæði sem einnig var
vinnustaður fyrir þau. Ég
kynntist þeim hjónum vorið 1946
þegar ég hóf nám í húsamálun hjá
Hákoni Jónssyni sem þá var í
samvinnu við Jón ásamt tveim
öðrum málarameisturum. Fljót-
lega tókust sterk tengsl með okk-
ur Jóni og hans fjölskyldu sem þá
bjó í Laugatungu og þaðan á ég
margar góðar minningar. Húsa-
kynnin í Laugatungu voru ekki
háreist og þar var heldur ekki
íburður innan dyra, en þar ríkti
ferskur andblær og í vitund minni
var Laugatunga menningarsetur
og þar bjó mikilhæft og gott fólk.
Greta Bjömsson
listakona
Fœdd 25. janúar 1908 Dáin 14. október 1985
Þar sat í öndvegi húsmóðirin og
listakonan og deildi störfum sín-
um á milli fjölskyldunnar og list-
agyðjunnar þannig að aldrei kom
til átaka. Umhverfis þessi húsa-
kynni var stór garður alsettur litr-
íkum gróðri, þar dvöldu þau
hjónin mörgum stundum meðvit-
andi um að allt sem lifir þarf á
umhyggju að halda.
En þar kom að fjölskyldan
þurfti að yfirgefa þennan stað,
það var ekki kærkomin ákvörðun
en varð ekki umflúin. Nú kom
glöggt í ljós að þau hjónin voru
gædd góðum eiginleikum, sem í
þessu tilviki varð að sætta sig við
orðinn hlut og semja sig að
breyttum aðstæðum. Nú hófst
uppbygging á nýju heimili á
Norðurbrún 20 þar voru skilyrði
til ræktunar takmörkuð og sam-
býli við aðra með öðrum hætti en
í Laugardalnum. En þessi um-
skipti höfðu einnig jákvæðár
hliðar. Garðurinn í Laugardal
gerði miklar kröfur til húsbænda
sinna og nýi staðurinn hafði að
bjóða meira útsýni. Við blöstu
sundin blá og víðsýni til fjalla.
Þegar húsið var risið af grunni var
hafist handa við að skapa um-
hverfi sem samrýmdist nýju
heimili.
Þar kom til skjalanna listræn
sköpunargáfa þeirra hjóna.
Garðurinn á Norðurbrún 20 ber
hönnuðum sínum gott vitni. Þar
fyrirfinnst ekki neitt formfast
skipulag eins og auðkennir gerð
margra húsgarða. Það er næstum
eins og hver steinn og hvert blóm
hafi haft aðsetur þarna áður en
húsið var byggt. Þetta frjálslega
samspil gróðurs og grjóts, forms
og lita gerir umhverfið raunveru-
legt, næstum því eins og maður
væri staddur á afviknum stað upp
til fjalla þar sem náttúran hefur
notið skjóls fyrir utanaðkomandi
áhrifum.
Út af Jóni og Grétu er komið
atorkufólk, elst af bömum var
Betty fædd 9.1. 1930 gift Braga
Einarssyni búsett í Garðabæ,
Karin fædd 24.7. 1933 gift Jóni
Þorvarðarsyni bónda Vindási
Rangárvallasýslu, Sigurbjörg
fædd 20.12. 1937 gift Jóhannesi
Ingibergssyni búsett á Akranesi,
Guttormur fæddur 13.5. 1942
giftur Emelíu Árnadóttur. Þau
eru búsett á Akranesi. Þá má
ekki gleyma Margréti dóttur
Jóns, en Gréta hefur ætíð litið á
hana sem eitt af sínum börnum og
hafa þær verið mjög samrýmdar,
Margrét er ógift, skólastjóri á
Löngumýri í Skagafirði. Afkom-
endur Grétu og Jóns munu nú
vera 30.
Gréta var gædd sterkum per-
sónueinkennum, hafði
fastmótaða skapgerð, glaðleg og
aðlaðandi í viðmóti, hógværð og
virðuleiki einkenndu samskipti
hennar við fólk. Hún hafði þrosk-
aðan listasmekk, sem endur-
speglaðist í verkum hennar, þar
gætti sterkrar þjóðerniskenndar
frá hennar föðurlandi. En þrátt
fyrir tryggð við uppruna sinn var
hún og vildi vera íslendingur,
hún dáðist að íslenskri náttúru og
fjölbreytilegum litbrigðum henn-
ar, sem hún kallaði fram í mynd-
um sínum, og hún lagði sig fram
til að kynnast þjóðlegri menn-
ingu okkar. Þau hjónin voru
mjög samrýmd, þrátt fyrir ólíka
persónugerð, þau áttu mörg sam-
eiginleg áhugamál og unnu mikið
saman bæði við að skapa sitt eigið
heimili og umhverfi og einnig að
sérstökum verkefnum sem
kröfðust faglegrar og listrænnar
kunnáttu. Þær eru orðnar margar
kirkjurnar vítt og breitt um
landið sem bera svipmót hand-
verka þeirra auk margra annarra
smærri og stærri verkefna sem
þau unnu að í sameiningu. Gréta
hélt sjálfstæðar sýningar á verk-
um sínum og tók þátt í samsýn-
ingum, bæði hér heima og er-
lendis. En þrátt fyrir listræna
hæfileika Grétu og áhuga hennar
á því sviði, var umhyggja hennar
fyrir heimili og fjölskyldu þyngri
á metunum í hennar lífi. Hún var
börnum sínum traustur og góður
félagi og tók þátt í leik þeirra og
starfi. Þau hjónin ræktu vel sam-
skipti við fjölskyldu, vandamenn
og vini, enda að eðlisfari félags-
lynd og vinahópurinn fjöl-
mennur. Jón lést á afmælisdaginn
sinn 30. júlí 1980 77 ára gamall.
Ég og fjölskylda mín vottum
afkomendum Jóns og Grétu
dýpstu samúð á þessari stundu.
Kynnin við þau veittu mér mikla
lífsfyllingu og þá ekki síður að
hafa orðið aðnjótandi að eiga
traust þeirra og vináttu. Minning-
in um þau mun lifa þótt þau séu
nú bæði horfin af sjónarsviðinu.
Hjálmar Jónsson.
Einar Guðbjartsson
verkamaður
Fœddur. 15. 9. 1901 - Dáinn. 15. 10. 1985
Hann Einar í Efstasundinu er
dáinn. Þótt við höfum ekki sést í
mörg herrans ár langar mig í ör-
fáum línum að þakka honum fyrir
að hafa verið til.
Þegar ég var að alast upp á
sjötta áratugnum var tími stór-
fjölskyldunnar ekki liðinn og mér
eru í fersku minni fjölskylduboð-
in hjá Einari og Skúlínu ömmu-
systur minni í Efstasundi 6. Það
voru án efa skemmtilegustu sam-
komurnar af þessu tagi og þau
Einar og Skúla í aðalhlutverki.
Éinar stráði um sig sögum, kveð-
skap og bröndurum á kjarnyrtu
alþýðumáli og bjartur hláturinn í
Skúlu yfirgnæfði kætina í öðrum
veislugestum.
Það var svo ekki fyrr en seinna
sem ég bar skynbragð á að ein-
mitt á þessum árum var Einar
Guðbjartsson einn alræmdasti
skelfir reykvíska auðvaldsins.
Þetta var meðan söguleg verkföll
voru enn háð og ávallt var Einar
þar sem eldurinn brann heitast á
verkfallsvörðum Dagsbrúnar.
Fyrir vikið voru honum ekki
vandaðar kveðjurnar í Moggan-
um sem kallaði hann „kallinn í
Kleppsholtinu".
Einhverju sinni var mér sögð
saga af Einari sem mér finnst lýsa
honum betur en aðrar. Þegar
hann hætti á sjónum og fór að
vinna í landi varð fyrst fyrir hon-
um að fara á Eyrina, í uppskipun
hjá Eimskip þar sem hann komst
fljótlega í svonefnt Djöflagengi,
annálað fyrir vinnuhörku, rót-
tækni og fleira. En ekki undi Ein-
ar þar. Honum fannst vinnan
óttalegt gauf og fór því til Togara-
útgerðarinnar þar sem hann gat
rótað í stíum gömlu síðutogar-
anna að vild og án þess að vera
öðrum háður.
Einar var af þeirri kynslóð sem
gerði vinnuna að trúarbrögðum
og setti hana í hásæti dyggðanna.
Skólaganga var í augum Einars
og margra jafnaldra hans aðeins
töf frá því að fólk gæti farið að
þjóna sínum guði og því styttri
sem hún var því betra. Og hann
var þannig samsettur að stéttvísin
og samstaðan gegn auðvaldinu
blandaðist ríkri einstaklings-
hyggju. Úr þessum þáttum var
persóna Einars ofin og þegar við
bættist hlýja og góð kímnigáfa
var ekki hægt annað að hænast að
honum. Einar var einn þeirra
manna sem mótuðu mig.
Þess vegna vil ég þakka fyrir
samfylgdina, þótt hún væri stutt.
Þröstur Haraldsson
Hinn 15. október sl. lést í
Reykjavík, Einar Guðbjartsson
verkamaður. Hann var fæddur að
Hamri í Múlasveit, Barða-
strandasýslu þann 15. september
1901. Foreldrar hans voru hjónin
Guðbjartur Árnason og Halldóra
Þórðardóttir.
Ekki ætla ég í örfáum kveðju-
orðum, að rekja æviferil, eða
ættir Einars, en maðurinn var á
margan hátt sérstæður, og átti
ákaflega merkilegan feril sem
verkamaður í Reykjavík. Einar
mun sem barn hafa alist upp við
fátækt, eins og títt var með barn-
mörg heimili þeirra tíma. Korn-
ungur mun hann hafa byrjað að
stunda sjó, bæði á opnum bátum
og skútum vestur á fjörðum, og
unnið þar vestra við sjávarfang
hvers konar. Skömmu eftir tví-
tugt flyst hann til Reykjavíkur.
Héðan og frá ýmsum verstöðvum
stundaði hann sjó á mótorbátum
og togurum og þess á milli vann
hann í landi t.d. vann hann við
Sogsvirkjun.
Hann kvæntist eftirlifandi
konu sinni Skúlínu Haraldsdótt-
ur 1926 og varð þeim sjö barna
auðið, þau eru öll á lífi nema einn
sonurinn Haraldur, sem féll frá á
besta aldri. Barnabörnin eru fjöl-
mörg.
Ævintýri og sjóferðasögur
sagði Einar manni ekki, þó mun
hann oft hafa komist í hann
krappan og haft frá mörgu að
segja. En 1940-41 réðist hann
sem hafnarverkamaður hjá Eim-
skipafélaginu, þar vann hann
milli 20 og 30 ár og þar kynntist ég
honum, enda var varla maður við
Reykjavíkurhöfn sem þekkti
ekki Einar a.m.k. af afspurn.
Maðurinn var þvílíkur víkingur
til allrar vinnu, að með fádæmum
var. Þó hafði hann ekkert sérs-
takt útlit til þess, hann var meðal-
maður og grannur. Á styrj-
aldarárunum var vinnutíminn við
höfnina langur og oft unnið nótt
sem dag. Þó reisti hann sér íbúð-
arhús að Efstasundi 6 á þessum
árum og vann megnið af því sjálf-
ur. Það hlýtur að hafa verið á
svefntíma venjulegs fólks.
En fyrir hvað er Einar þá svo
minnisstæður? Hann var harðvít-
ugur verkalýðssinni og hafði
gífurlega sterk áhrif. Verkstjórar
virtu hann og óttuðust. Þeir virtu
hann fyrir dugnaðinn en óttuðust
að enginn einn maður gat komið
stöðvun af stað á jafn áhrifa-
mikinn hátt og hann, ef honum
fannst verkamönnum misboðið,
eða gengið á rétt þeirra.
„Gengið“ (vinnuflokkur) gekk
undir nafninu „Djöflagengið“,
eða „Englarnir". Sennilega hefur
enginn vinnuflokkur haft jafn
mikil áhrif við Reykjavíkurhöfn
og þetta fræga „gengi". Þeir unnu
fullkomlega með tvöföldum af-
köstum. En það þýddi ekki fyrir
neinn verkstjóra, að vera með
hótanir eða ofsóknir á neinn
þeirra. Samstaðan var einstök,
og aðal forystumaðurinn var Ein-
ar. Hann var gæddur fádæma
viljastyrk og festu og það ásamt
góðri greind, gerði hann ótrúlega
sterkan og áhrifamikinn á vinnu-
stað. Var hann ljúfmenni? Já og
nei, börn hændust að honum, en
hann var harður í öllum sam-
skiptum. Oft á tíðum ósamvinnu-
þýður og að mér fannst óbilgjarn,
en hann hafði fæðst vestur í
Múlasveit í fátækt, barist við sjó-
ana á Breiðafirði og út af Vest-
fjörðum, strax í bernsku, sótt sjó
við öll skilyrði, allt í kringum
landið, komið upp stórum barna-
hóp og orðið að lifa af almennum
launum. Þetta setti á manninn
mark, hann var agaður og harð-
ur.
Fáir menn hafa skammað mig
jafn mikið og hreytt í mig öllu
kaldranalegri ónotum, en fáir
hafa veitt mér jafn mikla fræðslu í
festu og hörku fyrir málum
verkamanna. Margar voru þær
stundir, sem að Einar bókstaf-
lega bjargaði mér, út úr erfið-
leikum, með festu sinni og mann-
dómi. Þá reyndist hann sannur
vinur. Fjarri fer því að samkomu-
lag milli stjórnar Dagsbrúnar og
Einars væri alltaf gott, en
ómetanlegur er þáttur hans í því
að reykvískir hafnarverkamenn
stóðu betur saman en aðrir
menn.
Frá Eimskip fór hann til Tog-
araafgreiðslunnar og þegar hann
hafði unnið þar nokkur ár, varð
hann fyrir mjög slæmu slysi, sem
hefði orðið flestum að aldurtila.
Ég man eftir að ég heimsótti Ein-
ar oft á sjúkrahús, sem allir
hugðu vera banaleguna. Og hann
gekkst undir stóra uppskurði.
Fátalaðir læknar sögðu aðspurðir
að það væri lítil sem engin von um
líf. En harkan og seiglan sagði til
sín og hann reis upp á ný og í
staðinn fyrir að venjulegir menn
hefðu vart haft fótavist meir, þá
hóf hann aftur hina erfiðu vinnu
hjá Togaraafgreiðslunni.
Síðustu árin voru Einari á ýms-
an hátt erfið. Kona hans veiktist
mjög alvarlega og hefur legið
meðvitundarlítil í nokkur ár á
sjúkrahúsi. Þá sá ég Einar fyrst
bogna. Ýmsir erfiðleikar sóttu að
honum og heilsan orðin mjög
slæm, en harkan hélt í honum líf-
inu. Én tvö af uppkomnum börn-
um hans, Hörður, sem bjó með
föður sínum, og Halldóra, sem
bjó með stórri fjölskyldu á neðri
hæð í sama húsi, voru honum
ómetanleg stoð í veikindum
hans.
Stundum stríddi ég Einari á
Múlasveit, sem væri gróðurlítil
sveit með rýrar jarðir. Mér tókst
oft að reita hann til reiði með
þessu, því að honum voru æsku-
stöðvarnar kærar. Nú er Múla-
sveitin komin í eyði og Einar
Guðbjartsson fallinn frá.
Farðu vel Einar.
Guðmundur J. Guðmundsson
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Mlðvlkudagur 23. október 1985