Þjóðviljinn - 26.09.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Fagmennska eða flumbrugangur
Á þeim nýfæddu og endurfæddu Ijósavaka-
fjölmiðlum sem mesta athygli vekja um þessar
mundir er nú mikil áhersla lögð á gamla tegund
dagskrárgerðar, sem margir töldu að hefði
gengið sér til húðar fyrir löngu og ný og betri
vinnubrögð væru komin í staðinn. Þessi dag-
skrárgerð byggist á því að óundirbúnu efni er
útvarpað og sjónvarpað beint án þess að gerð
sé nokkur tilraun til að vinna það á einn eða
annan hátt; og til að mýkja þetta óundirbúna
efni er það fleygað með graðhestamúsík, sem
sjaldnast tengist því efni eða stemmningu sem
þarna er á ferðum.
Svona dagskrárgerð tíðkaðist mjög á frum-
býlisárum útvarps og sjónvarps af þeirri ein-
földu ástæðu, að erfitt var eða illframkvæman-
legt að klippa stálþráð og myndband. En nú er
önnur öldin. Nú er það ekki lengur tæknin sem
bregst, heldur manneskjurnar.
Nú skyldi enginn taka þessi orð sem fordæm-
ingu á efni af þessu tagi, því að undirbúnings-
laus viðtöl og uppákomur af ýmsu tagi geta
verið hið besta efni. Ástæðan fyrir því að tíma-
bært er að minnast á þessa dagskrárgerð er sú,
að því miður er farið að örla á dálítið brjóstum-
kennanlegri sjálfumgleði hjá sumu því fólki,
sem mestan part vinnur við að reka hljóðnema
upp að talfærunum á fólki fyrirvaralaust og lætur
síðan gossa án umhugsunar út á öldur Ijósvak-
ans það sem gengur fram af munni viðmæland-
ans hverju sinni (það er að segja ef viðmæland-
inn er svo kurteis að ekki þarf að skrúfa niður í
honum áður en hann veldur hneyksli). Þessi
sjálfumgleði lýsir sér í því að-dásama þessi
vinnubrögð umfram önnur og kalla þau „fag-
mennsku" eða „útvarpsmennsku".
Það er stór munur á þessum handahófs-
kenndu vinnubrögðum og lifandi fréttaflutningi.
Með nútímatækni er fjölmiðlum Ijósvakans gert
kleift að flytja fréttir af atburðum um leið og þeir
gerast.
Engum atburði er þó hægt að útvarpa beint
og í heilu lagi án þess að eitthvað sé í hann
krukkað (meðvitað eða ómeðvitað). Afstaða til
atburðarins er tekin með því hvernig mynd er
valin til útsendingar, hvar myndavélin er stað-
sett og hvert myndefnið er, auk þess sem það
gildir bæði fyrir útvarp og sjónvarp að afstaða
útvarpsmannsins kemur að nokkru leyti í Ijós,
þegar hann beinir hljóðnema að einhverjum að-
ila sem hann sjálfur velur - og ákveður tíma-
lengd flutningsins.
Sumir atburðir eru þannig að það er mikill
fengur að því að fá að vera vitni að beinni út-
sendingu þegar þeir eru að gerast. En sem
betur fer er hraði nútímans ekki orðinn slíkur að
annaðhvort hljóti maður að vera á staðnum
þegar eitthvað gerist - ella missi maður af því.
Við megum ekki verða gagntekin af barna-
legri hrifningu yfir tækninni. Tæki til beinna út-
sendinga er fáránlegt að nota til beinna útsend-
inga frá stöðum þar sem ekkert er að gerast,
sem ekki væri betur lýst með því að nálgast það
í rólegheitum.
Menn gleyma ekki á næstunni æðibunu-
ganginum í þættinum „Á líðandi stund“ sem
sjónvarpið sýndi í fyrra, þegar vaðið var fram og
aftur í beinni útsendingu án þess að nokkuð
sérstakt væri að gerast, sem ekki hefði skilað
sér betur og skipulegar í unninni dagskrá. Hraði
og flumbrugangur er ekki fagmennska.
Fagmennska hefur verið á háu stigi um árabil
hjá hljóðvarpinu, sem hefur boðið upp á fag-
mannlega dagskrá. Ekki svo að skilja að at-
vinnuútvarpsmenn hafi séð um alla dagskrár-
liði. Þvert á móti.
Ríkisútvarpið hefur verið tengt líðandi stund
og fólkinu í landinu með þeim hætti, að fjölda-
margir landsmenn hafa lagt útvarpinu til efni,
sem þeir hafa sjálfir tekið saman, unnið og
undirbúið. Það er fagmennska að reka slíkt út-
varp.
Fagmennska er ekki fólgin í því að etja
myndavél í gang eða opna fyrir hljóðnema og
bíða svo og vona að eitthvað gerist, ellegar
einhver segi eitthvað skemmtilegt - eða jafnvel
eitthvað af viti. - Þráinn
KUPPT OG SKORIÐ
Vill mikið
meira?
íslendingar eru enn á því
neyslustigi að þeir vilja meira
sjónvarp. Margir telja sig ófrjálsa
menn vegna þess að þeir hafi ekki
a.m.k. tvær-þrjár rásir að velja
um.
Og þó kom það fram á dögun-
um, að góður meirihluti þeirra lét
það uppi í skoðanakönnun, að
þeir væru ánægðir með að hafa
einn dag í viku sjónvarpslausan.
Margir vita ekki, að þeir eru
ófáir sem öfunda íslendinga af
þessari sérstöðu, sem þeir skilja
mun betur en það þjóðar-
einkenni að selja ekki bjór.
Menn eru vanir því að neyslu-
kúrfan, að minnsta kosti á vissum
sviðum, hljóti ávallt að skríða
upp á við. Þess vegna hljóti menn
að vilja meira sjónvarp í dag en í
gær og enn meira á morgun.
Samt berast héðan og þaðan
fregnir um að fólk hafi fengið
meira en nóg í bili.
Sjónvarps-
bindindi
Eða svo töldu íbúar í Penzberg
í Vestur-Þýskalandi, sem fyrir
skömmu gerðu merkilegá tilraun
á sjálfum sér: Þeir bundust sam-
tökum um að horfa alls ekki á
sjónvarp í heila viku. Tilraunin
tókst vel og allir sýnast ánægðir.
Penzberg er 14 þúsund manna
bær. Sósíaldemókratar fara með
meirihluta í bæjarstjórn. Það var
„Starfshópur um barnasjónvarp“
sem átti frumkvæðið að tilraun-
inni, en fékk góðan stuðning
bæjaryfirvalda. Slökkviliðið, lög-
reglan, leikfélagið, kvenfélag
Kristilegra, Grænmgjar, Pax
Christi og næstum því öll önnur
samtök sem til eru í bænum veittu
málinu sinn stuðning. Um þús-
und „samningar um að hafna
sjónvarpi“ voru undirritaðir. Og
þegar menn höfðu staðið við
sínar skuldbindingar fengu þeir
skjal frá bæjarstjóranum. Þar
stóð meðal annars:
„Með virðingu er staðfest að
þér hafið tekið þátt í þeirri við-
leitni að sýna sjálfstœði gagnvart
daglegri sjónvarpsneyslu".
Einn helsti tilgangur þessarar
tilraunar var, að sögn Hans-
Georgs Fruhschutz, sálfræðings
og eins af upphafsmönnum til-
raunarinnar, var að prófa „hve
háð við vœrum orðin" sjónvarp-
inu, hvort það „er farið að ráða
yfir fjölskyldulífinu eða hamla
því“.
Annað
að hugsa um
Þeir sem skipulögðu þessa til-
raun gerðu sér grein fyrir því, að
þeir væru að fást við ávanabind-
andi fjölmiðil. Þess vegna var
gripið til ýmissa ráða til þess að
þeir sem væru illa haldnir af sjón-
varpsfíkn hefðu um annað að
hugsa. Skólabörn og menntskæl-
ingar byggðu sig upp andlega
með ritgerðasmíð um efni eins og
„Erum viðþrœlarfjölmiðlanna?"
og þar var því óspart haldið fram,
að lestur, föndur og íþróttir væru
skemmtilegri en sjónvarpið.
Síðdegis alla tilraunavikuna
var efnt til margskonar starfsemi.
Námskeiðs í jóga, spilakvölda,
grillveislna og „söngkvölda gegn
sjónvarpi". Þetta þótti koma í
góðar þarfir. Menn mundu, að
tvær fjölskyldur í Berlín sem fyrir
nokkru gengust undir þá tilraun
að vera fjórar vikur án sjónvarps,
fengu einskonar fráhvarfs-
einkenni: að lokum heimtuðu
fjölskyldulimir sjónvarpið sitt
aftur grátandi.
Börn kunna ekki
að leika sér
Þessi tilraun í Penzberg er ekki
síst tengd áhyggjum sem hafa
mjög verið viðraðar í Vestur-
Þýskalandi (og víðar að sjálf-
sögðu) að undanförnu: áhyggjum
af því hve grátt sjónvarpið leikur
ung börn. Börn á leikskólum og
dagheimilum, segir ein fóstran,
„kunna ekki að leika sér lengur.
Eftir að hafa verið inni yfir sjón-
varpi rigningarhelgar eru þau fár-
ánlega árásargjörn. Og þau eru
oftast nær of þreytt orðin til þess
að geta þolað við heilan dag“.
Það fylgir með frásögninni af
sjónvarpslausu vikunni í Penz-
berg, að fæstir foreldrar geri sér
grein fyrir hættunni. Ekkert er al-
gengara en að sjónvarpið sé not-
að sem fóstri: „þá æmta þau
hvorki né skrœmta“ meðan Tom-
mi og Jenni klessa hvor annan
fimmtíu sinnum í hverri teikni-
mynd.
Enginn sveik
Og semsagt - tilraunin tókst
vel. Fréttamenn úr stærri bæjum
fóru í njósnaleiðangra til að vita
hvort þeir sæju ekki einhvern
kunnuglegan glampa í glugga hjá
sjónvarpssjúkum, sem hafði gef-
ist upp, var að svindla. Og vitan-
lega voru það ekki síst sjónvarps-
menn sjálfir sem voru á þönum
með myndavélar sínar til að festa
á filmu hegðun þess villutrúar-
fólks, sem lét sér detta það í hug
að vera án sjónvarps heila viku.
Þeir fundu engan. Meira að
segja knattspyrnudellumenn létu
sér nægja að heyra um leikina í
Evrópubikarkeppninni í útvarpi.
Drottinn minn, sagði borgar-
stjórinn. Maður þarf nú ekki
alltaf að vera með hausinn inni í
sjónvarpinu. Það er hægt að lifa
án þess.
ÁB
DJOÐVIIJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur Skarphóðins-
son.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Inaólfur Hjörleifsson, Kristín Olafs-
dóttir Magnús H. Gíslason, Mörður Arnason, Sigurdór Sigurdórsson,
Sigurður A. Friðþjófsson, Valþór Hlöðversson, Vilborg Davíðsdóttir,
Víðir Sigurðsson (íþróttir), Ingvi Kjartansson (Akureyri)
Handrita- og prófarkalesarar: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitsteiknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: ólöf Húnfjörð.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Hörður Oddfríðarson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Björnsson.
Utkeyrsla, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavik, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 50 kr.
Helgarblöð: 55 kr.
Áskriftarverð á mónuði: 500 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 26. september 1986