Þjóðviljinn - 24.09.1986, Blaðsíða 8

„Við sigrum með andspymu". Frá göngu hústaka og stuðningsmanna þeirra. Ljósm.: Lavri Dammert.
Þrátt fyrir umsátursástand við Ryes-
götu gáfu bæði ibúarnir og baráttu-
fólkið sór tíma til að virða fyrir sér
vettvang átakanna í sólskininu á
föstudagseftirmiðdag.
Trausturvamarveggurhústakafyrirframan Ryesgade58, daginn sem byrjað var að reisa götuvfgin. Ljósm.: Lavri Dammert.
,ÞAR SEM
„Vofa fer í gegnum Evr-
ópu, vofa hústaka“. Þannig
byrjuðu margar blaöagrein-
ar í evrópskum blööum um
1980, þegar ungmenni í
flestum stórborgum réðust
inn í ónotuð hús og kröfð-
ust þess að fá að setjast þar
að, annað hvort til íbúðar
eða til að hafa þar hvers
kyns félagsstarfsemi. Þessi
atvinnulausu ungmenni
kölluðust í Kraakers í Hol-
landi, Squatters í Bretiandi,
en i Þýskalandi Besetzer og
besættere í Danmörku, eða
BZ. í öllum stórborgum Evr-
ópu loguðu götubardagar,
þúsundír ungmenna hrifust
með, en oftast endaði bar-
áttan með algerum ósigri,
og unga fólkið reikaði aftur
sundrað og eirðarlaust um
borgirnar og margir urðu
áfengi og eiturlyfjum að
bráð.
Flótti um jarðgöng
í Danmörku áttu hústakar sér
forsögu, því að á síðasta áratug
var öflug hreyfing, sem kölluð
var Slumstormere. Sumir þeirra
voru reikandi ungt fólk, sem var
að leita sér að húsnæði, en aðrir
voru gallharðir baráttumenn,
sem lögðu megináhersluna á
breytta húsnæðisstefnu, sem
myndi tryggja öllum mannsæm-
andi húsnæði, án tillits til efna-
hags. Þessi hreyfing lognaðist út
af í lok áratugarins, en þá voru
arftakarnir mættir til leiks.
f Kristjaníu voru þá fjölmörg
böm, sem höfðu hlaupist að
heiman og vildu njóta sjálfræðis.
Þau voru nú að verða unglingar
og tóku höndum saman við ung-
linga úr öðrum hverfum um að fá
„Barnahús“, þar sem böm og
unglingar gætu verið saman án af-
skipta fullorðinna. Þau hertóku
gamlan skóla á Kristjánshöfn, en
urðu undan að síga, vegna utan-
aðkomandi þrýstings og innri
upplausnar. Hluti þeirra hélt
áfram baráttunni, og upp úr 1981
var hreyfingin tvískipt. Hluti
hennar barðist fyrir nýju æsku-
lýðshúsi, sem lyti algerlega stjórn
æskulýðsins sjálfs, en hluti
hreyfingarinnar helgaði sig bar-
áttunni fyrir íbúðarhúsnæði
handa ungu fólki. Eftir nokkrar
hústökur og margra bardaga við
lögregluna fengu ungmennin
æskulýðshús að Jagtvej á Nörre-
bro, sem enn starfar með góðum
árangri. Þeir sem leituðu af íbúð-
arhúsnæði áttu hins vegar að
rammari reip að draga, því að
þeim var ávallt hent út úr þeim
húsum, sem þau fluttu inn í.
Margir muna eftir Allotria á
Nörrebro, sem hústakarnir héldu
í hálft ár. Lögreglan gerði síðan
mjög hemaðarlega innrás í húsið;
tugum fflefldra var lyft upp að
hlið hússins og þeir bmtust inn í
það með loftpressum, hlupu síð-
an niður allar tröppur í besta
Rambó-stíl með sprautur sem
sprautuðu einhverri froðu, en
gripu í tómt! Hústakarnir höfðu
skriðið út úr húsinu eftir jarð-
göngum, sem þeir höfðu gert,
komu upp hjá pípulagninga-
manni hinum megin við götuna
og hann smyglaði þeim út um
bakdyrnar, þannig að þeir sluppu
fram hjá margföldum hring í fleiri
hundruð lögregluþjóna.
Sætleiki þessa „sigurs“ hústak-
anna breyttist þó fljótt í beiskju.
Þeir reikuðu um, húsnæðislausir,
í nokkra mánuði, en tóku svo til
við að taka hús, láta henda sér út,
osfrv. f ársbyrjun 1983 hertóku
þeir svo hús að Ryesgade 58, sem
átti að rífa. Lögreglan vildi henda
þeim út sem fyrst, en þá kom í
ljós, að búsetafélagið sem átti
húsið, vildi ekki sjá slíkar aðfarir,
og hústakarnir hreiðruðu um sig
og komust að því, að hægt væri að
gera við húsið í stað þess að rífa
það.
Á sama tíma tóku hústakarnir
ýmis önnur hús. Mörg þeirra til-
heyrðu félaginu Ungbo, sem er
hálfopinbert fyrirtæki, sem ætlað
er að leysa húsnæðisvanda ungs
fólks. Fyrirtækið er rekið af kröt-
um og þykir vinsæll stökkpallur í
framapoti þeirra. Það „leysir
vanda“ unga fólksins með því að
reisa eins konar stúdentagarða,
eða endurnýja gömul hús, þannig
að hvert ungmenni fái sitt her-
bergi, en noti eldunarstöðu með
öðrum. Þama velst fólk saman af
handahófi, margir verða ein-
manna, og tíðni sálrænna vanda-
mála og sjálfsmorða er há. Hús-
takarnir tefldu fram eigin reynslu
sem valkosti við þessa stefnu:
Þeir veljast sjálfir saman, vinna
saman að því að endumýja húsin
og innrétta þau að þeim þörfum
sem þau hafa og uppgötva, á
meðan þau em að innrétta húsin.
Valkostur hústaka er mun ódýr-
ari en dýr endurnýjun eða ný-
bygging Ungbos, og hann leysir
mun betur þarfir þeirra sem ein-
staklinga og heildar. Hins vegar
inniheldur þessi valkostur, að
valdamennirnir og skriffinnarnir
í Ungbo og í stjórn borgarinnar
verða að afsala sér völdum í
hendur ungmenna sem stjórna
sér sjálf.
Hústakarnir hertóku nokkur
hús sem Ungbo hafði keypt og
hugðist breyta, og vildu þeir kný-
ja í gegn að valkostur þeirra yrði
leiðarljós endurnýjunarinnar.
Þeim var hins vegar hent út í
hvert skipti, og um leið efldist
hatur ungmennanna á Ungbo.
Ungbo vildi nú gjarnan hressa
upp á ímynd sína gagnvart ungu
fólki og keypti Ryesgade 58 með
það yfirlýsta markmið fyrir
augum að ná samkomulagi við
ungmenninn um rekstur hússins
og verða þannig fyrirmynd að
lausn þess vanda, sem hústökur
voru orðnar að í augum kerfisins.
Síðan hófust samningaviðræð-
ur, og þær hafa nú staðið yfir í 3‘/2
ár, að vísu með mörgum hléum,
því að oft hafa báðir aðilar skellt
hurðum. Kröfur hústaka hafa
ávallt verið mjög ljósar: þeir vilja
sjálfir framkvæma endurnýjun
hússins og ráða síðan daglegum
rekstri þess sjálf, en opinberir að-
ilareigi að eiga húsið. Ungbo hef-
ur hins vegar reynt ótal leiðir til
að fá hústakana til að fallast á að
húsið verði annað hvort undir
stjórn borgaryfirvalda eða það
verði í einkaeign. Ýmsir góð-
hjartaðir aðilar útí bæ hafa boðist
til að kaupa húsið og gefa það
hústökunum, en þeir hafa ekki
fallist á þau lausn. Lausnin verð-
ur að fela það í sér, að opinberir
aðilar taki á einhvern hátt ábyrgð
á húsnæðisvandanum.
Oft hefur soðið upp úr í þessum
samningaviðræðum, og marga
nóttina hafa hústakamir farið að
sofa með óttanum um að vakna
við fíleflda kylfubera inni á gólfi
hjá sér og óblíða meðferð á leið í
steininn. Geðstilltir menn gátu
þó haft vitið fyrir Ungbo, þangað
til þolinmæðin brast nú um miðj-
an ágúst og Ungbo sendi hús-
tökunum þau skilaboð, að þeir
yrðu að hafa sig á brott frá Ryes-
gade 58 fyrir miðjan september.
Fullt starf að
vera hústaki
Þrátt fyrir sífellda óvissu og
mörg vonbrigði, höfðu hústak-
arnir smám saman mótað sér
SAGT FRÁ BARÁTTU HÚS-
ANNÁLL „BORGARASTRÍÐS-
BARATTA, ÞAR
við hliðina verið breytt í kaffihús
„Café Daffy“ með tilvísun bæði
til teiknimyndahetjunnar og til
Gadaffy, sem afturhaldsmálg-
ögnin höfðu líkt hústökunum við.
„Það er fullt starf allan sólar-
hringinn að vera hústaki. Maður
vinnur að endurnýjun og lagfær-
ingum, sinnir heimilisstörfum,
tekur þátt í hinni pólitísku bar-
áttu og í félagslífinu. Þannig
myndar lífið eina samfellda heild,
og þannig viljum við lifa. Þess
vegna viljum við berjast af fullri
hörku gegn því að okkur verði
hent aftur út í húsnæðisleysið eða
einangraða herbergiskytru á
stúdentagarði, þar sem maður
þekkir engan eða kann jafnvel
ekki við nágrannann.“ Með þess-
um orðum lýsti hústaki í síðustu
viku, hvernig daglangur veruleiki
og pólitísk framtíðarsýn mynda
samfellda heild hjá hústökunum.
Flestir þeirra taka þátt í annarri
eðlilegt líf að Ryesgade. Þeir
breyttu húsinu, sem upphaflega
var litlar einstaklingsíbúðir, í
fimm sambýli, og bjuggu tíu
manns í hverju. í hverju sambýli
var gert vistlegt eldhús, herberg-
in voru lagfærð og máluð, dyttað
var að gluggum og vatnslögnum
og gerð baðherbergi og klósett.
Síðast nú í sumar var gamalli
kjötbúð á neðstu hæðinni breytt í
stórt sameiginlegt baðherbergi,
og áður hafði verslunarhúsnæð;
Á bak við hina daamigerðu hústakagrímu eru ósköp venjuleg ungmenni sem viðurkenna að þau eru hrædd. Ljósm.: Lavri Dammert.
pólitískri baráttu, t.d. gegn kyn-
þáttamisrétti og aðskiinaðar-
stefnu, gegn mengun og gegn
bágum kjörum ungs fólks á
dönskum vinnumarkaði. Innan
veggja Ryesgade 58 blómstrar
mannlíf, sem líkist því sem Krist-
janíubúar ætluðu að skapa en
tókst ekki. Að Ryesgade 58 finn-
ur maður ekki þá deyfð og upp-
gjöf sem aila jafnan einkennir
atvinnulaust ungt fólk.
Hústakarnir eru á aldrinum 15-
30, jafnt karlar sem konur og úr
flestum stéttum samfélagsins.
Einstaka þeirra hafa vinnu eða
ganga í skóla, en flestir eru „full
time“ hústakar.
Götuvígi og íkveikjur
í byrjun september voru hús-
takarnir þess fullvissir að þeim
yrði hent út úr Ryesgade 58 og
mótspyrna myndi lítið duga. Þeir
ákváðu þó að berjast til þrautar,
og aðferð þeirra hefur reynst ár-
angursrík. „Það hlustar enginn á
þig nema að þú beitir valdi, því
miður“, er algengt viðkvæði
þeirra.
Ásamt stuðningsmönnum sín-
um gengust hústakamir fyrir
mótmælagöngu frá Ráðhústorg-
inu að Ryesgade 58. Þegar þang-
að var komið tóku menn til við að
reisa götuvígi, en lögreglan beið
álengdar og þorði ekki til atlögu
við þetta lið um þúsund manna.
Um kvöldið og daginn eftir gerði
hún nokkur sýndaráhlaup, eins
og til þess að prófa styrk andstæð-
ingsins, en var hrakin aftur á bak
með grjótkasti. Hústakarnir létu
ófriðlega, kveiktu í vinnuskúr og
vinnuvélum á nálægu byggingar-
svæði og eltu óeinkennisklædda
lögregluþjóna með barsmíðum
og grjótkasti um nálægar götur.
Nú komust fjölmiðlar í feitt.
Öll dagblöð skreyttu forsíður
sínar myndum af ógnvekjandi
ungmennum með hettur yfir
höfðinu og barefli í höndum, og
síðdegisblöðin þóttust hafa kom-
ist á snoðir um vopnaburð bak
við götuvígin. Hústakar voru
orðnir að hryðjuverkamönnum í
augum almennings. Þessi nei-
kvæða mynd varð þó ekki til þess
að lögreglan beitti fullum þunga
og bryti hústakana á bak aftur.
Ótal manns varaði við því að lagt
yrði í jafn tvísýna aðgerð, og lög-
reglan skoraði enn á stjórnmála-
menn að leysa vandann.
Strax á öðrum og þriðja degi
umsátursins um Ryesgade fóru
að berast ýmsar tillögur um lausn
vandans. Kim Larsen og félagar
hans í Cirkus Himmelblaa buðust
til að kaupa húsið af Ungbo og
gefa það hústökunum, og Verka-
mannasambandið, Læknafélagið
og svonefndur Friðarsjóður buð-
ust til að taka þátt í þeim
kaupum. Farnar voru stuðnings-
göngur til Ryesgade, og æ fleiri
aðilar lýstu yfir stuðningi við mál-
stað hústaka. Á fjórða degi um-
sáturs breyttu hústakar fram-
komu sinni gagnvart fjölmiðlum.
Fram að því höfðu þeir einungis
hreytt ónotum í blaðasnápa eða
lesið upp stuttar og óbilgjarnar
fréttatilkynningar, en nú tóku
þeir að koma fram í fjölmiðlum
og útskýra með yfirveguðum orð-
um hverjar væru kröfur þeirra og
í Kaupmannahöfn
hvers vegna þær væru réttmætar.
M.a. bentu þeir á, að Ungbo ætl-
aði að breyta húsinu fyrir marg-
falt hærri upphæð en hústakarnir
þyrftu sjálfir, og samt kæmust
færri íbúar í húsið, ef Ungbo
hefði sitt fram. Þá lýstu þeir lifn-
aðarháttum sínum og hugsjónum
með svo vel völdum orðum, að
almenningi varð ljóst, að hér
voru engir hryðjuverkamenn,
heldur ungt fólk, sem vill vinna
uppbyggingarstarf, en er hrakið
út í horn af skammsýnum og vald-
agráðugum skriffinnum og ber
frá sér. Hústakar eru ekki
hlynntir ofbeldi, en reynslan af
umsátrinu um Ryesgade virðist
því miður staðfesta kenningu
þeirra, að oft verður að beita of-
beldi til að einhver hlusti á frið-
samar kröfur þínar.
Valdatafl í
borgarstjórn
Fimmtudaginn 18. september
var haldinn borgarstjórnarfund-
ur, þar sem Ryesgade 58 var að-
almálið á dagskrá. Yfirborgar-
stjóri Kaupmannahafnar, sósíal-
demókratinn Egon Weidekamp,
hafði fram að því haft hljótt um
sig og neitað að ræða málið við
fjölmiðla. Nú stóðu hins vegar öll
spjót á honum. Hústakarnir
höfðu komist að samkomulagi
við Kim Larsen og félaga hans í
Cirkus Himmelblá um að þeir
síðarnefndu keyptu húsið og
gæfu það borginni, sem veitti
hústökum fullan umráðarétt yfir
því, en ekki hafði verið hægt að
toga það upp úr Weidekamp,
hvort hann tæki við gjöfinni.
Ýmsir gagnrýndu þann valda-
hroka sem hann hafði ávallt sýnt í
samskiptum sínum við hústaka,
meira að segja Anker Jörgensen í
sjónvarpi kvöldið fyrir borgar-
stjórnarfundinn. Þann dag kom
hins vegar í ljós, að Weidekamp
vildi ekki brjóta odd af oflæti
sínu. Hann bar fram nýja tillögu í
málinu, að stofnaður yrði sér-
stakur sjóður á vegum borgarinn-
ar, sem sæi um öll samskipti við
hústaka og tæki m.a. við hugsan-
legum peningagjöfum til kaupa á
húsi handa þeim. Þótt vitað væri
að hústakarnir myndu ekki fallast
á þessa lausn, pressaði Weide-
kamp tillögu sína í gegn, með
stuðningi sósíaldemókrata og
hægri flokkanna. Sósíalíski þjóð-
arflokkurinn samþykkti hana
einnig, þótt fulltrúar hans kysu
heldur að gengið yrði að öllum
kröfum hústakanna. Fljótlega
eftir að fundi lauk, lýstu hústak-
arnir því yfir, að þeir féllust ekki
á „lausn" Weidekamps, heldur
krefðust þeir þess að borgin yrði
beiniínis eigandi hússins og lýsti á
þann hátt ábyrgð sinni á lausn
húsnæðisvandans.
Deilan var sem sé komin í hnút
enn einu sinni, en á bak við götu-
vígin var baráttuviljinn óskertur.
Sumir voru bjartsýnir á að pólit-
ísk lausn fengist, en aðrir áttu
frekar von á því, að lögreglunni
yrði að lokum sigað á hústakana.
Alla dagana hafði verið stöð-
ugur straumur stuðningsmanna
að götuvígjunum umhverfis
Ryesgade, og margir þeirra
skutust inn fyrir þegar færi gafst
fyrir lögreglu. Á föstudagskyöld-
ið kom hins vegar óvenjuleg
sendinefnd að götuvígjunum og
bað um að tala við hústakana.
Þar voru komnir fulltrúar flestra
flokka í borgarstjóm, þ.á.m.
tveggja miðflokka og auk þess
einn íhaldsmaður. Þeir sátu á
fundi með hústökunum alla nótt-
ina og náðu samkomulagi um til-
lögu, sem flytja skyldi í borgar-
stjórn sem mótvægi við tillögu
Weidekamps, og var þar gengið
að öllum kröfum hústakanna.
Um helgina leit út fyrir að
naumur meirihluti væri fyrir þess-
ari tillögu, en að þeim meirihluta
stóðu flokkarnir vinstra megin
við sósíaldemókrata, auk tveggja
miðflokka og þessa eina íhalds-
manns, sem hústakarnir unnu
algerlega á band sitt þessa nótt
sem hann sat á fundi með þeim.
Á sunnudag kom hins vegar
afturkippur í málið, því að full-
trúar Sósíalíska Þjóðarflokksins
lýstu yfir vilja sínum til að ganga á
ný til samningaviðræðna við sósí-
aldemókrata til að ná breiðri
samstöðu um lausn málsins. Er
vandséð, að þessi sáttavilji leiði
til neins, því að Weidekamp hef-
ur sýnt það og sannað að hann er
ósveigjanlegur og vill ekki fyrir
nokkurn mun láta undan hús-
tökunum. Afstaða hans til þeirra
getur ekki kallast annað en blint
hatur, enda hafa þeir haft hann
mjög að skotspæni og m.a. unnið
spellvirki bæði á skrifstofu hans
og heimili.
Þegar þetta er ritað ríkir sem sé
mikið óvissuástand um örlög Ry-
esgade 58. Ekki er ljóst hvort
meirihluti fæst fyrir þeirri einu
friðsömu leið sem er möguleg,
þ.e. að ganga að kröfum hústak-
anna, eða hústökum verður hent
út með tilheyrandi blóðbaði.
Stemmningin í
frelsuðu hverfi
Alla þessa daga hefur sú
stemmning ríkt bak við götuvíg-
in, sem einungis skapast í hörð-
um verkfallsátökum eða sam-
bærilegri baráttu. Menn vinna
einbeittir og ákveðnir, í þessu til-
viki við að styrkja götuvígin og
gæta þeirra, við að afla vista eða
við að aðstoða aðra íbúa hverfis-
ins við að halda uppi sem eðlileg-
ustu lífi. Jafnframt er hátíðar-
stemmning. Tónlistarmenn
skjótast yfir götuvígin með hljóð-
færi sín og spila fyrir baráttufólk-
ið. Á kránni og í bráðabirgða-
skýlum stuðningsmannanna
slaka menn á og ræða málin.
Byltingarrómantíkerar falla r itt-
úrulega í stafi og finnst þeir vera
staddir í Parísarkommúnunn'
1871 eða í Barcelona 1936, en
jarðbundnara fólk finnur líka
fyrir sannleikanum í vígorði hús-
takanna: „Þar sem er barátta, þar
er líf.“
Kaupmannahöfn 22.9.’86
-K.ÓI./-g.
TAKA í KAUPINHÖFN SÍÐUSTU ÁRIN.
INS“ Á RYESGADE UNDANFARNA DAGA
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINH Mi&vHcudagur 24. s«ptMnber 1966
Miðvikudagur 24. eeptefnber 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9