Þjóðviljinn - 28.04.1987, Page 6

MINNIN0
Guðmundur Magnússon
Fœddur28. september 1927 -Dáinnl4. apríl!987
Grindavík er merkilegt pláss.
Þaðan kom Guðmundur
Magnússon, sem við kveðjum í
dag. Bandaríska herstöðin á
Miðnesheiði teygir klær sínar rétt
niður undir túnfót Grindvíkinga.
Svo hefur lengi verið. Samt halda
margir þeirra áfram að sækja sjó
og verka fisk en láta öðrum eftir
að dilla rófunni og snapa úr rusla-
kistum og öskuhaugum herranna
í heiðinni. - Sæmd er hverri þjóð
að eiga sægarpa enn.
Guðmundur Magnússon var
fæddur í Grindavík 28. septemb-
er 1927 og ólst þar upp í krepp-
unni á fjórða áratug aldarinnar.
Hann var sonur Magnúsar Guð-
mundssonar trésmiðs, sem and -
aðist fyrir rösklega þrjátíu árum,
og konu hans Sigríðar Daníels-
dóttur en hún lifir son sinn. Bæði
voru foreldrar Guðmundar úr
Þórkötlustaðahverfinu í Grinda-
vík og átti hann þar ættir að rekja
til sjómanna og bændafólks.
Getur nokkuð gott komið frá
Grindavík? kynni einhver að
spyrja úr röðum þeirra nývill-
inga, sem halda að allir geti lifað
kóngalífi á fjármálabraski og fjöl-
miðlafæðu. Látum þá spyrja en
við skulum vona, að Grindvík-
ingar heima og heiman haldi
áfram að vera þeir sjálfir og sanni
þannig með lífi sínu, að margt
gott getur komið frá Grindavík.
Þá kemur maður manns í stað. -
Sagt hefur það verið um Suður-
nesjamenn.
Á fjórða áratugnum var
Grindavík lítið en vaxandi sjávar-
þorp með 250-500 íbúa. Lífsbar-
áttan var hörð og virðing borin
fyrir þeim sem drógu björg í bú.
A slíkum stað orka himinhvolf,
haf og land sterkt á unga hugi,
svo og það líf, sem lifað er í glímu
við náttúruöflin blíð og stríð. -
Kunnu þeir að stýra og styrk var
þeirra mund.
Eitt og annað var á kreiki í
Grindavík á uppvaxtarárum
Guðmundar Magnússonar. í
læknishúsinu sat Sigvaldi Kalda-
lóns og samdi dáfögur iög við ym
öldunnar eilífu. Þar bar að garði
margan langferðamann. Þú, sem
enn horfir á tigin málverk Gunn-
laugs Scheving þar sem birtast
sjómenn við störf í höfn eða á
miðum úti, - minnstu Grindavík-
ur í miðri kreppunni. Þar var
Scheving á bryggjunni og
teiknaði upp skissur, sem hann
vann svo úr sín meistaraverk, ís-
lenskri sjómannastétt til lofs og
dýrðar. Að eigin sögn fann hann
alltaf nóg af fyrirmyndum í
Grindavík. Hann kom þar fyrst
„að kvöldlagi og heyrði þungan
nið af hafi, sem lá undir myrkr-
inu“ og þegar hann vaknaði sá
hann „lág snæviþakin fjöll, blátt
sund og rauð þök“. Það var sá
vettvangur sem Guðmundur
Magnússon þekkti ungur.
Sú var tíð, að flest sjávarþorp á
íslandi töldu sig eiga sinn Jóhann
Bogesen og mátti til sanns vegar
færa. Halldór Laxness setti samt
ekki punktinn aftan við Fuglinn í
fjörunni nema í einu þessara
piássa: „Leipzig, París, Grinda-
vík 1931“, stendur þar.
Mitt í allri þessari menningu
var Guðmundur Magnússon að
vaxa úr grasi, lítill maður og lágur
til hnésins en teygðist úr honum
seinna.
Og kröfugangan í Grindavík 1.
maí 1938 (eða 1939?), sú eina,
sem þar hefur verið farin bæði
fyrr og síðar, eins og klippt út úr
kvikmynd um Sölku Völku og
hennar fólk. „Niður við Franco“
- „Við krefjumst átta tíma
svefns“, stóð á spjöldunum. Fjór-
ir rauðir fánar, tíu sjómenn og
eitt verðandi skáld, auk krakka-
skarans, sem fylgdi æpandi á
eftir. Þeir gengu ekki inn á torg-
ið, sem ekkert var, heldur út úr
þorpinu, og fánarnir blöktu frísk-
lega í hvassviðrinu. Ein ræða og
síðan gekk fram Hannes Sigfús-
son, 16 ára gamall, og las upp úr
Móðurinni eftir Maxím Gorkí,
lokakafla fyrra bindis:
„Vakna þú! Rís upp verkalýð-
ur senn...“
Ungir bolsévikkar voru að
verða til í Grindavík. Guðmund-
ur Magnússon var þar. Einn dag
átti ég með honum í Grindavík
fyrir margt löngu. Það var góður
dagur.
Guðmundur yfirgaf sitt fæð-
ingarpláss á unglingsárum, settist
í skóla og lauk stúdentsprófi með
frábærum árangri 18 ára gamall.
Prófi í byggingarverkfræði lauk
hann 1953 frá Tækniháskólanum
í Kaupmannahöfn og stundaði æ
síðan verkfræðistörf.
Strax á námsárum hlóðust á
Guðmund félagsstörf af ýmsum
toga. Formaður Félags íslenskra
stúdenta í Kaupmannahöfn var
hann í tvö ár og tengdist þá þegar
alþjóðlegu æskulýðs- og stúd-
entastarfi, sem víða stóð með
blóma á þessum fyrstu árum eftir
lok heimsstyrjaldarinnar síðari.
Á þeim vettvangi mættist
æskufólk úr Austur- og Vestur-
Evrópu og ungmennafjöld úr
öllum heimshornum, ekki síst frá
hinum gömlu nýlenduþjóðum
Asíu og Afríku, sem margar
hverjar höfðu þá nýlega öðlast
stjórnarfarslegt sjálfstæði. í
þessu alþjóðlega starfi, sem Guð-
mundur sinnti í allmörg ár, naut
hann sín ákaflega vel. Hann átti
einkar auðvelt með að ná góðum
tengslum við fólk af ólíkum upp-
runa og ávann sér hvarvetna per-
sónulegar vinsældir.
Leiðir okkar Guðmundar
Magnússonar lágu fyrst saman
haustið 1953 í ungliðasamtökum
gamla Sameiningarflokks al-
þýðu. Hann kom að utan, ég að
norðan. Hann var formaður, ég
féhirðir og funktioner í daglegum
störfum á Þórsgötu 1. Með okkur
tókst strax hið besta samstarf og
áttum við sitthvað saman að
sælda næstu árin. Á þessu skeiði
var Guðmundur að kalla hvers
manns hugljúfi. Hann átti
auðvelt með að laða menn til
samstarfs og tryggja að hver og
einn gerði skyldu sína en reyndi
hins vegar aldrei að stjórna með
tilskipunum, talaði aldrei niður
til manna en umgekkst alla sem
jafningja. Það kom af sjálfu sér
því hann var gersneyddur öllu yf-
irlæti. Guðmundur Magnússon
var þolinmóður maður í félags-
starfi, flanaði að engu en vildi
skoða hvert mál vandlega og frá
öllum hliðum áður en ákvörðun
væri tekin. Trúlega er einmitt
þetta ekki síður nauðsynlegt í
verkfræði en pólitík. Um langt
árabil gegndi Guðmundur marg-
víslegum forystustörfum fyrir þá
stjórnmálahreyfingu, sem hann
gekk ungur til liðs við, en fáa
menn hef ég þekkt frábitnari því
en Guðmund að vilja ryðja sjálf-
um sér til rúms á slíkum vett-
vangi. Hann vann störf sín öll af
ýtrustu skyldurækni og hollustu
við málefni en hafði líka framan
af ævi nokkra ánægju af félags-
málastússi, var félagslyndur og
vissi sem er, að maður er manns
gaman, þegar sæmilega tekst til
um nábýlið. Guðmundur var
jafnan hýr í geði á hverju sem
gekk, ljúfmannlegur í allri fram-
göngu og sérhverju samkvæmi
bót að návist hans.
Úr fjölbreytilegu safni fornra
minninga leita þrjár myndir fast-
ast á pappírinn.
Guðmundur átti sæti í fram-
kvæmdanefnd fyrstu Keflavík-
urgöngunnar vorið 1960. Hann
var aldrei mikill göngumaður og
fæturnir svolítið veilir en sæmd
hans sem Suðurnesjamanns bauð
honum að ganga alla leið fyrir
málstaðinn, þessa 45 kílómetra á
einum degi. Það var hvatning að
sjá hann bíta á jaxlinn er leið á
gönguna. Hann kveinkaði sér
ekki. - Fast þeir sóttu sjóinn.
Með Guðmundi kom ég fyrst
til Kaupmannahafnar sumarið
1955. Hann var hagvanur þar í
Babýlon við Eyrarsund, ég
heimaalið barn. Den röde Pim-
pernel við Kattasund og gamli
Kannibalinn við Norðurgötu
voru þá enn á sínum stað. í þeirri
ferð vorum við líka í Póllandi og
aðeins tíu ár liðin frá lokum hild-
arleiksins mikla. Borgir í rústum
og engin þó harðar leikin en Var-
sjá, þar sem ekki stóð steinn yfir
steini í stríðslok, en sjálft helvíti
fangabúðanna í Auschwitz á
næstu grösum.
Söngur okkar þá var Söngur
Varsjárborgar:
Við, sem að enn eigum þrek
til að þreyta
þróttmikið stríð móti skorti
og neyð,
tókum við byrðum af bræðrum,
sem féllu
blóðgan í valinn, en ruddu oss
leið.
Svo þegar skeið vort að sköpum
er runnið
skýlir oss jörðin vor orustuslóð.
Fáninn, sem reis yfir feðranna
draumi,
fylkir til baráttu sigrandi þjóð.
Forhlið uppbyggingarinnar var
glæst og andstæður stríðs og
friðar æpandi. Seinna kynntumst
við betur köldum veruleika þess-
ara ára, eins og hann var þar um
slóðir, og best hefur verið lýst af
snilling Pólverja Andrzej Wajda,
meðal annars í kvikmyndinni um
Stálmanninn.
Við Guðmundur Magnússon
lentum oftar í ferðalögum og
flugum saman yfir Ólympstind
haustið 1966, þennan bústað guð-
anna. Þá voru menn komnir
nokkuð langt frá sundinu bláa í
Grindavík en við fögnuðum þess í
stað bláma Eyjahafsins. í Aþenu
dvöldum við þrjá daga og nutum
þar leiðsagnar Grikkjans Antoni-
os Ambatielos og enskrar konu
hans, Betty. Tony Ambatielos,
sem verið hafði formaður gríska
sjómannasambandsins, hafði
verið fangelsaður í lok grísku
borgarastyrjaldarinnar og setið
samfellt í sautján ár í dýflissum á
grísku fangaeyjunum. Állan tím-
ann hafði Betty barist fyrir frelsi
eiginmanns síns og orðið
heimskunn af þeirri baráttu. Nú
hafði hann loks verið látinn laus
fyrir skömmu og þarna stóðu þau
hjónin á flugvellinum að taka á
móti okkur Guðmundi. Það var
merkilegt. Skömmu síðar brutust
herforingjarnir til valda og Tony
var hlekkjaður á ný.
Jú, hér erum við öll fjögur á
Akropolis fyrir tuttugu árum,
bráðum verða það fjörutíu ár. Og
þarna hefur Betty skrifað aftan á
gamla mynd: „Með kveðju frá
Sounion 20. nóvember 1966“. Á
þeim landsenda stendur minnis-
varðinn um Byron lávarð,
skáldið breska sem barðist í frels-
isstríði Grikkja og lét líf sitt með-
al þeirra 19. apríl 1824. Guð -
mundi var ætíð kært að
ræða þessa Grikklandsför okkar.
Hún gíeymist ekki strax.
Hér skal nú staðar numið og
kvaddur gamall og góður lags-
bróðir. Okkar fundum fækkaði
hin síðari ár svo sem löngum vill
verða. En fárra mínútna spjall á
förnum vegi gat boðið upp á
andartaks nálgun við þá löngu
liðnu daga, þegar við héldum
okkur á stundum eiga framtíðina
að góðviljuðum bandamanni.
Eiginkona Guðmundar, Mar-
grét Tómasdóttir, hefur staðið
við hlið hans í aldarþriðjung.
Henni votta ég nú á kveðjustund
dýpstu samúð, svo og börnum
Guðmundar og móður hans aldr-
aðri. Hann verður áfram einn af
okkur, sem þekktum hann ung-
an.
Kjartan Ólafsson
Fáein
/cveðjuorð
Guðmundur Magnússon var
einn þeirra sem leiddi félagsstarf
ungra sósíalista í Reykjavík á
sjötta áratugnum. Þá var háð eins
konar varnarbarátta í næðingi
kalda stríðsins. Ekki var látið við
það sitja að reyna að stugga út-
sendurum bandarískra heims-
valdasinna úr herstöð sinni á
Miðnesheiði. Það varð líka að
heyja friðarbaráttu og sýna
æskulýð frá iöndum þriðja
heimsins og ríkjum sósíalismans
sólídarítet. Það var gert með því
að taka þátt í heimsmótum
æskunnar með myndarbrag.
Við kynntumst Guðmundi
Magnússyni í starfi fararstjórnar
á Moskvumótinu sumarið 1956.
Það var ekkert smáfyrirtæki að
skipuleggja á þeim árum för 150
æskumanna til höfuðborgar Sov-
étríkjanna. Og lærdómsríkt og
minnisstætt að vinna í því með
Guðmundi. Einkum fyrir glað-
væra, hlýlega og ráðsnjalla fram-
göngu hans. Dæmalaust starfs-
þrek og seiglu. Vandamál voru til
þess að leysa þau. Markviss
verkaskipting og ósérplægni
Guðmundar átti mestan þátt í
hversu vel það tókst. Aldrei var
of mikið á sig lagt til þess þátttaka
íslendinga yrði með glæsibrag -
eftirminnileg jafnt fyrir okkur
ferðalangana og þá sem ætlunin
var að hitta og kynnast.
Öðrum störfum Guðmundar
kynntumst við ekki sérstaklega.
En vitum að þeir eiginleikar, sem
við kynntumst, nutu sín vel jafnt
við verkfræðistörfin og trúnaðar-
störfin í sambandi við pólitíkina.
Heimili þeirra Guðmundar og
Margrétar kynntumst við sem ná-
grannar þeirra í Hlíðunum. Þar
var jafnan opið hús og margt um
manninn á gamlárskvöld. Og
börnin ekki síður velkomin en
þeir fullorðnu.
Guðmundur sagði listilega frá.
Kímni hans og mannúð birtust í
frásögnum hans og orðræðum.
Og eftir á að hyggj a er eins og þau
Margrét hafi alltaf verið að koma
úr ferðalagi þegar fundum bar
saman í seinni tíð. Þjóðmála-
áhugi Guðmundar spannaði
nefnilega afar vítt svið. Menn,
málefni og síðast en ekki síst
menningu og háttu framandi
þjóða. Margháttuð kynni hans af
þeim gerðu hann menntaðan á
sérstaka og eftirminnilega vísu.
Manni bregður við þegar slíkir
menn eru kallaðir úr samfélagi
lifenda í miðjum klíðum.
Dórothea Einarsdóttir,
Hörður Bergmann
Seinasta heilsa
úr Föroyum
Summarmáladag 14. apríl
komu deyðsboðini av Gudmundi
Magnussyni, sum hevði ligið
sjúkur í nakrar dagar.
Vit vónaðu, at Gudmundur fór
at fáa heilsuna aftur. Men fjörð-
urin var rógvin, og hann hevur
lent í lívsins landi.
„Tíðin rennur sum streymur í á,
títt munu bylgjurnar falla.
Lítlum báti rekist eg á,
áraleysur at kalla. “
Skjótt er fjórðingsöld runnin,
síðani eg fyrstu ferð hitti Gud-
mund. Manga góða lötu havi eg
sitið væl inni hjá honum og kon-
uni Margrét. Lötur, sum ongant-
íð fara at verða gloymdar, men
sum fara at verða væl goymdar.
Gudmundur var ein hjartaliga
blíður maður. Hann hevði ein
stóran alsk til Föroyar og til alt
föroyskt. í nógv ár ætlaði hann
sær at koma til Föroyar at ferð-
ast. Á Ólavsvöku 1984 kom hann
og konan til Föroyar.
Gudmundur kom ikki sum
ferðagestur, ið onki veit um
landið og fólkið, hann vitjar.
Hann hevði frammanundan
keypt sær föroyskar bökur og
hevði lært seg föroyskt mál.
Hann visti um menningina í fólk-
inum og í landinum. Sum verk-
fröðingur hevði hann áhuga fyri
vega- og bergholsgerðini. Hann
ferðaðist í Streymoynni, Eystur-
oynni og í Norðuroyggjum. Hann
sigldi við postbátinum til allar
bygdirnar í Kallsoynni, áður enn
nakar bilur kom í oynna. Hann
var fegin um at hava sæð, hvussu
harðbalið lív fólkið í útoyggjun-
um hevur livað. í Eysturoynni
koyrdi hann við bili ígjönum
bergholið í Skálafjalli, og hann
gekk ígögjnum bergholið í Rita-
fjalli, sum tá ikki var opnað fyri
ferðslu. Hann ætlaði at koma aft-
ur til Föroyar og tá at ferðast í
Sándoynni og í Suðuroynni.
Saknurin er stórur hjá okkum,
nú Gudmundur er farin, men
störstur er saknurin hjá konuni
og börnunum og hjá mammuni.
í takklæti minnast vit Gud-
mund Magnusson.
Friður veri við minni hansara.
Óluva Húsgarð
Guðmundur var fæddur í
Grindavík og foreldrar hans voru
Magnús Guðmundsson trésmið-
ur og Sigríður Daníelsdóttir.
Magnús var fæddur á Þorkötlu-
stöðum í Grindavík, en faðir hans
Guðmundur Pétursson var ætt-
aður úr Landeyjum. Sigríður
móðir Guðmundar var frá Garð-
bæ í Grindavík, en faðir hennar
Daníel Daníelsson var frá Stark-
aðarhúsum á Stokkseyri og var af
hinni alkunnu Bergsætt.
Þótt við Guðmundur værum
um stuttan tíma samtímis við nám
í Kaupmannahöfn veturinn 1949-
50 kynntist ég honum ekki að
neinu ráði fyrr en hann hóf störf á
verkfræðistofu Sigurðar Thor-
oddsen að námi loknu 1953 og
hófst með því langur samstarfs-
ferill okkar sem verkfræðinga.
Mér þótti Guðmundur þá strax
mjög athyglisverður persónuleiki
og þá í fyrstu fyrir sinn eldlega
áhuga á stjórnmálum og flokks-
starfi hans fyrir Alþýðubandalag-
ið. Ég geri ráð fyrir því, að aðrir
muni minnast þessa, enda er ég
því lítt kunnugur nema af af-
spurn, þótt óneitanlega yrðu
menn þess varir í samtölum við
Guðmund, hvar hugur hans lá í
þessum efnum.
Ég geri ráð fyrir því, að störf
okkar undir handleiðslu þess
ágæta manns og verkfræðings,
Sigurðar Thoroddssen, hafi
mótað talsvert vinnubrögð okkar
síðar meir sem ráðgjafarverkf-
ræðinga. En við yfirgáfum verkf-
ræðistofu Sigurðar á mjög svip-
uðum tíma árið 1960, en það voru
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þridjudagur 28. apríl 1987