Þjóðviljinn - 16.02.1986, Síða 14

Barn með mikið skarð í vör.
Sami maður fullvaxta eftir að öllum
aðgerðum er lokið.
LÝTALÆKNINGAR
Sambland
af list og
lœkningum
ÁRNIBJÖRNSSON LÝTALÆKNIR í VIÐTALIVIÐ ÞJÓÐVILJANN
Hvaö veist þú, lesandi góöur,
um lýtalækningar? Líklegasta
svarið viö þessari spurningu,
að mati Árna Björnssonar yfir-
læknis lýtalækningadeildar
Landspítalans, er á þann veg
að þaö sé eitthvað sem teng-
ist hégómagirnd og óánægju
einhverra einstaklinga með
það útlit sem Guð gaf þeim.
„ Þetta er sú mynd sem stór
hluti almennings hefur af lýta-
lækningum. En þettanæryfir
svo miklu meira,“ sagði Árni í
viðtali við Þjóðviljann. Hvað
eru lýtalækningar þá í raun og
veru. Um það er ætlunin að
fræðast af Árna, sem er einn
af þremur sérfræðingum í
þessari grein sem starfa við
hanaáíslandiídag.
Blaðamaður byrjar á því að
spyrja Árna um viðfangsefni lýta-
lækninga. „Viðfangsefnin eru
fyrst og fremst sjúkdómar á yfir-
borði líkamans og aðferðirnar
sem notaðar eru byggjast á vefja-
flutningum af ýmsu tagi. Það er
meðal annars fólgið í því að taka
hluta af vef, oftast húð, og flytja
hann á annan stað á líkamanum
þar sem á að nota hann. Það má
taka vef alveg af upprunalegum
stað og græða hann á nýjan stað
eða þá að hann er tekinn í áföng-
um og heldur þá við blóðrásart-
engslum við upprunalega staðinn
þar til hann hefur náð því að
tengjast blóðrásarkerfinu á
staðnum sem hann er fluttur á.
Það sem við fáumst við er marg-
víslegt. Meðal annars gerum við
aðgerðir á börnum sem fæðast
með skarð í góm og vör, eða
önnur meðfædd lýti. Annað er
sárameðferð. Sár geta orðið til á
ýmsan hátt, þú getur skorið þig á
hníf, brennt þig á eldi og svo
framvegis. Okkar hlutverk er að
græða slík sár sem eru á yfirborði
líkamans. Það geta verið einfald-
ar aðgerir, til dæmis þegar aðeins
þarf að leggja sárabarmana sam-
an og sauma, eða flóknari en þá
getur þurft að grípa til vefjaflutn-
ings. Þriðja viðfangsefnið er
krabbamein á yfirborði líkams.
Ekki nóg að
fjarlœgja meinið
Ennþá eru skurðaðgerðir ör-
uggasta lækningaaðferðin við
flestar tegundir krabbameins þar
sem skurðaðgerðum verður kom-
ið við. En það er ekki nóg að
fjarlægja meinið, það verður að
gera líf sjúklingsins eins bærilegt
og hægt er og sjá til þess að hann
líti út eins og annað fólk og geti
tekið þátt í lífinu á eðlilegan hátt.
Fegrunarskurðlækningar (est-
etískar aðgerðir) ganga út á það
að breyta því sem kann að vera
afbrigði frá því eðlilega í betra
horf. Ég get tekið nokkur dæmi
um slíkt: fullorðin kona sem er
mun hrukkóttari en konur á
hennar aldri eru venjulega og líð-
ur fyrir það á margan hátt. Hún
gæti til dæmis verið að Ieita sér að
vinnu eftir að hafa unnið heima
lengi og gengur það erfiðlega
vegna þess að vinnumarkaðurinn
í dag sækist eftir ungu og fersk-
legu útliti, er æsku óirenteraður
ef svo má segja. Annað dæmi
gæti verið barn sem hefur fæðst
með óeðlilega útstandandi eyru
og er strítt á því alla bernsku sína.
Við gerum aðgerðir á konum sem
eru með of stór brjóst eða þá of
lítil og svo framvegis. Þegar slíkt
fólk leitar eftir aðstoð, þá er
rangt að neita því án þess að
kanna málið og athuga hvort ekki
sé hægt að hjálpa þessu fólki á
einhvern hátt. Maður á kannski
erfitt með að setja sig í spor slíkra
einstaklinga svo að það er stund-
um nauðsynlegt fyrir mig að vega
og meta hvert tilfelli í sálfræði-
legum skilningi. Og um leið verð-
ur að athuga hvort óskir um
breytingar séu ekki óraunhæfar.
Það verður líka að gera viðkom-
andi einstaklingi grein fyrir því
hvaða hættur geta verið aðgerð-
inni samfara, því allar skurðað-
gerðir bera með sér einhverjar
hættur, mismunandi miklar þó.
Fólk þarf líka að vita að öll sár á
yfirborði líkamans gróa með öri.
Spurningin er ekki hvort það
kemur ör, heldur um hvernig það
verður og það fer bæði eftir því
hvernig gengið er frá sárinu og
því hvernig tilhneigingu viðkom-
andi hefur til þess að mynda ör,
en það er mjög mismunandi. Við
brjóstaminnkunaraðgerðir, sem
oft eru gerðar vegna þess að
brjóstin eru of þung og auk þess
getur verið erfitt fyrir konuna að
fá á sig venjulegan klæðnað,
koma alltaf ör, sem þó geta verið
mjög mismunandi áberandi."
Nýjar rannsóknir
ó orsök skarðs
í góm
- Hversu algengt er að börn
fœðist með skarð í vör og góm
hérlendis?
„Tíðnin hér á landi er í hærri
kantinum, það eru átta til tólf
börn á hverju ári. Aðgerð á slíku
barni byggist á því að laga form
eða útlit og hins vegar á því að
bæta starfsgetu þess. Barn með
klofinn góm getur ekki tekið til
sín fæðu með því að sjúga móður-
brjóstið og það er meðal annars
ástæðan fyrir því að slík börn
deyja fljótt í þróunarlöndum.
Við þekkjum ekki ennþá þau
lögmál sem valda þessu, aðeins
það að þetta er að einhverju leyti
ættgengt. Við Alfreð Árnason
höfum undanfarið athugað eina
ákveðna ætt á íslandi og höfum
fundið í henni erfðaþætti sem
fylgir skarð í góm. Við höfum at-
hugað sex ættliði þessarar ættar
og það sem kom mér á sporið var
það að þessi galli er bundinn við
karllegginn, það er óvenjulegt
því að hlutföllin milli kynja eru
venjulega þannig að þetta er al-
gengara hjá stúlkum."
- Hafa slíkar niðurstöður feng-
ist áður?
„Mér vitanlega þá hefur þetta
aðeins komið í ljós einu sinni
áður og þá var indjánaætt á Nýja-
Englandi lýst með svipað fyrir-
bæri fyrir löngu. Skarð í vör og
góm er mjög algengt á ákveðnum
svæðum í Japan og einnig á Ind-
landi, þar sem bannað er að gift-
ast út fyrir ættbálka. Englending-
ar hafa sýnt þessum athugunum
áhuga og nú hefur samstarf tekist
milli lýtalækningadeildar Lands-
pítalans, Blóðbankans og St.
Mary’s Hospital í London um
þessar rannsóknir.
Þegar gera á aðgerð á barni
með skarð í vör og/eða góm þá
þurfum við að gera áætlanir til
16-20 ára fram í tímann. Það þarf
að hafa samráð við fjölda sér-
fræðinga, til dæmis hálf- nef- og
eyrnalækni, talmeinafræðing,
tannlækni, tannréttingasérfræð-
ing, sálfræðinga og fleiri.
Tólf sjúkrarúm
ó deildinni
- Hvenœr hófust lýtalœkningar
hérlendis?
„Fyrsta aðgerðin sem var fram-
kvæmd hér á íslandi, var mér vit-
anlega framkvæmd á eldhúsborði
niðri á Bergstaðastrætiárið 1902.
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. febrúar 1986
Það var Björn Ólafsson sem
framkvæmdi þá húðflutning til
þess að græða sár á augnloki
sjúklings. Áður en sérfræðingar,
sem fást eingöngu við lýtalækni-
ngar, komu til þá höfðu ýmsir
eldri læknar gert við skarð í vör
og reynt að laga skarð í góm.
Fyrsti skurðlæknir sem stundaði
lýtalækningar í einhverjum mæli
var prófessor Snorri Hallgríms-
son. Lýtalækningadeild Lands-
pítalans var ekki tekin í gagnið
fyrr en 1974. Ég byrjaði að starfa
rétt fyrir 1960 og Knútur Björns-
son skömmu síðar og upp úr því
má segja að lýtalækningar hafi
verið byrjaðar í verulegum mæli.
Þessi eina deild landsins hefur
yfir að ráða tólf rúmum og þar af
er eitt alltaf til reiðu fyrir sjúkl-
inga með meiri háttar brunasár,
en þeir koma allir beint til okkar.
- Hvaða nýjungar eru helstar á
sviði lýtalækninga?
„Það er fyrst og fremst notkun
smásjár við aðgerðir. Það hófst á
því að byrjað var að sauma á af-
höggna limi, hendur og fætur.
Fyrsta greinin sem birtist um slíkt
var frá Kínverjum. Síðan var far-
ið að sauma á fingur og hefur þró-
ast yfir í að flytja heil vefjastykki
og taka þau með æðunum sem
flytja blóðið til og frá staðnum og
tengja þær aftur á nýjum stað.
Vefjaþensla er líka nýjung. Hún
byggist á því að þar sem húðin er
teygjanleg þá er hægt að setja
belg undir húðina og blása í gegn-
um þar til gerðan ventil vökva
sem blæs upp belginn og þá
teygist á húðinni smátt og smátt.
Með þessu móti má hylja ör með
því að þenja húð við hlið á öri.
Hótt ó sjöunda
hundrað bíða
Þriðja nýjungin tengist þessum
svokölluðu fegrunarskurðlækn-
ingum og byggist á því að soga
fitu úr líkamanum. Þetta er upp-
runnið í Sviss og Frakklandi en er
ennþá á tilraunastigi að mínu
mati. Það er mikið gert af þessu í
Bandaríkjunum en við eigum enn
eftir að sjá hvaða afleiðingar
þetta getur haft í för með sér.
Aðgerðir á meiriháttar með-
fæddum lýtum á andlits- og höf-
uðbeinum er líka nýjung og er
einnig upprunnið í Frakklandi.
Slík vansköpun er mjög sjaldgæf
og aðgerðir við þessu eru ekki
framkvæmdar nema á sérútbún-
um sjúkrahúsum erlendis, og
krefst þá samvinnu við heila-
skurðlækna.
- Hversu stórar aðgerðir er
hœgt að framkvœma hérlendis?