Þjóðviljinn - 28.09.1986, Qupperneq 8

SUNNUDAGSPfSTILL
Að loknu bókaþingi
Það má ýmislegt jákvætt
segja um Bókaþing 1986. Þó
ekki væri nema það, að þar er
fundinn sameiginlegur vett-
vangur fyrir rithöfunda og
gagnrýnendur, bókagerðar-
menn og útgefendurog bók-
sala- eiginlega alla þá sem
nálægt bókum koma nema þá
sem hanna bækur. Ef menn
vilja gera „samstillt átak“ í
þágu bókarinnar í landinu, þá
hafa þeir að minnsta kosti
appíratið.
Allmargt af því sem fram kem-
ur á slíku þingi fellur undir fróð-
leik. Við gefum út 600 titla á ári
og eru þá ekki nema 400 íbúar á
bak við hvern titil. Og það eru
ekki nema 2600 manns á bak við
hvert bókaforlag. (Þetta kom
fram í máli Kristjáns Jóhanns-
sonar). Salvör Gissurardóttir
fræddi menn um það, hvernig
tölvutækni getur auðveldað
„skrifborðsútgáfur" og að líkind-
um fjölgað bókum enn meir (för-
um við að nálgast ástandið: hver
maður sín bók?). Menn gátu líka
fræðst um nýtt og merkilegt
bókasafnsforrit sem á að greiða
mönnum aðgang að bókum.
Sammála síðasta
rœðumanni
Sá sem hlýddi átti líka auðvelt
með að vera sammála síðasta
ræðumanni. Svona oftast nær.
Bóksalar þurfa að bæta sína sölu-
tækni, grípa til nýrra ráða, sagði
Árni Einarsson, og hver andmæl-
ir því? Magnús Sigurðsson talaði
um tækniþróun í prentiðnaði og
lagði áherslu á að atvinnurekend-
ur væru ekki einráðir um hana -
sem er vitanlega eðlilegt og virð-
ingarvert stéttarfélagssjónarmið.
Það er reyndar merkilegt, hve
friðsamleg þessi tækniþróun hef-
ur orðið hér á landi í samanburði
við mikil átök sem orðið hafa í
örðum löndum: ástæðan er lík-
lega sú öðru fremur, að á ísiandi
hefur „prentgripum" fjölgað svo
ört, að ekki hefur komið til
atvinnuleysis í greininni. Það var
líka satt og rétt hjá Aðalheiði
Bjarnfreðsdóttur, að bækur hafa
haldið í okkur vitinu í þúsund ár
og að „góð bók er eins og góð
kjötsúpa. Betri upphituð!“ Og
það er líka satt og rétt sem fleiri
en einn minntust á: það er ekki úr
vegi að fjölga verðlaunaveiting-
um til að vekja athygli á bókum
og bókaflokkum.
Söluskattsmálið
Það vantaði hinsvegar að þing-
ið einbeitti sér að einhverju til-
teknu máli eða málum, gæfi þeim
sérstakt vægi í umfjöllun og á-
lyktunum. Söluskattsmálið fór
einna næst því að verða slíkt mál.
Hörður Bergmann hafði fram-
sögu um það mál: Við eigum,
sagði hann, að hætta að leggja
söluskatt á bækur „lækka þær
þannig í verði um fimmtung í því
skyni að auðga bókakost í
landinu og þar með tungu okkar
og menningu“. Hann fjallaði um
þau sérkenni bóka sem vaida því
að erfitt er að réttlæta skatt á þær:
Á bók er auðveldast að geyma
ítarlega, nákvæma og skipulega
umfjöllun um flest það sem þjóð-
in sækist eftir að fræðast um, öðl-
ast reynslu af“. Hvers konar efni
er jafnan auðveldast að nálgast á
bók þegar til á að taka. Bók er
auðveldari og aðgengilegri miðill
en aðrir fyrir alla þá sem hafa
eitthvað fram að færa. Bækur eru
sá miðill sem nám hvílir á. Hörð-
ur sagði á þá leið, að það sem að
ofan var talið ætti við um bækur
hvar sem væri, en vegna smæðar
íslensks samfélags hefðu íslensk-
ar bækur margs konar sérstöðu
sem fjölmiðill, tæki og neyslu-
vara: „Við íslendingar verðum
tiltölulega háðari bókum en fjöl-
mennari þjóðir vegna þess hvað
það er dýrt að nota aðra miðla til
að leysa íslensk verkefni. Tiltölu-
lega víðtækt hlutverk íslenskra
bóka í að fræða þjóðina og víkka
reynslu hennar gerir samningu,
útgáfu og drefingu bóka að helstu
burðarstoð íslenskrar tungu og
grunni sem þróun hennar og við-
gangur hvílir óhjákvæmilega á
smæð samfélagsins gerir höfund-
um erfitt að fá vinnu sína sæmi-
lega greidda og útgefendum erfitt
að tryggja viðgang fyrirtækja
sinna.“
í máli Harðar kom það líka
fram, að í engu landi er lagður
jafnhár söluskattur á bækur og
hér. Auk þess á sér stað sú undar-
lega mismunun, sem hefur frá-
leitt við menningarpólitísk rök að
styðjast, að meðan lagður er 25%
söluskattur á bækur, „þá er hann
ekki lagður á blöð og tímarit að
örfáum afþreyingarritum undan-
skildum". /
Menn stilltu saman strengi - kannski hefðu þeir betur einhent sér á útvalin baráttumál (Ijósm. sm).
sig ekki sem skyldi í slagnum
mikla um stöðu bókarinnar. Flest
skeyti fékk þá sjónvarpið: Sig-
urður A. Magnússon taldi van-
ÁRNI
BERGMANN
Bœkur í
sjónvarpi
/
Eins og oft áður þótti ræðu-
mönnum sem fjölmiðlar stæðu
rækslusyndir þess við bók-
menntir fyrir neðan allar hellur
og fylgdi með hneykslan hans á
því hve „poppaðir" þeir þættúr
eru, sem bendlaðir eru við listir í
dagskrárkynningu.
Hitler var
bœldur í œsku
ÍZurich hefurveriðfrumsýnt
leikrit sem fjallar um æsku
Adolfs Hitlers. Höfundareru
tveir- sænska leikskáldið
Niklas Radström og
svissneskursálgreinandi, Al-
ice Miller. Alice Miller hefur
lengi sýslað við æskuár Hitl-
ers og komist að þeirri niður-
stöðu „að mesti morðingi
heims var ekki fæddur glæpa-
maður“ heldur sé morðfýsn
hans afleiðing af afar erfiðri
æsku.
Einsogtáningamirsegja: hann
var eitthvað bældur í uppvexti
strákurinn.
Þannig er það mjög dregið
fram, að faðir Hitlers, Alois
Schicklgruber tollþjónn, hafi
barið drenginn óspart. Eitthvað
af gyðingafjandskap Hitlers er
rakið til þess, að faðir hans hafi
ekki verið viss um hvort hann
væri launsonur gyðings nokkurs.
Þá er nokkurt veður gert út af
því, að geðveik frænka hafi
magnað þann sífellda ótta, sem
drengurinn lifði í - og að móðir
hans hafi svikið drenginn, ekki
komið honum til hjálpar. (Síðar
átti Hitler eftir að senda margt
geðveikt fólk á útrýmingarstöðv-
ar).
Alice Miller kveðst ekki reyna
í leikritinu að svara spumingum á
borð við þá, hvað orðið hefði ef
bernska Hitlers hefði verið
auðveldari. Aðalatriðið sé að
draga fram hve skaðleg hin
„svarta uppeldisfræði" sem trúir
á flengingar og hörku sé.
Úr leikritinu svissneska.
Það er ekkf nema satt og rétt:
sjónvarpinu hefur mistekist að
sýna bókum sóma. Allt frá því að
fréttamaður sjónvarps ætlaði að
afgreiða jólabókavertíð með því
að líta inn í bókabúð og spyrja
afgreiðslufólk: jæja, hvað selst
nú mest hjá ykkur? Nú má vera,
að rithöfundar haldi að þeir séu
skemmtilegri menn en raun ber
vitni - en víst er samt, að í þeirra
hópi eru prýðileg fórnarlömb í
viðtalsþætti - ekki síst ef sjón-
varpsmenn sýna af sér þá „fag-
mennsku" að setja sig inn í verk
þeirra áður en skrúfað er frá
upptökutækj unum.
Fyrr og nú
Hvað eftir annað var á þinginu
vikið að því sem kalla má „al-
mennt stöðumat“. Lesum við
nóg? Lesum við nógu vel? Það
urðu nokkur orðaskipti út af um-
mælum í erindi Erlendar Jóns-
sonar sem talaði um þá sælu ung-
lingatíð, þegar menn lásu bækur
og töluðu um þær. Er maðurinn
að fegra fortíðina? Það er líklegt,
þótt ekki væri nema vegna þess
að allt var svo merkilegt þegar
menn voru ungir. Menn lásu bet-
ur fyrir fjörtíu - fimmtíu árum en
þeir gera nú - ekki síst vegna þess
að þeir höfðu fáar bækur milli
handa. Líf bóka var um margt
öðruvísi - mörg voru þau hús í
plássum landsins, sem áttu ekki
bækur, en vel gat verið að menn
sæktu vel lestrarfélagið.
Bölsýni og
bjartsýni
Og vitanlega brennur það
miklu heitar á mönnum nú um
stundir, hvað það þýðir fyrir
bókarmennt að ótal margt
„keppir um athygli fóiks og tíma“
eins og Ólafur Ragnarsson Bóka-
sambandsformaður komst að
orði. Sumir menn eru mjög böl-
sýnir og telja að þótt nokkur
uppsveifla hafi orðið í bókaút-
gáfu og sölu á síðastliðnum miss-
erum, þá sé það skammgóður
vermir. Þegar til lengdar lætur
muni sjónvarpsneysla breyta svo
miklu um venjur barna, að bókin
muni þokast út í horn. (Þessi
bölsýnismaður hér mun til dæmis
hafa séð það í nýlegum Spiegel,
að á tíu árum hafi fækkað um
helming þeim börnum og ung-
lingum í Vestur-Þýskalandi sem
opnuðu bók eða litu í blað.)
Þingmenn á bókaþingi vildu
taka annan pól í hæðina. Pétur
Gunnarsson tók dæmi af „holl-
ustuæðinu“ - hvem hefði fýrir
tuttugu árum spyr hann, órað
fyrir því, að menn höfnuðu í stór-
um stíl vinsælu fóðri vegna þess
að það er óhollt og að hlaup,
gönguferðir og hjólreiðar gengju
í endurnýjun lífdaga? Pétur spáði
því að svipuð hugarfarsbréyting
ætti eftir að ríða yfir afþreying-
una: „Nákvæmlega eins og mað-
urinn fann sig koðna niður í
hveitibrauði og vélknúnum þæg-
indum á hann eftir að finna til
tómleikans í tilreiddu sýndarefni
og seilast að nýju eftir bókinni“.
Aðalsteinn Ingólfsson talaði um
líkur á því, að „önnur fjölmiðl-
un“ hafi reynst stórum vinsam-
legri bókinni en menn hafa hald-
ið. Til dæmis hefði sjónvarp örv-
að sölu bóka hér og þar, í Bret-
landi og Bandaríkjunum hefði
bóksala tekið að glæðast fyrir ein-
um fimm árum eftir hnignunar-
skeið. Og svo framvegis.
Bókin er best, sögðu menn,
bókin heldur velli þrátt fyrir allt.
Guð láti gott á vita. Víst á bók-
in mörg ágæt virki og sérstöðu
sem ekki verður af henni tekin.
En eins og áðan var á minnst:
framtíð hennar er að verulegu
leyti háð því, hvaða áhrif það hef-
ur til lengdar að böm og ung-
lingar alist upp við kannski 5-8
stunda sjónvarps- og myndband-
anotkun á dag. í því sambandi er
ekki spurt um gæði myndefnisins,
heldur blátt áfram þá sérstöðu
sjónvarps sem miðils, sem getur
farið langt með að eyðileggja þau
móttökuskilyrði í persónuleikan-
um sem bókin hefur átt að nærast
á.
-ÁB
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 28. september 1985