Þjóðviljinn - 29.07.1987, Blaðsíða 9

MENNING
Sagnfræði
Þing norrænna
sagnfræðinga
Tuttugasta norræna
sagnfræðingaþingið
haldið hér á landi dagana
10. - 14. ágúst. Reikijað
er með milli tvö og
þrjúhundruð
sagnfræðingum
Dagana 10.-14. ágúst verður
haldið norrænt sagnfræðinga-
þing við Háskólann. Það er
Sagnfræðistofnun og Sagnfræð-
ingafélag fslands sem heldur
þingið og er það í fyrsta skipti
sem slíkt þing er haldið hér á
landi. Slík sagnfræðiþing hafa
verið haldin með reglulegu milli-
bili allt frá árinu 1905 og er þetta
hið tuttugasta í röðinni. Síðast var
þingið haldið í Óðinsvéum árið
1984. í ár taka Færeyingar í
fyrsta skipti þátt í þinginu.
Búist er við að á þingið komi
milli tvö og þrjúhundruð manns,
sagnfræðingar frá öllum Norður-
löndunum.
Á síðustu þingum hefur verið
tekinn upp sá siður að skipta um-
fjöllun þingsins niður í annars
vegar þrjú aðalefni og hins vegar
sex aukaefni sem fjallað verður
um en einnig verða um tuttugu
frjálsir fyrirlestrar.
Aðalefnin
Fyrir þingið eru gefnar út
bækur, á annað hundrað síður
hver, með greinum um hvert að-
alefnanna fyrir sig og er ætlast til
að þeir sagnfræðingar sem þingið
sækja lesi þær fyrirfram og kynni
sér efnin, en umfjöllun á þinginu
sjálfu fer síðan fram á umræðu-
fundum. Skýrslur þessar eru
samdar af hópi sagníræðinga og
er í hverjum hóp einn eða fleiri
frá hverju landi. Aðalefnin að
þessu sinni eru: 1) Heimildir um
fyrrihluta miðalda á Norður-
löndum, og tekur þetta meðal
annars fyrir sagnaritun á fslandi.
Fjallað er um fornnorrænar bók-
menntir og lög sem sögulegar
heimildir, heimildir um byggða-
sögu, yfirlit um söguritun og
heimildagildi helgisagna. 2)
Þjóðernisminnihlutar á Norður-
löndum á 19. og 20. öld. Kenn-
ingar og hugtakakerfi. Samar. ís-
land, Færeyjar, Grænland, Slés-
vík. Sænskt og finnskt í Svíþjóð
og Finnlandi. Gyðingar og inn-
flytjendahópar. 3) Lífskjör á
Norðurlöndum 1750 - 1914.
Tímabil sem nær yfir iðnvæðing-
una. Tilgátur byggðar á athugun-
um á tekjum, yfirlit yfir þróun
verðlags, útreikningar á hita-
einingafjölda í matvöru, rann-
sóknir á dauðatíðni og frjósemi.
Aukaefnin
Meðal aukaefnanna sex sem
fjallað verður um á þinginu eru
meðal annars: Hernaðarsaga,
Norðurlönd og stórveldin eftir
síðari heimsstyrjöld, Skriftar-
kunnátta og afkristnun og Mynd-
ir og kvikmyndir sem sögulegar
heimildir. í hverju þessara efna
eru fyrirlesarar frá öllum Norður-
löndunum.
Eins og áður sagði verða um
tuttugu frjálsir fyrirlestrar haldn-
ir á þinginu utan við aðal- og
aukaefnin og verða því þátttak-
endur að velja og hafna þar eð
margt verður að gerast á sama
tíma þessa fimm daga sem þingið
stendur. Þingið er ekki eingöngu
bundið sagnfræðingum og er
öllum frjálst að koma og getur
fólk skráð sig til þátttöku hjá
Ferðaskrifstofu ríkisins.
-ing
Sönglist
Brosandi
söngbók
Út er komin hjá útgáfufélaginu
Bros hf. söngbókin Tökum lagið.
Er þetta fyrsta bók útgáfufélags-
ins en það var stofnað í júlí síðast
liðnum og mun áætlað að gefa út
bækur, tímarit, forrit og fleira.
Söngbókin Tökum lagið er gef-
in út í tilefni verslunarmanna-
helgarinnar „svo landsmenn geti
tekið saman lagið um mestu
ferðahelgi ársins" segir í fréttatil-
kynningu frá Brosi hf.
Tökum lagið er í litlu vasa-
broti, 323 síður að stærð og hefur
að geyma tæplega 400 texta, bæði
nýja og gamla. Bókinni er skipt í
sex meginkafla og í fyrsta kaflan-
um eru þjóðlög og ættjarðar-
söngvar. Ér þar að finna öll
helstu og þekktustu sönglögin
eins og Öxar við ána, Táp og fjör
og frískir menn, allt upp í þjóð-
sönginn. Annar kaflinn er ástar-
söngvar og kennir þar ýmissa
grasa. Þar eru ljóð eftir Jónas,
Tómas og Davíð, en líka Magnús
Eíríksson, Þorstein Eggertsson
og Bubba Morthens. Næst koma
sjómannasöngvar og drykkjuvís-
ur, Það gefur á bátinn og Sfldar-
valsinn og Hvað skal með sjó-
mann. í þessum kafla er líka að
finna þýðingu Sigurðar Þórarins-
sonar á Gamla Nóa og hann
keyrir sko engan kassabfl hjá Sig-
urði. f fjórða kafla eru skáta-
söngvar, Við varðeldana voru
skátar palavú og Kveikjum eld.
Fimmti kaflinn inniheldur ein-
göngu erlend lög. Ótrúlegustu
popplög í ýmsum dúrum er að
finna þar og á öllum þekktum
tungumálum má nánast segja.
Gömul bítlalög og latneskar stú-
dentavísur eru þarna saman hlið
við hlið. Sjötti og síðasti kaflinn
heitir svo Öll hin lögin og þá
kemst söngfólk fyrst í feitt. Þarna
eru Ingibjörg Þorbergs og
Megas, Þorsteinn Erlingsson,
Páll Ólafsson og Ómar Ragnars-
son og margir fleiri.
Tæplega 400 textar eru í bók-
inni, og virðist obbinn af þeim
vera nýlegir slagarar og einnig er
hún algerlega ópólitísk. í bókinni
er vandað efnisyfirlit, bæði eftir
heitum kvæða og upphafi þeirra.
Fyrst um sinn er söngbókin seld á
sérstöku kynningarverði sem er'
kr. 495.-. -ing
A..
iwwm w ww
\ 3
n
w w

*w
Baráttangegntilraunumkjamorkuveldannameðkjarnorkuvopnhefurfráupphafiveriðeitt frönsku leyniþjónustunnar í júní 1985. Þá vildu Greenpeace-menn mótmæia tiirauna-
helsta málefni Greenpeace-samtakanna. Myndin sýnir skip samtakanna, Rainbow Warri- sprengingum Frakka við Muruoa-eyjar. Sprengingin kostaði einn félaga Greenpeace-
or í höfn í Auckland í Nýja-Sjálandi eftir að sprenging hafði orðið í skipinu að undirlagi samtakanna lífið.
Greenpeace-samtökin
Alþjóðleg samtök til vemdar
umhverfis mannsins
Rœtt við Birgit Seffmark, fulltrúa Greenpeacesamtakanna
Náttúruvernd er siðfræðilegt
vandamál. Við getum ekki leyft
okkur að kasta eigin úrgangi í
garð nágrannans. Mengunin
þekkir engin landamæri, hún er
alþjóðlegt vandamál sem þjóðir
heimsins verða að vinna gegn í
sameiningu ef jörðin á að vera
byggileg fyrir komandi kynslóðir.
Greenpeace-samtökin byggja
ekki á þjóðernislegum grunni
vegna þess að eyðing umhverfis-
ins er ekki þjóðcrnislegt vanda-
mál. Við erum ekki and-íslensk.
Þvert á móti höfum við barist
fyrir málum sem snerta hagsmuni
Islands beint. En hvalirnir eru
samkvæmt skilgreiningu Hafrétt-
arsáttmála Sameinuðu þjóðanna
sameiginlegur arfur mannkyns-
ins og okkur ber skylda tii að
standa vörð um þennan arf. Það
eru fráleit vlsindi sem stefna við-
fangsefni sínu í útrýmingarhættu
eins og hvalarannsóknir íslend-
inga gera.
Þetta sagði Birgit Seffmark,
starfsmaður Greenpeace-
samtakanna í Svíþjóð, en hún var
hér á ferð í síðustu viku til þess að
kynna sér íslensk málefni og
kynna hina nýju herferð samtak-
anna gegn kjarnorkuvígbúnaði á
höfunum og kjarnorkumengun
hafsins.
Birgit hefur starfað hjá
Greenpeace-samtökunum frá
1983, fyrstu 2 árin sem sjálfboða-
liði en síðan sem fastráðinn full-
trúi samtakanna á skrifstofu
þeirra í Svíþjóð.
Greenpeace
í 18 löndum
Ég byrjaði á því að spyrja hana
um uppbyggingu samtakanna,
stjórnun þeirra og fjármögnun.
- Greenpeace-samtökin byrj-
uðu starfsemi sína með herferð
gegn kjarnorkuvopnatilraunum
kjarnorkuveldanna í Kyrrahafi
1971. Samtökin eru raunar upp-
runnin í Kanada, en breiddust
fljótt út og nú eru starfandi
deildir í 18 Iöndum. Það eru
Bandaríkin, Kanada, Nýja Sjá-
land, Ástralía, Argentína og síð-
an flest lönd V-Evrópu. í öllum
þessum löndum hafa samtökin
skrifstofu og stjórn, og hver
stjórn á sér formann, sem jafn-
framt er tengiliður við aðalskrif-
stofuna, sem hefur aðsetur í litl-
um bæ skammt fyrir sunnan
London. Fulltrúar hinna ein-
stöku samtaka kjósa svo yfir-
stjórn Greenpeace, sem venju-
lega er skipuð einum fulltrúa frá
Bandaríkjunum, Kanada og
Ástralíu og 2 fulltrúum frá Evr-
ópu. Upphafsmaður samtakanna
og forvígismaður þeirra Iengst af
hefur verið David McTaggart, en
hann er Kanadamaður af bresk-
um uppruna.
Starf aðalskrifstofunnar í
London er fyrst og fremst fjár-
magnað með framlögum hinna
einstöku aðildarfélaga, og fé-
lögin í hverju landi fyrir sig fjár-
magna starfsemi sína með fél-
agsgjöldum og frjálsum fram-
lögum einstaklinga og fyrirtækja.
Þannig eru t.d. um 250.000 fé-
lagsmenn í samtökunum í Sví-
þjóð, sem greiða hver um sig 120
s.kr. í félagsgjöld. Þá fjármagna
félögin sig einnig með sölu á mer-
kjum, merktum stuttermabolum,
bæklingum og öðrum hlutum.
Samtökin eru ekki starfandi í A-
Evrópu, þar sem leyfi til slíkrar
starfsemi er ekki veitt, en í bígerð
er að koma upp skrifstofu í ein-
hverju Afríkulandi.
Alþjóðlegt vandamál
Það er grundvallaratriði fýrir
allt starf samtakanna, að þau eru
ekki háð neinni einstakri ríkis-
stjórn, heldur starfa algjörlega á
sjálfstæðum og óháðum grund-
velli. Við reynum að takmarka
verkefni okkar við ákveðin mál-
efni, sem snerta allt mannkyn, og
sem eru á einhvern hátt dæmi-
gerð fyrir þá víðtæku eyðilegg-
ingu á umhverfi mannsins sem nú
á sér stað svo víða í kringum okk-
ur.
Eitt þessara mála er hvalamál-
ið. Útrýming hvalastofnanna er
dæmi um græðgi mannsins, og
þetta er mál sem varðar allt
mannkynið, því eins og segir í
Hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna, þá eru hvalir sameign
alls mannkyns. Ályktun Alþjóða
hvalveiðiráðsins um vísinda-
veiðar íslendinga, sem við styðj-
um, segir ekki annað en það sem
hver og einn vísindamaður ætti
að hafa í huga áður en hann hefur
rannsóknir sínar á óþekktri dýr-
ategund, það er að segja að rann-
sóknin leiði ekki til þess að teg-
undinni verði útrýmt. Mér finnst
líka að margir hafí ekki áttað sig á
því að þótt Bandaríkin hafi haft
sig í frammi í þessu máli, þá voru
það 18 lönd í viðbót sem stóðu að
ályktuninni en aðeins 4 voru á
móti og 7 sátu hjá.
Bandaríkjastjórn
lögsótt
- Hvað munu Greenpeace-
samtökin gera ef íslendingar
halda áfram hvalveiðum í vís-
indaskyni í trássi við vilja Alþjóða
h valveiðiráðsins ?
- Ég get ekki fullyrt neitt um
það að svo stöddu, en ég veit þó
að samkvæmt bandarískum
lögum ber Bandaríkjastjórn að
beita þau ríki efnahagsþvingun-
um sem koma í veg fyrir að sam-
þykktir Alþjóða hvalveiðiráðsins
nái fram að ganga. Ef stjórnvöld í
Bandaríkjunum láta veiðar ís-
lendinga óáreittar munu náttúru-
verndarsamtök þar í landi kæra
stjórnvöld fyrir þarlendum dóm-
stólum fyrir að framfylgja ekki
eigin lögum.
- Nýverið hefur íslenskur vís-
indamaður bent á þá tvöfeldni
Bandaríkjamanna að amast við
tiltölulega litlum hvalveiðum ís-
lendinga á meðan þeir áskilja sér
sjálfir rétt til þess að mega stunda
höfrungadráp í Kyrrahafi í mun
stcerri stíl. Hafa Greenpeace-
samtökin haft afskipti afþví máli?
- Já, við höfum haft afskipti af
í Svíþjóð
því eins og mörgum öðrum alvar-
legum málum í Bandaríkjunum,
þótt það heyrist kannski ekki
mikið um það hér á landi.
Kjarnorkuvopna-
laus úthöf
- Nýverið hafa Greenpeace-
samtökin auglýst herferð gegn
kjarnorkuvopnum í hafinu, í
hverju felst hún?
- Hvalamálið er langt í frá eina
málið sem Greenpeace-samtökin
beita sér fyrir. Samtökin beita sér
einnig fyrir afvopnun, og kjarn-
orkumálin hafa frá upphafi verið
veigamesti þátturinn í starfi
þeirra. Samtökin höfðu lengi bar-
ist gegn tilraunum með kjarn-
orkuvopn, og það var sögulegur
árangur sem náðist þegar Sovét-
menn stöðvuðu kjarnorkuvopna-
tilraunir sínar. Bandaríkjastjórn
hafði áður réttlætt sínar tilraunir
með tilraunum Rússa, en þegar
Rússar hættu sínum tilraunum,
þá fundu bandarísk stjórnvöld
upp nýjar röksemdir fyrir að
halda sínum tilraunum áfram út
frá „hernaðarlegri nauðsyn.“
Þetta er svartur blettur á fram-
ferði Bandaríkjamanna, því
stöðvun tilrauna með kjarnorku-
vopn er afar mikilvægt skref í átt
til afvopnunar.
Herferðin sem nú er hafin
beinist hér í norðurhöfum fyrst
og fremst að tvennu: að stöðva
umferð sovéskra kjamorkuskipa
um Eystrasalt og að vinna að því
að sett verði hafnbann á öll her-
skip sem ekki vilja gefa upp hvort
þau hafi kjamorkuvopn innan-
borðs.
Geislavirkir fiskar
við A-Grænland
-Hafa samtökin haft afskipti a{
kjarnorkuverum á landi og losun
geislavirkra úrgangsefna í hafið?
- Já, vissulega. Við höfum
fylgst náið með öilu því ferli sem
fylgir vinnslu kjamorkunnar, allt
frá sjálfri úranvinnslunni, flutn-
ingum þess til kjamakljúfanna og
Birgit Seffmark: Geislavirkur úrgangur frá endurvinnslustöðinni t Sellaf ield í Englandi hefur mælst í fiski við austurströnd
Grænlands. Þetta sýnir okkur að mengunin á sór ekki landamæri og að íslensk fiskimið eru líka í stórri hættu.
síðast en ekki síst endurvinnslu-
stöðvanna, sem endurvinna
geislavirka úrganginn frá kjarn-
orkuverunum.
Það síðasttalda er mál sem
skiptir íslendinga miklu, sérstak-
lega endurvinnslustöðvarnar sem
eru á Bretlandseyjum.
í Cumbriu á Énglandi við ír-
landshafið er til dæmis slík endur-
vinnslustöð í Sellafíeld, sem
sleppir geislavirkum úrgangi í
hafið. Geislavirk efni frá þessari
endurvinnslustöð hafa fundist í
fiski, ekki bara á írlandshafi,
heldur allt upp að austurströnd
Grænlands. Bretar eiga aðra
minni endurvinnslustöð á Doun-
reay á Skotlandi og em nú að
stækka hana til muna. Þessar
framkvæmdir fela vægast sagt í
sér mikla hættu fyrir íslensk fiski-
mið, og Greenpeace-samtökin
hafa hafið harða baráttu gegn
þessum framkvæmdum í Doun-
reay.
Reyndar hefur Thatcher-
stjórnin á Bretlandi verið sú ríkis-
stjórn í V-Evrópu, sem hvað
minnstan skilning hefur sýnt á
umhverfismálum, og Green-
peace-samtökin hafa því beitt sér
fyrir mörgum málum þar. En eðli
málsins samkvæmt, þá vilja Bret-
ar helst tala um hvalina, því það
snertir ekki þeirra hagsmuni á
neinn hátt. Allar þjóðir eiga sína
veiku bletti í þessum efnum, en
það þýðir ekki að við eigum að
Íeggja hendur í skaut.
Samvinna
austurs og vesturs
- Hvaða fleiri málum hafið þið
haft afskipti af?
- Verkefnin eru óþrjótandi og
mun fleiri en við getum sinnt. En
meðal þess sem má nefna er bar-
átta okkar gegn losun efnaúr-
gangs í hafið, barátta okkar gegn
súru regni og fyrir takmörkun
eiturefnalosunar í andrúmsloftið
frá bifreiðum og olíu- eða kola-
kyntum orkuverum. Þá höfum
við sinnt selavernd, en selir eru
víða í hættu vegna efnamengunar
í sjó, t.d. í Eystrasalti. Við höfum
gert út skip, sem farið hefur með-
fram ströndum Svíþjóðar tii þess
að mæla efnamengun og vekja at-
hygli á hættunni. En mengun
Eystrasaltsins er dæmi um vanda-
mál þar sem fleiri þjóðir eiga
sameiginlega sök, og því er fyrir-
sjáanlegt að ekki verður tekið á
því máli nema með sameiginlegu
átaki. Því höfum við nú í bí gerð
sameiginlegt rannsóknarverkefni
með þátttöku A-Evrópuríkjanna
sem eiga land að Eystrasalti, en
ætlunin er síðan að vinna að því
að þessar rannsóknir leiði til
beinna aðgerða. Það er ekki hægt
að bíða stöðugt með frekari rann-
sóknir, því ef bíða á með aðgerðir
þangað til allt er fullkannað er
fyrirsjáanlegt að búið verður að
drepa allt líf í Norðursjónum og
Eystrasaltinu áður en menn taka
við sér.
Greenpeace
í A-Evrópu
- Hafið þið starfað í A-
Evrópu?
- Við höfum lítið gert af því,
enda kunna þeir ekki að um-
gangast frjáls og óháð samtök á
borð við Greenpeace. Þegar fé-
lagar okkar klifruðu upp í skor-
stein á orkuveri í Tékkóslóvakíu
til þess að vara við loftmengun og
súru regni var skotið á þá af varð-
mönnum verksmiðjunnar, og
þeim síðan vísað úr landi. Og
þegar við fórum á iand í Síberíu
til að sannreyna að Rússar drepa
hvali til þess að nota í minkafóð-
ur, þá var 5 félögum okkar haldið
þar í fangelsi í viku. Og þegar
loftbelgur okkar fór frá V-Berlín
yfir A-Berlín og A-Þýskaland
með áletrunum okkar um hætt-
una af kjarnorkuvígvæðingunni,
þá var hann tekinn í vörslu af a-
þýskum yfirvöldum sem ólög-
mætt hernaðargóðs. Við fengum
hann fyrst aftur eftir 2 ár. En
þrátt fyrir þetta teljum við bæði
mikilvægt og nauðsynlegt að ná
fram samstarfi ríkja austan og
vestan járntjalds um sameiginleg
umhverfisvandamál Evrópu-
þjóða.
Greenpeace
á íslandi?
- Er þess að vœnta að
Greenpeace-skrifstofa verði opn-
uð á Islandi?
- Auðvitað væri æskilegt að
hafa slíkar skrifstofur sem víðast,
og vonandi verður svo í framtíð-
inni. En það útheimtir mikla
vinnu, mikla peninga og fólk sem
hefur bæði reynslu og þekkingu.
Mér virðast íslendingar flestir
vera uppteknir í störfum upp fyrir
haus, þannig að við höfum ekki
séð möguleika á opnun skrifstofu
í bráð, en vonandi kemur að því.
Starf okkar er tvíþætt, annars
vegar upplýsingamiðlun og hins
vegar áróðursherferðir og að-
gerðir, þar sem mikið er í húfi.
Það þarf fólk með mikla þekk-
ingu og reynslu til þess að stýra
slíku starfi sem unnið er í nafni
Greenpeace, og við treystum
ekki hverjum sem er til slíks. Þess
vegna er mikil undirbúnings-
vinna samfara því að opna skrif-
stofu samtakanna í nýju landi.
-ólg.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 29. júlí 1987
Miðvikudagur 29. júlí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9